Gwelet an tarzh evit Kernev-Veur

{{LabourAChom}}
{| class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
{{Infobox/Titl|Kernow|000|talbenn map|fff}}
|-
| colspan="2" |
{| width="100%"
|- align="center"
| width="50%" style="padding-top:25px;" | [[Restr:Flag of Cornwall.svg|115px|link=Banniel sant Peran]]
|- align="center"
| width="50%" | [[Banniel Sant Piran]]
| width="50%" | [[Ardamezouriezh|Ardamezioù]]
|}
----
|-
|'''[[Sturienn]]''' || ''Onan hag oll''
"Unan hag holl"
|-
| '''Gouel broadel''' || Sant Piran : 5 Meurzh
|- align="center"
| colspan="2" |<hr>'''[[Kan broadel]]'''
[[Restr:LL-Q25289_(cor)-Gwikor_Frank-Bro_Goth_Agan_Tasow.wav]]

''[[Bro Goth Agan Tasow]]''
|- bgcolor="#000"
! colspan="2" style="color:#fff;" | Melestradur
|-
| '''[[Riez]]''' || {{Rouantelezh-Unanet}}
|-
| Bro ofisiel || {{Bro-Saoz}}
|-
| '''[[Rannvroioù Bro-Saoz|Rannvro]] || [[Mervent Bro-Saoz|South-West]]
|-
| '''[[Kêr-benn]]''' || [[Truru]] ''([[Karrek]])''
|-
| '''[[Yezh ofisiel|Yezh vroadel]]''' || [[Kerneveureg]]
|- bgcolor="#000"
! colspan="2" style="color:#fff;" | Douaroniezh
|- align="center" bgcolor="#fff"
| colspan="2" | [[Restr:Kernev-Veur hag ar broioù amezek dezhi.PNG|150px]]{{Legend|#f00|Kernow}}<hr>
|-
| '''[[Gorread]]''' || 3 562 km²
|-
| '''[[Poblañs]]''' || 568 210 (2019)
|-
| '''Stankter''' || 159,52 den/km²
|-
| colspan="2" | 
----
|-
| '''[[Internet]]''' || [http://www.cornwall.gov.uk/ www.cornwall.gov.uk]
|}
'''Kernev-Veur''' (''Kernow'' e [[kerneveureg]], ''Cornwall'' e [[saozneg]]) zo ur vro geltiek hag ur gontelezh e beg mervent [[Breizh-Veur]], en hanternoz da [[Mor Breizh|Vor Breizh]], dirak aodoù [[Bro-Leon]], er c'hornog d'ar stêr [[Tamer]], dezhi ur gorread a 3&nbsp;564 km². 568 210 a annezidi a oa o chom enni e [[2019]], ha [[Truru]] eo he c'hêr-benn. Bet ur rouantelezh hag un dugelezh, pouezus eo bet ar mengleuzioù [[staen]], al labour-douar, ar pesketaerezh hag an touristelezh en he ekonomiezh. [[Saozneg]] a vez komzet gant ar Gerneveuriz, ha [[kerneveureg]] gant lod, ur yezh keltiek tost ouzh ar brezhoneg.

==Lec'hanvadur==
Dont a ra anv ar vro eus [[Meuriadoù ha keodedoù roman Preden|meuriad]] ar ''[[Cornovii (Kernev-Veur)|gCornovii]]'', ar [[Brezhoned|Vrezhoned]] a oa o chom eno da vare an aloubadeg roman. 
[[Jafrez Menoe]], oberour ''[[Historia Regum Britanniae]]'' er grennamzer, a grede e vije deuet anv ar vro eus ''Corineus'', anv ur brezelour deuet gant [[Brutus]] da [[Enez Vreizh]].

== Istor ==

=== Ragistor ===

Dont a reas tud da chom da [[Breizh-Veur|Vreizh-Veur]] goude [[diwezhañ oadvezh ar skorn]]. An tolead anavet evel Kerne-Veur hiziv a oa poblet da gentañ er [[Paleolitik]] hag er [[Mezolitik]]. Kenderc'hel a reas tud da vevañ eno en [[Neolitik]] hag en [[Oadvezh an arem]].

Hervez [[John T. Koch]] ha re all, Kerne-Veur e diwezh Oadvezh an arem a oa ul lodenn eus ur sevenadur eus ar mor gant darempredoù kenwerzh stank, badezet [[Oadvezh an arem atlantel]] gant ar skolveuridi, hag a oa skignet e toleadoù Iwerzhon, Bro-Saoz, Kembre, Frañs, Bro-Spagn, ha Portugal<ref>{{Cite book |editor= Barry Cunliffe |editor2= John T. Koch |title= Celtic from the West: Alternative Perspectives from Archaeology, Genetics, Language and Literature|year= 2010|publisher= Oxbow Books and Celtic Studies Publications|isbn= 978-1-84217-410-4|page= 384|url= http://www.oxbowbooks.com/bookinfo.cfm/ID/88298//Location/DBBC|url-status= dead|archive-url= https://web.archive.org/web/20100612212219/http://www.oxbowbooks.com/bookinfo.cfm/ID/88298/Location/DBBC|archive-date= 12 June 2010}}</ref><ref>{{cite journal|last= Cunliffe|first= Barry|title= A Race Apart: Insularity and Connectivity|journal= Proceedings of the Prehistoric Society|volume= 75|year= 2009|pages= 55–64|publisher= The Prehistoric Society|doi= 10.1017/S0079497X00000293|s2cid= 192963510}}</ref>. 

E-doug [[Oadvezh an arem]] e oa poblet Kerne-Veur, e-giz peurrest [[Preden]] (Bro-Saoz, Bro-Skos, Kembre, hag Enez-Vanav), gant ur bobl [[Kelted|gelt]] anavezet evel ar [[brezhoned|vrezhoned]] gant darempredoù sevenadurel anat gant [[Arvorig]]. Emdreiñ a reas ar [[predeneg]] komzet d'ar mare-se e yezhoù disheñvel, en o zouez ar [[kerneveureg|c'herneveureg]], ar [[kembraeg|c'hembraeg]], ar [[brezhoneg]], ar [[cumbric|c'humbric]] hag ar [[Pikteg]]<ref>Payton (2004), p. 40.</ref>.

=== Henamzer ===
Kentañ gwech e voe graet anv eus Kernev dre skrid a voe dindan pluenn an istorour [[Diodorus Siculus]] (war-dro 90 kent JK – 30 kent JK), a rae meneg moarvat eus ar pezh a oa bet skrivet gant ar beajour [[Piteas]] er IVvet kantved kent J.-K., pa verdeas betek [[Enez Vreizh]] :
<blockquote>Annezidi al lodenn-se eus Preden anvet ''Belerion'' (pe Land's End) o deus un doare bevañ sevenaet a-drugarez d'o darempredoù gant ar varc'hadourien. Dastum a reont ar [[staen]], o labourat an douar ma vez produet gant evezh bras ... Eno neuze e vez prenet ar staen gant ar varc'hadourien digant tud ar vro hag e kasont anezhañ gante betek [[Galia]], ha goude ur veaj tregont devezh a-dreuz an douaroù, e tegasont o bec'h war gein kezeg e beg ar [[Ron]]<ref>Halliday (1959), p. 51.</ref>.‎</blockquote>
[[File:England Celtic tribes - South.svg|thumb|right|Meuriadoù keltiek su Preden]]

N'ouzer ket piv e oa ar varc'hadourien-se. Hervez lod e c'hallje bezañ bet [[Fenikianed]], met n'eus prouenn ebet eus kement-se<ref>Halliday (1959), p. 52.</ref>. Ar c'helenner Timothy Champion, o komz eus evezhiadennoù Diodorus Siculus diwar-benn koñvers ar staen, a zisklêr "Ne lavar ket Diodorus gwezh ebet e verdee ar Fenikianed betek Kerne-Veur. Da dra e lavar ar c'hontrol krenn : edo produadur ar staen etre daouarn tud Kerne-Veur, hag aozet e oa e veaj betek ar [[Mor Kreizdouar]] gant marc'hadourien eus ar vro, war vor ha goude war zouar a-dreuz Galia, dre doleadoù pell-bras diouzh levezon ar Fenikianed"<ref>{{cite journal|last= Champion|first= Timothy|title= The appropriation of the Phoenicians in British imperial ideology|journal= Nations and Nationalism|volume= 7|issue= 4|pages= 451–65|doi= 10.1111/1469-8219.00027|year= 2001}}</ref>. Genoù ar Ron a oa etre daouarn Gresianed [[Marselha]]. Prouennoù izotopek o deus diskouezet e teue tolzennoù staen kavet en aod [[Haifa]], en [[Israel]], eus Kerneveur<ref>{{cite journal |last1= Berger |first1= Daniel |last2= Soles |first2= Jeffrey |last3= Giumlia-Mair |first3= Alessandra |last4= Brügmann |first4= Gerhard |last5= Galili |first5= Ehud |last6= Lockhoff |first6= Nicole |last7= Pernicka |first7= Ernst |title= Isotope systematics and chemical composition of tin ingots from Mochlos (Crete) and other Late Bronze Age sites in the eastern Mediterranean Sea: An ultimate key to tin provenance? |journal= PLOS ONE | date= 2019 |volume= 14 |issue= 6 |pages= e0218326 |doi= 10.1371/journal.pone.0218326 |pmid= 31242218 |pmc= 6594607 |bibcode= 2019PLoSO..1418326B |doi-access= free }}</ref><ref>{{cite news |last1= Woodyatt |first1= Amy |title= Ancient tin found in Israel has unexpected Cornish links |url= https://edition.cnn.com/2019/09/19/uk/cornwall-tin-israel-intl-scli-gbr/index.html |access-date= 16 March 2020 |work= CNN |date= 19 a viz Gwengolo 2019 |archive-date= 9 January 2020 |archive-url= https://web.archive.org/web/20200109064059/https://edition.cnn.com/2019/09/19/uk/cornwall-tin-israel-intl-scli-gbr/index.html |url-status= live }}</ref>. Ar staen, na c'halled ket dioueriñ evit produiñ arem, a oa un danvez dibaot a-walc'h hag ur varc'hadourezh prizius en oadvezh an arem - alese an dedennadur evit pourvezioù staen [[Devon]] ha Kerne-Veur 

E-pad ar pevar c'hantved kentañ eus hon oadvezh, pa oa perc'henn [[Republik Roma]] pe an [[Impalaeriezh roman]] warni, e oa pell a-walc'h Kerne-veur diouzh ar c'hreizennoù romanekadur pennañ. An tostañ e oa [[Isca Dumnoniorum]], hiziv [[Exeter]]. Koulskoude ez ae ar rouedad hentoù roman betek diabarzh Kerne-Veur ha peder lec'hienn roman a-bouez a oa savet e-kichen kreñvlec'hioù: Tregear e-tal [[Nanstallon]] a oa dizoloet e deroù ar bloavezhioù 1970, kavet e oa div all e-kichen [[Restormel Castle]], e Lostwithiel e 2007, hag ur pevare kreñvlec'h e-kichen [[Calstock]] a oa dizoloet ivez abred e 2007. En tu all da se e oa kavet ur villa a c'hiz roman e Magor Farm, en Illogan e 1935. 

=== Dumnonia ===
Goude ma oa aet kuit ar Romaned e voe adsavet ar rouantelezhioù keltiek kozh, ha  goude 410 goude J.-K., Kerne-Veur a seblant bezañ renet en-dro gant pennoù roman-ha-kelt eus meuriad ar [[Cornovii Kernev-Veur|gCornovii]] e-barzh rouantelezh vrezhon [[Dumnonia]] (enni [[Devonshire]] hiziv hag an [[Inizi Sillan]] ivez). 
Brudet eo Marcus Cunomorus, ar [[Roue Marc'h]], a zalc'he d'an nebeutañ ur c'hreñvlec'h e [[Tintagel]] e penn kentañ ar {{VIvet kantved}}. 
Ar "roue" [[Roue Marc'h]] zo un den damistorel anavezet dre al lennegezh kembraek, [[Danvez Breizh]], ha, dreist-holl, dre istor karantez norman-ha-Breton [Tristan (haroz)|Tristan hag Izold]], brudet er grennamzer. Deskrivet eo ar Roue Marc'h en istor-se evel ur c'har tost d'ar [[Roue Arzhur]], a vez sellet outañ ivez peurliesañ evel un den bet ganet en un tiegezh kerneveurat hervez hengounioù folklorel hag a zeu eus ''[[Historia Regum Britanniae]]'' skrivet gant [[Jafrez Menoe]] en {{XIIvet kantved}}.

Archaeologiezh evel elfennoù eus ar relijion, al lennegezh hag ar mojennoù a zesk deomp e oa un ekonomiezh stabil a-walc'h ha liammoù sevenadurel kreñv etre mervent Preden, su Kembre, Arvorig, inizi Mor Breizh, hag Iwerzhon adalek ar mare m'en em dennas [[Impalaeriezh roman ar C'hornôg]] betek ar {{Vvet}} hag hag ar {{VIvet kantved}}<ref>{{cite web
|url= http://www.archaeology.co.uk/specials/the-timeline-of-britain/tintagel.htm
|title= AD 500 – Tintagel
|publisher= Archaeology.co.uk
|date= 24 a viz Mae 2007
|access-date= 24 November 2013
|archive-date= 14 November 2013
|archive-url= https://web.archive.org/web/20131114234506/http://www.archaeology.co.uk/specials/the-timeline-of-britain/tintagel.htm
|url-status= live
}}</ref>. 
Kalz a sent kozh a deuas eus Kembre da Vreizh a dremenas dre eno, ha darn o deus lezet roud eus o zremen el [[lec'hanvadurezh]].

===Brezelioù gant ar Wessex===
Goude [[Emgann Deorham]] e 577 e oa dispartiet [[Dumnonia]] (ha dre-se Kerne-Veur) diouzh Kembre. An [[Dumnonii]] en em gannas alies war-lerc'h ouzh rouantelezh [[saoz]] [[Wessex]]. <!-- add Centwine and Linig here (Weatherhill, 10) -->Danevell a ra an ''[[Annales Cambriae]]'' e oa trech Brezhoned Kerne-Veur e 722 e [[Emgann Hehil|"Hehil"]]<ref>{{cite web |url=http://www.fordham.edu/halsall/source/annalescambriae.html |title=Medieval Sourcebook: The Annales Cambriae 447–954 (The Annals of Wales) |publisher=Fordham.edu |access-date=2 November 2015 |archive-date=4 December 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101204110611/http://www.fordham.edu/halsall/source/annalescambriae.html |url-status=live }}</ref>. Evit doare e stourmas ar Gerneveuriz ouzh bagadoù eus Wessex, evel m'en laka da soñjal meneg ar roue [[Inus (Wessex)|Inus]] Wessex hag e gar Nonna en un dave da emgann Lining e 710<ref>[[Weatherhill, Craig]] ''Cornovia''; p. 10</ref>. 

Lenn a reer er ''[[Kronik angl-ha-saoz|C'hronik angl-ha-saoz]]'' er bloaz 815 : "Hag ar bloaz-mañ e renas ar roue Ecgbryht un argadenn e Kerne-Veur eus ar reter betek ar c'hornôg." Diwar neuze e seblant e talc'has ar vro evel un dugelezh (''ducatus'') staget ouzh e rouantelezh Wessex, daoust ma ne oa ket ul lodenn anezhi<ref>{{cite web |url=http://www.third-millennium-library.com/MedievalHistory/Book/CHAPTERS/XIV.html |title=The Foundation of the Kingdom of England |publisher=Third-millennium-library.com |access-date=25 September 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20111005105356/http://www.third-millennium-library.com/MedievalHistory/Book/CHAPTERS/XIV.html |archive-date=5 October 2011 }}</ref>. E 825, hervez ar ''[[Kronik angl-ha-saoz|C'hronik angl-ha-saoz]]'', en em gannas ar ''Wealas'' (Kerneveuriz) a-enep an ''Defnas'' (Gwazed an Devon) e [[Gafulforda]]. Er memes bloavezh, [[Egbert|Ecgbert]] "a reas eus o bro evel ma felle dezhañ, hag a roas an dekved lodenn anezhi da Zoue." Da lavaret eo e oa staget Iliz Kerne-Veur ouzh Eskobelezh Sherborne, hag e oa roet da [[Eahlstan]], an eskob brezeler saoz, a gemeras perzh er brezel, un dalc'h bras e Kerneveur gant [[Callington (Kerne-Veur)|Callington]] ha [[Lawhitton]], o-daou e traoñienn ar stêr [[Tamer]], ha [[Pawton]] e-kichen [[Padstow]].

E 838 e oa faezhet Kerneveuriz hag o c'hevredidi [[Danelaw|danat]] gant Egbert en [[Emgann Hingston Down]] e Hengestesdune ([[Hingston Down]] e Kerne-Veur moarvat). E 875 e veuze roue diwezhañ Kerneveur, [[Dumgarth]]<ref>[[wikisource:Welsh Annals|Annales Cambriae]]</ref>. War-dro ar bloavezhioù 880, Angled-ha-Saozon eus Wessex o doa akuizitet tachennoù douar bihan e reter Kerne-Veur ; en o zouez [[Alfred Veur]] en doa un nebeud damanioù<ref>Keynes, Simon; Lapidge, Michael (tr.) (1983), ''Alfred the Great: Asser's Life of King Alfred and other contemporary sources'', London, Penguin Books, p. 175; cf. ''ibid'', p. 89</ref>. Ar roue [[Athelstan]] Bro-Saoz (924–939) a lakaas ar vevenn etre pobl Kerne-Veur hag ar pobl saoz war glannoù ar stêr Tamer, eme [[William Malmesbury]] a skrive war-dro 1120<ref> Stenton, F. M. (1947) ''Anglo-Saxon England''. Oxford: Clarendon Press p. 337"</ref>.

=== Prantad breton–ha-norman ===
[[File:Kernow Hundreds.png|thumb|right|The ancient [[Hundreds of Cornwall]]]]
Pa seller ouzh an ''[[Domesday Book]]'' ez eus peadra da grediñ e oa bet diberc'hennet renkad ar berc'henned douar a orin eus Kerne-Veur hogos penn-da-benn d'ar mare-se hag e oa bet kemeret e lerc'h gant perc'henned douar saoz, [[Harold Godwinson]] e-unan da skouer. Koulskoude, e skridoù-testeni eus Bodmin a zalc'h soñj eus dieubadur sklaved, e weler daou zen a-bouez er vro hag o doa pep a anv saoznek a oa displeget gant anvioù a orin eus Kerne-Veur<ref>[http://www.s-gabriel.org/names/tangwystyl/bodmin/ Cornish (and Other) Personal Names from the 10th Century Bodmin Manumissions] gant Heather Rose Jones</ref>. E 1068 e oa anvet [[Brian Breizh]] [[Konted Kerne-Veur|Kont Kerne-Veur]], hag anvioù all meneget gant [[Edith Ditmas]] a laka da soñjal e oa kalz kevredidi breton eus an Normaned e-touez ar berc'henned douar goude deroù ren [[Gwilherm an Alouber]] e Kerne-Veur. Diskennidi e oant d'ar Vrezhoned o doa tec'het betek an Arvorig e-pad prantad kentañ an aloubadeg angl-ha-saoz<ref>{{cite web |url=http://welshjournals.llgc.org.uk/browse/viewpage/llgc-id:1386666/llgc-id:1419899/llgc-id:1419912/get |title=Welsh Journals Online |publisher=Welshjournals.llgc.org.uk |access-date=2 November 2015 |archive-date=31 December 2015 |archive-url=https://web.archive.org/web/20151231220817/http://welshjournals.llgc.org.uk/browse/viewpage/llgc-id:1386666/llgc-id:1419899/llgc-id:1419912/get |url-status=live }}</ref>. Kinnig a reas ivez ar prantad-se evit aozadur kelc'hiad [[Tristan hag Iseult]] gant barzhed evel [[Béroul]] diwar un hengoun dre gomz predenek boutin dezhe<ref>E. M. R. Ditmas, ''Tristan and Iseult in Cornwall: The Twelfth-century Romance by Beroul Re-told from the Norman French, by E. M. R. Ditmas Together with Notes on Old Cornwall and a Survey of Place Names in the Poem'' (Forrester Roberts, 1970)</ref>.

Nepell goude aloubadeg an Normaned e oa roet ar pep brasañ eus an douaroù d'an noblañs breton-ha-norman nevez. Mont a reas al lodenn vrasañ gant [[Roperzh, kont Mortain]], hantervreur [[Gwilherm an Alouber]] ha perc'henn douar brasañ e Bro-Saoz goude ar roue, en doa ur c'hreñvlec'h e [[Trematon Castle]] e-kichen genoù an Tamer<ref>Williams, Ann & Martin, G. H. (2002) (tr.) ''Domesday Book: a complete translation'', London: Penguin, pp. 341–357</ref>.

=== Prantad an dTudored 1485–1603===
Dindan ren an tiegezh [[Tudor]] e oa krog statud disheñvel Kerne-Veur da vezañ krignet gant kreizennadur ar meslestradur. Da skouer, dindan an dTudored e paouezas ar boaz da lakaat kemm etre al lezennoù, evel ar re a denne da industriezh ar staen, a dalveze ''in Anglia'', e Bro-Saoz, hepken pe ''in Anglia et Cornubia'', e Bro-Saoz hag e Kerne-Veur<ref name=DaviesIsles>{{cite book|last=Davies|first=Norman|title=The Isles: A History|year=2000|publisher=Macmillan|isbn=978-0-333-69283-7|pages=497}}</ref>.

Tarzhañ a reas un emsavadeg e 1497, da gentañ e-touesk mengleuzerien staen Kerne-Veur a enebe ouzh an telloù nevez divizet gant [[Herri VII (Bro-Saoz)|Herri VII]] da vrezeliñ a-enep Rouantelezh [[Bro-Skos]]. Gwelet fall eo a an tailh nevez-se rak betek-henn e oa diskarget Kerne-Veur eus telloù. Ouzhpenn tra he doa ur pouez pounner war live bevañ an dud. Kerzhet a reas an emsavidi trema Londrez, en ur zastum aduidi dre ma'z aent, met trec'het e voent en emgann Deptford Bridge.

E 1549, dindan ren [[Edouarzh VI (Bro-Saoz)|Edouarzh VI]] ha rejañs Dug Sommerset e strakas [[Emsavadeg Levr ar bedenn kumun]]. Sevel a reas ar pep brasañ eus mervent Breizh-Veur a-enep [[Akta unvander 1549]], a redie an holl d'ober gant [[Levr ar bedenn kumun]] protestant hag ur servij komunion protestant a oa da gemer lerc'h an oferen gatolik. Katolik e oa Kerne-Veur dre vras d'ar mare-se. Degemeret e oa an Akta div wezh gwashoc'h e Kerne-Veur rak skrivet e oa e saozneg hepken hag ar pep brasañ eus Kerneveuriz a gomze [[kerneveureg]] hepken er mare-se. Fellout a re dezhe e talc'hfe an oferennoù da vezañ lidet e latin. Daoust ma ne gomprenet ket gwell ar yezh-se e oa diazezet-mat e implij gant un hengoun a-gozh ha ne oa ket gwelet evel ur yezh estren hag alouberez evel ar saozneg. Krediñ a reer ee oa lazhet ugent dre gant eus poblañs Kerne-Veur e 1549. Unan eus faktorioù pennañ eus diskar ar c'herneveureg eo<ref>[[A. L. Rowse|Rowse, A. L.]] (1941) ''Tudor Cornwall.'' London: Cape.</ref>.

===Brezel sivil saoz (1642–1649)===
[[Image:English civil war map 1642 to 1645.JPG|thumb|180px|Kartennoù eus an dachenn dalc'het gant ar roueelourien (ruz) hag ar barlamantourien (glas), 1642–1645]]
Kerne-Veur a c'hoarias ur roll a-bouez e-pad [[Brezel Diabarzh Bro-Saoz]], rak un enezennad [[Brezel Diabarzh Bro-Saoz|roueelour]] e oa e mervent ar vro a oa a-du gant ar [[Brezel Diabarzh Bro-Saoz|Barlamantourien]] evit ar pep brasañ. Abeg emzalc'h Kerneveuriz e oa Gwirioù ha privilajoù Kerne-Veur a oa stag ouzh an dugelezh hag ouzh ar ''[[Stannary|stannarioù]]'', ar pezh a lakae Kerneveuriz da welet ar roue evel ur gwarezer eus o gwirioù hag eus privilajoù an dugelezh. Douget e oa ivez Kerneveuriz gant o identelezh kreñv da enebiñ ouzh kement emelladenn en o aferioù gant tud a-ziavaez bro. Fellout a rae da barlamant Bro-Saoz bihanaat galloud ar rouaned. Nerzhioù ar Barlamantourien a aloubas Kerne-Veur dre deir gwezh hag a zevas dielloù an dugelezh. E 1645 [[Sir Richard Grenville, 1añ Baronet|Sir Richard Grenville]], unan eus pennoù roueelour kerneveurat, en em stalias e [[Lannstefan]], a lakaas bagadoù a-hed ar stêr [[Tamer]] hag a roas urzh dezhe da zerc'hel "holl ar soudarded estren e diavaez Kerne-Veur". Grenville a glaske implijout "santimant dibarelezh Kerneveuriz" da vodañ harperien evit ar gostezenn roueelour hag e kinnigas d'ar priñs ur raktres en dije savet un dugelezh Kerne-Veur damdizalc'h ma vije bet laket e plas<ref>[[Stoyle, Mark]] (2002). ''West Britons''. University of Exeter Press</ref><ref>Burne, A. H.  & Young, Peter (1959) ''The Great Civil War, a military history.''</ref><ref>Gardiner, S. R. (1888) ''History of the Great Civil War'' Levrenn I.</ref><ref>Gaunt, Peter (1987) ''The Cromwellian Gazetteer''</ref>. 
<!--
==18th and 19th centuries==
-->

===XVIIIvet kantved===
====Emsavadeg 1715====
[[restr:John Speed - Map of Cornwall - 1614 - 001.jpg|thumb|350px|Kartenn Kerne-Veur gant John Speed e 1614]]
Un emsavadeg Jakobiz a voe e Kerne-Veur hag en Devon e 1715. Renet e oa gant [[James Paynter (Jacobad)|James Paynter]] eus Sant Columb. C'hoarvezout a rae d'ar memes koulz hag an [[emsavadeg Jakobiz 1715|emsavadeg Jakobiz]] brasoc'h ha brudetoc'h e Bro-Skos hag e norzh Bro-Saoz. Moustret e voe buan an emsavadeg e Kerne-Veur. Prosezet e voe ouzh James Paynter evit trubarderezh uhel met embann a reas e wir evel kement mengleuzier staen kerneveurat da vezañ barnet dirak ur juri a biri. Didamallet e voe gante ha lezet da vont.

====Tsunami 1755====
D'ar c'hentañ a viz Du 1755 da 9e 40 diouzh ar beure e tarzhas [[Kren-douar ar 1añ a viz Du 1755 e Lisbon|Kren-douar Lisbon]] a oa heuliet gant un [[tsunami]] hag a skoas aodoù Kerne-Veur war-dro 2e goude kreisteiz. Edo [[epikreizenn]] ar c'hren-douar war-dro 200 km a-vaez d'ar [[Kab Sant Visant|C'hab Sant Visant]] e [[Portugal]], ouzhpenn 1,600 km e Mervent [[Lysardh|al Lysardh]]. E [[Karrek Loos y'n Koos|Karreg Loes y'n Koes]] e savas ar mor a-daol-trumm a-raok kilañ, dek munut diwezhatoc'h e savas da 1, 8 m buan-kenañ, hag a gilas ken buan all. Kenderc'hel a reas da zevel ha da ziskenn e-giz-se e-pad pemp eur. E [[Pennsans]] e pignas eus 2.4 m hag e [[Lulyn]] eus 3 m. Testenioù eus ar memes darvoud a voe e Sant Ives ha Hayle. [[Arnold Boscowitz]], ur skrivagner gallek eus an {{XVIIIvet kantved}} a glemmas ar "c'holl bras a vuhezioù hag a berc'hentiaj c'hoarvezet war aodoù Kerne-Veur"<ref>[[#Council|Cornwall Council]]. [https://web.archive.org/web/20070930033857/http://www.cornwall.gov.uk/index.cfm/index.cfm?articleid=5772 Sources of Cornish History – The Lisbon Earthquake] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070930033857/http://www.cornwall.gov.uk/index.cfm/index.cfm?articleid=5772 |date=30 September 2007 }}</ref>.
<!--
====Relijion ====
Industrialised communities have long appeared to weaken the pre-eminence of the [[Church of England]], and as the Cornish people were readily involved in mining, a rift developed between the Cornish people and their [[Church of England|Anglican]] clergy in the early 18th century.<ref>[[#Council|Cornwall County Council]] – [http://www.cornwall.gov.uk/index.cfm?articleid=4956 Cornish Methodism] {{webarchive |url=https://web.archive.org/web/20070208083353/http://www.cornwall.gov.uk/index.cfm?articleid=4956 |date=8 February 2007 }}</ref> Resisting the [[Church of England|established church]], many ordinary Cornish people were [[Roman Catholic]] or non-religious until the late 18th century, when [[Methodism]] was introduced to Cornwall during a series of visits by [[John Wesley|John]] and [[Charles Wesley]]. Methodist separation from the Church of England was made formal in 1795.

====Adreizhadenn ar pastelloù bro====
In 1841 there were ten [[hundreds of Cornwall]]: [[Stratton (hundred)|Stratton]], [[Lesnewth (hundred)|Lesnewth]] and [[Triggshire|Trigg]]; [[Wivelshire|East]] and [[Wivelshire|West Wivelshire]]; [[Powdershire|Powder]]; [[Pydarshire|Pydar]]; [[Kerrier (hundred)|Kerrier]]; [[Penwith (hundred)|Penwith]]; and [[Scilly]]. The [[shire]] suffix has been attached to several of these, notably: the first three formed Triggshire; East and West appear to be divisions of [[Wivelshire]]; Powdershire and Pydarshire. The old names of Kerrier and Penwith have been re-used for modern [[Districts of England|local government districts]]. The ecclesiastical division within Cornwall into rural deaneries used versions of the same names though the areas did not correspond exactly: Trigg Major, Trigg Minor, East Wivelshire, West Wivelshire, Powder, Pydar, Kerrier and Penwith were all deaneries of the [[Diocese of Exeter]] but boundaries were altered in 1875 when five more deaneries were created (from December 1876 all in the [[Diocese of Truro]]).<ref>''Cornish Church Guide'' (1925). Truro: Blackford</ref>
-->

====Ar floderezh====
Anat eo e oa ar floderezh en e vog e Kerne-Veur e fin an {{XVIIIvet kantved}} hag e deroù an {{XIXvet kantved}}. An taosoù war an emporzhiadennoù hag ar frejoù maltouterezh all war ar varc'hadourezh a atize un niver a goñversanted hag a vevezerien da chom hep paeañ ar priz ouzhpenn a boueze warne oc'h implijout aod drailhet ar gontelezh evit resev  marc'hadourezh flodet. Ar brandy, an dantelezh, ar butun degaset eus an [[douar-bras]] a oa ar marc'hadourezhioù a veze flodet ar muiañ. Brudet e oa an davarn [[Jamaica Inn]] e lanneg [[Bosvenegh]] da vezañ bet implijet abred da flodañ. En {{XIXvet kantved}}, ul lodenn vras eus poblañs Kerne-Veur – war-dro 10 000 den a istimer, bugale ha maouezed en o zouez – a gemere perzh er vicher-se. Digreskiñ a reas feur ar floderezh goude se ha war-dro ar bloavezhioù 1830, daou faktor a bouezas da vuanaat an emdroadur-se : gwellaenn servijoù ar warded-aod a vrasae ar riskloù da vezañ serret ha digresk ar frejoù maltouterezh war ar madoù emporzhiet a izelaas ar gounidoù a-grenn<ref>{{Cite book|title=Around Island Britain|last=Digest|first=Readers|publisher=Grafton Books|year=1989|pages=87}}</ref>.

===XXvet ha XXIvet kantved===
====Identelezh Kerne-Veur====
Kresket eo an dedenn evit identelezh Kerne-Veur en {{XXvet kantved}} da-heul labour [[Henry Jenner]] hag al liammoù savet gant ar pemp broad kelt arall.

Savet e oa ur strollad politikel anvet [[Mebyon Kernow]] e 1951 da glask servijout interestoù Kerne-Veur ha da c'houlenn muioc'h a emrenerezh evit ar gontelezh. Kalzig izili a oa dilennet er c'huzulioù kontelezh, er c'huzulioù distrig hag er c'huzulioù kêr ha parrez met ne reas ket berzh ar strollad el live broadel. Implij stankoc'h banniel Sant Piran zo bet lakaet war gont ar strollad{{Daveoù a vank|2007}}. 

Un emdroadur zo bet e-keñver an doare m'eo anavet identelezh Kerneveuriz pe o [[c'henel]]. E 2001 e c'hallas annezidi Kerne-Veur enrollañ o identelezh etnek evel Kerneveuriz en niveradeg vroadel evit ar wezh kentañ er [[Rouantelezh-Unanet]], hag e niveradeg ar skolioù e 2004 e oa tu da verkañ e oa Kerneveurad en isrann ar Vreizhveuriz wenn. D'ar 24 a viz Ebrel 2014 e oa embannet e vefe roet da Gerneveuriz ar statud a vinorelezh hervez ar [[Kenemglev-stern evit gwareziñ ar bihanniveroù broadel|c'henemglev-stern evit gwareziñ ar bihanniveroù broadel]]<ref name="bbc minority status">{{Cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-cornwall-27132035 |title=Cornish people granted minority status within UK |publisher=BBC  |date=24 April 2014 |access-date=1 May 2014}}</ref>.

====Brezel 335 vloaz====

Ur brezel 335 vloaz en deus enebet an [[Izelvroioù]] (ar [[Proviñsoù-Unanet]] d'ar c'houlz-se) hag [[Inizi Sillan]] etre 1651 ha 1986. 
E-pad [[Brezel Diabarzh Bro-Saoz|Eil Brezel Diabarzh Bro-Saoz]] a enebas ar roueelourien hag ar barlamantourien etre 1642 ha 1652, [[Oliver Cromwell|Cromwell]] en doa argaset ar roueelourien. Ur rannvro hepken a gendalc'he da herzel outañ : Kerne-Veur. Kevredet e oa neuze ar [[Proviñsoù-Unanet]] hag ar barlamantourien. Evel ma oa al lodenn vrasañ eus Breizh-Veur etre daouarn ar barlamantourien d'ar c'houlz-se e oa bet disklêriet ar brezel da Inizi Sillan a enebe atav oute. Paouez a reas ar brezel un nebeud mizioù goude. Sinet e oa ar feur-emglev a beoc'h e 1986 hepken en un doare ofisiel, ar pezh a sinifi e c'hallfe bezañ bet taget unan eus broioù gant eben e-pad an amzer-se. 
Dre ma ne oa ket bet sinet ar peoc'h ez eo sañset bezañ padet ar brezel e-pad 335 vloaz hep ma vije bet tennet an disterañ tenn. Unan eus ar brezelioù hirañ ha sioulañ eo eta<ref>[https://dailygeekshow.com/guerre-335-mort/ dailygeekshow.com "Le saviez-vous ? Une guerre a duré 335 ans sans jamais faire aucun mort"]</ref>.

== Politikerezh ha melestradur ==
=== Dezvad Kernev-Veur er Rouantelezh-Unanet ===
Diouzh sell ar riez [[Rouantelezh-Unanet|vreizhveurat]] ez eo Kernev-Veur ul lodenn eus [[Breizh-Veur]], dezhi da zezvad ur [[Kontelezhioù Bro-Saoz|gontelezh]] anezhi, hag adalek Ebrel 2009 un [[Amaezherezhioù Unvan Bro-Saoz|Amaezherezh Unvan]].

Er [[Rannbarzhioù Bro-Saoz|Rannbarzh]] [[Mervent Bro-Saoz|Mervent]] eo enframmet Kernev-Veur.

Kaoz zo bet gant gouarnamant Bro-Saoz, e 2010, da unaniñ kontelezhioù [[Devon]] ha Kernev-Veur.

=== Kontelezh lidel ha kontelezh amaezhel ===

Abaoe 1890 ez eo distag [[Inizi Sillan]] diouzh [[Kontelezhioù Bro-Saoz|kontelezh amaezhel]] Kernev-Veur. Chom a reont bodet en hevelep [[Kontelezhioù Bro-Saoz|kontelezh lidel]] avat.

=== Amaezierezh lec'hel ===

Etre ar 1añ Ebrel 1974 hag ar 1añ Ebrel 2009 e voe rannet "[[Kontelezhioù Bro-Saoz|kontelezh]]" Kernev-Veur e c'hwec'h [[Distrigoù Kernev-Veur (1974-2009)|Distrig]]. Abaoe a 1añ Ebrel 2009 eo bet kemeret lec'h ar Gontelezh hag ar c'hwec'h distrig gant un [[Amaezherezhioù Unvan Bro-Saoz|Amaezhierezh Unvan]] (''unitary authority''), meret gant ur [[Kuzul Kernev-Veur]].

Ar [[Kerioù Bro-Saoz|c'hêrioù]] hag ar [[Parrezioù keodedel Bro-Saoz (Civil Parishes)|parrezioù keodedel]] eo live izelañ an amaezerezh lec'hel.

=== Dilennadegoù ===
Da vouezhiañ da [[Dael Unaniezh Europa|Zael Unaniezh Europa]] ez eo stag Kernev-Veur ouzh [[Pastelloù Dilennel Europat er Rouantelezh-Unanet|Pastell Dilennel]] [[Pastell Dilennel Europat Mervent Bro-Saoz|Mervent Bro-Saoz]].

Da vouezhiañ da [[Ti ar C'humunioù (Rouantelezh-Unanet)|Di ar C'humunioù]] ez eo rannet Kernev-Veur e 6 [[Pastelloù Dilennel Ti ar C'humunioù (Rouantelezh-Unanet)|Pastell Dilennel]] :

{| border=1 cellpadding="2" cellspacing="0" 
|-
!bgcolor="#ff9999"|Anvioù!!bgcolor="#ff9999"|[[Pastelloù Dilennel Ti ar C'humunioù, Rouantelezh-Unanet|Pastelloù Dilennel]]
|-
|
# [[Pastell dilennel Austol ha Tewyn Plustry (Ti ar C'humunioù)|Austol ha Tewyn Plustry]]
# [[Pastell Dilennel Cambron ha Resrudh (Ti ar C'humunioù)|Cambron ha Resrudh]]
# [[Pastell Dilennel Gevred Kernev-Veur (Ti ar C'humunioù)|Gevred Kernev-Veur]]
# [[Pastell Dilennel Norzh Kernev-Veur (Ti ar C'humunioù)|Norzh Kernev-Veur]]
# [[Pastell Dilennel Porth Ia (Ti ar C'humunioù)|Porth Ia]]
# [[Pastell dilennel Truru hag Aberfal (Ti ar C'humunioù)|Truru hag Aberfal]]
|[[Restr:CornwallParliamentaryConstituency2010Results.svg|left|Parliamentary constituencies in Cornwall]]
|-
|}

=== Relijion ===
En [[Iliz anglikan]] e klot Kernev-Veur gant [[Eskopti anglikan Truru|eskopti Truru]].

En [[Iliz katolik e Bro-Saoz ha Kembre|Iliz katolik]] e klot Kernev-Veur gant [[Deanelezh katolik Kernev-Veur|deanelezh Kernev-Veur]], a zo ul lodenn eus [[Eskopti katolik Aberplymm|eskopti Aberplymm]].

Ledet-mat eo ivez e Kernev-Veur an [[Ilizioù protestant e Breizh-Veur kevezher ouzh an Iliz anglikan|ilizioù protestant disrannet diouzh an Iliz anglikan]], an [[Hentennouriezh (Breizh-Veur)|hentennouriezh]] pergen.

=== Sent kozh (da hiraat) ===
* [[Karanteg (sant)|Karanteg]] e [[Crantock]] (a zo [[Lanngorrow]] e kerneveg hiziv)
* [[Peran]] e [[Porthpyran]]
* [[Meriadeg]] (''Meriasek'' e kerneveureg)
* [[Ia]], a gaver hec'h anv e [[Porth Ia]] e Kernev-Veur evel e [[Plouie]]
* [[Ke (sant)|Ke]] e parrez [[Ke (parrez)|Ke]], nepell eus Truru

== Sevenadur ==
=== yezh ===
====Kerneveureg====
[[File:Origo Mundi kynsa gwersow.jpg|thumb|right|Gwerzennoù kentañ an ''Origo Mundi'', kentañ lodenn an ''[[Ordinalia]]'', pennoberenn lennegezh kerneveurek ar grennamzer, skrivet gant ur manac'h dianav e diwezh ar {{XIVvet kantved}}]]
[[File:Penzansagasdynerghcrop.jpeg|right|thumb|Ur panell degemer e [[Penzance]], e kerneveureg hag e saozneg]] 
Ur yezh eus skourr [[yezhoù predenek|predenek]]  ar [[yezhoù keltiek]] eo ar [[c'herneveureg]]. Tost-kenañ eo d'ar [[yezhoù predenek]] all, ar [[kembraeg|c'hembraeg]] hag ar brezhoneg, ha pelloc'h diouzh ar [[yezhoù gouezelek]]. Ar c'herneveureg ne'n deus statud ofisiel ebet e Kerne-Veur.

Degaset eo bet d'ar vuhez en-dro en {{XXvet kantved}} rak aet e oa da get evel yezh vev e diwezh an {{XVIIIvet kantved}}. Edo ar yezh war an diskar abaoe ar {{XIVvet kantved}} ha da vare marv ar re ziwezhañ a gomze kerneveureg distenn, ne veze komzet nemet e kornôg ar gontelezh. [[Dolly Pentreath]], aet da anaon e 1777, a oa an hini ziwezhañ gouest da gomz kerneveureg distenn a greder. Menel a rae oberennoù eus lennegezh kerneveurek ar grennamzer hag eus prantad an [[Tudor|dTudored]], ha tammoù testennoù, yezhadurioù en o zouesk, eus ar {{XVIIvet kantved}}, an {{XVIIIvet kantved}} hag an {{XIXvet kantved}}.

Abaoe kreiz an {{XIXvet kantved}} ez eus bet klasket gant skolveuridi ha tud ac'haret ha gwellwelus dasorc'hiñ ar c'herneveureg. Lañs a oa degaset d'al luskad-se e 1904 pa oa embannet oberenn [[Henry Jenner]], ''Handbook of the Cornish Language'', diazezet war ar [[kerneveureg#Krenngerneveureg|c'hrenngerneveureg]]. Heuliet e oa gant strivoù da adsevel ar yezh dre ar yezhoniezh-keñveriañ hag an dielfennadur diabarzh. Amprestet e oa kalz digant ar c'hembraeg hag ar brezhoneg da sevel ar c'herneveureg a vremañ. Etre 1929 ha 1939 e oa embannet tri levr d'an nebeutañ dezho da bal sikour deskiñ kerneveureg. 
Kalz tabutoù a savas diwar-benn reizhskrivadur ar c'herneveureg e-doug an {{XXvet kantved}}, a-raok ma oa tizhet un emglev diwar-benn un doare skrivañ standard e 2008. 
Diaes eo gouzout pet kerneveureger zo met krediñ a reer ez eus war-dro 500 den hag a gomz kerneveureg riel hiziv. Kelennet eo ar c'herneveureg bremañ e skolioù zo e Kerne-Veur.
<!--
It is a social networking community language rather than a social community group language.<ref>{{cite web | title = Cornish in United Kingdom | publisher = European Commission | url = http://ec.europa.eu/education/policies/lang/languages/langmin/euromosaic/uk1_en.html | access-date = 11 May 2007 | url-status = dead | archive-url = https://web.archive.org/web/20071012160028/http://ec.europa.eu/education/policies/lang/languages/langmin/euromosaic/uk1_en.html | archive-date = 12 October 2007}}</ref>. Sikour a ra Kuzul Kerne-Veur encourages and facilitates ar c'hentelioù yezh er gontelezh, er skolioù hag e the wider community<ref>{{cite web |title=Learning Cornish |url=https://www.cornwall.gov.uk/leisure-and-culture/the-cornish-language/cornish-language/learning-cornish/ |publisher=Cornwall Council |access-date=30 May 2020 |date=24 April 2020 |archive-date=28 July 2020 |archive-url=https://web.archive.org/web/20200728233300/https://www.cornwall.gov.uk/leisure-and-culture/the-cornish-language/cornish-language/learning-cornish/ |url-status=live }}</ref>. 
-->

E 2002, e oa graet anv eus ar c'herneveureg evel unan eus yezhoù ar [[Rouantelezh-Unanet]] e [[Karta Europa ar yezhoù rannvro pe bihanniver]]<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2410383.stm |title=November 2002 – Cornish gains official recognition |work=BBC News |date=6 November 2002 |access-date=25 September 2010 |archive-date=10 October 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20061010134459/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/2410383.stm |url-status=live }}</ref>. Abalamour da se, e 2005, e resevas e zifennerien arc'hant digant ar gouarnamant<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/cornwall/4092664.stm |title=June 2005 – Cash boost for Cornish language |work=BBC News |date=14 June 2005 |access-date=25 September 2010 |archive-date=28 June 2006 |archive-url=https://web.archive.org/web/20060628145437/http://news.bbc.co.uk/1/hi/england/cornwall/4092664.stm |url-status=live }}</ref>.
An [[UNESCO]], hag a renke anezhañ e-mesk ar yezhoù aet da get betek-henn, en deus renket anezhañ n'eus ket pell e-mesk ar yezhoù "e dañjer bras"<ref>{{cite news|url=https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-cornwall-11935464|title=BBC News - Cornish language no longer extinct, says UN|work=BBC News|date=7 December 2010|accessdate=14 January 2015}}</ref>. 

Amprestet ez eus bet meur a c'her kerneveurek e geriaoueg ar mengleuzioù e saozneg, evel ''costean'', ''gossan''<ref>{{cite web |url=http://www.thefreedictionary.com/gossan |title=gossan – definition of gossan by the Free Online Dictionary, Thesaurus and Encyclopedia |publisher=Thefreedictionary.com |date=21 September 2009 |access-date=24 October 2012 |archive-url=https://web.archive.org/web/20121102123948/http://www.thefreedictionary.com/gossan |archive-date=2 November 2012 |url-status=dead }}</ref>, ''gunnies'', ''kibbal''<ref>{{cite web |url=http://onlinedictionary.datasegment.com/word/kibbal |title=kibbal - Definition of kibbal - Online Dictionary from Datasegment.com |publisher=Onlinedictionary.datasegment.com |access-date=24 October 2012 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20150903214005/http://onlinedictionary.datasegment.com/word/kibbal |archive-date=3 September 2015 }}</ref>, ''keeve'' pe ''kieve''<ref>{{cite book|title=British Mining: A Treatise on the History, Discovery, Practical Development|last=Hunt|first=Robert|location=London|publisher=E. & F. N. Spon|date=1887|page=778|url=https://books.google.com/books?id=MQU55QQHRGcC&pg=PA778|access-date=8 November 2016|quote=The tin stuff is put into a "kieve" about 3{{frac|2}} feet diameter and 2{{frac|2}} feet deep, and with an equal volume of water is continually stirred with a shovel in one direction until the tin stuff is in a state of suspended motion.|archive-date=25 May 2017|archive-url=https://web.archive.org/web/20170525044655/https://books.google.com/books?id=MQU55QQHRGcC&pg=PA778|url-status=live}}</ref> ha ''vug''<ref>''Dictionary of Mining, Mineral, and Related Terms'' by American Geological Institute and U S Bureau of Mines; pp. 128, 249 & 613</ref>.

====Rannyezh saoznek====
Levezon ar c'herneveureg en deus lakaet da ziwan ur rannyezh gant distagadurioù hag ur yezhadur disheñvel diouzh an hini impijet e lec'h all e Bro-Saoz. Unan bennak hag a gomz evel-se a c'hall bezañ digomprenus pa ne vezer ket ket boas ouzh ar rannyezh. Aet eo rannyezh saoz Kerne-Veur war ziskar ha peurliesañ ne chom nemeur a dra anezhañ an tu all d'ur pouezh-mouezh rannvro hag ar c'hemmoù er yezhadur zo aet da get gant an amzer. Disheñvelderioù er c'heriaoueg zo atav etre kornôg ha reter Kerne-Veur.

===Banniel===
[[File:Pamiatka z Kornwalii.jpg|thumb|right|Banniel e diavaez un davarn]]
Banniel broadel Kerne-Veur eo Banniel [[Piran|Sant Piran]], anvet ivez ''Crows Wyn'' ("kroaz wenn" e Kerneveureg)<ref name="auto">Payton (2004), p. 262.</ref><ref name="Rendle">{{cite web|url=http://www.flaginstitute.org/pdfs/Phil%20Rendle.pdf|title=Cornwall – The Mysteries of St Piran|last=Rendle|first=Phil|work=Proceedings of the XIX International Congress of Vexillology|publisher=The Flag Institute|access-date=17 January 2010|archive-date=30 April 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210430082113/http://www.flaginstitute.org/pdfs/Phil%20Rendle.pdf|url-status=live}}</ref><ref name="fotw">{{cite web|url=https://www.fotw.info/flags/gb-corn.html |title=Cross of Saint Piran |publisher=Flags of the World (FOTW) |access-date=17 January 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070117170419/https://www.fotw.info/flags/gb-corn.html |archive-date=17 January 2007 }}</ref>. Sellet e vez outañ evel banniel ar gontelezh gant [[Kuzul Kerne-Veur]]. Banniel Sant Piran zo anezhañ ur groaz wenn war ur c'horread du. Hervez ar vojenn e oa choazet al livioù-se gant Saint Piran goude bezañ sellet ouzh ar staen gwenn e-mesk ar glaou du hag al ludu pa zizoloas ar staen<ref>Payton (2004), p. 262.</ref><ref>Rendle, Phil. "Cornwall – [http://www.flaginstitute.org/pdfs/Phil%20Rendle.pdf The Mysteries of St Piran"]. ''Proceedings of the XIX International Congress of Vexillology''. The Flag Institute</ref>. Banniel Kerne-Veur zo ar c'hontrol rik eus banniel kozh breizh, anezhañ ur groaz du war un dachenn wenn<ref>{{cite web |url=http://www.crwflags.com/fotw/flags/gb-corn.html |title=Cornwall (United Kingdom) |publisher=Crwflags.com |access-date=25 September 2010 |archive-date=15 July 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20100715174513/http://www.crwflags.com/FOTW/FLAGS/gb-corn.html |url-status=live }}</ref><ref>{{cite web |url=http://www.flags.net/UNKG12.htm#UNKG7400 |title=British Flags (United Kingdom) from The World Flag Database |publisher=Flags.net |access-date=25 September 2010 |archive-date=5 November 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101105165552/http://flags.net/UNKG12.htm#UNKG7400 |url-status=live }}</ref>. 
Ar c'hentañ meneg eus banniel Sant Piran zo e 1835 pa embannas [[Davies Gilbert]] (1767-1839), istorioù dastumet gant daou skrivagner all, Hals ha Tonkin, gant notennoù eus e berzh<ref>Rendle, Phil. "Cornwall – [http://www.flaginstitute.org/pdfs/Phil%20Rendle.pdf The Mysteries of St Piran"]. ''Proceedings of the XIX International Congress of Vexillology''. The Flag Institute</ref>.

=== Lennegezh ===
====Romantoù====
[[File:RemainsofTintagel.jpg|thumb|right|Aspadennoù kastell [[Tintagel]], lec'h ganedigezh ar Roue Arzhur a-hervez]]
[[Arthur Quiller-Couch|Sir Arthur Quiller-Couch]], skrivet gantañ meur a romant ha studioù burutellerezh eus lennegezh, a oa o vevañ e [[Fowydh|Tre Fowy]]. Diazezet eo istor ar pep brasañ eus e romantoù e Kerne-Veur. [[Daphne du Maurier]] a oa o chom e ''[[Menabilly|Maen Ebeli]]'' e-tal Tre Fowy ha kalz eus he romantoù o deus un endro kerneveurat : ''[[The Loving Spirit]]'', ''[[Jamaica Inn (romant)|Jamaica Inn]]'', ''[[Rebecca (romant)|Rebecca]]'', ''[[Frenchman's Creek (romant)|Frenchman's Creek]]'', ''[[The King's General]]'', ''[[My Cousin Rachel]]'', ''[[The House on the Strand]]'' ha ''[[Rule Britannia (romant)|Rule Britannia]]''<ref>{{cite web | title =Daphne du Maurier | publisher =DuMaurier.org | url =http://www.DuMaurier.org/ | access-date =11 May 2007 | archive-date =27 January 2012 | archive-url =https://www.webcitation.org/6502b6RJY?url=http://www.dumaurier.org/ | url-status =live }}</ref>. Skrivet he deus ivez ''Vanishing Cornwall''. Awenet eo bet istor ''[[The Birds]]'', unan eus he heuliadoù danevelloù berr spont brudet gant film [[Alfred Hitchcock]], gant Kerne-Veur<ref>{{cite web | title =The Birds | publisher =MovieDiva.com | url =http://www.moviediva.com/MD_root/reviewpages/MDBirds.htm | access-date =11 May 2007 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070809044041/http://www.moviediva.com/MD_root/reviewpages/MDBirds.htm | archive-date =9 August 2007 | url-status =dead }}</ref>. 

''[[The Adventure of the Devil's Foot]]'' un avantur eus [[Sherlock Holmes]] skrivet gant [[Conan Doyle]] a c'hoarvez e Kerne-Veur<ref>{{cite web|title=The Adventure of the Devil's Foot |publisher=WorldwideSchool.org |url=http://www.worldwideschool.org/library/books/lit/detective/TheAdventureoftheDevilsFoot/Chap1.html |archive-url=https://archive.today/20130113113313/http://www.worldwideschool.org/library/books/lit/detective/TheAdventureoftheDevilsFoot/Chap1.html |url-status=dead |archive-date=13 January 2013 |access-date=11 May 2007 }}</ref>. Heuliad [[Winston Graham]], ''[[Poldark]]'', re [[Kate Tremayne]], ''[[Adam Loveday]]'', romantoù [[Susan Cooper]] ''[[Over Sea, Under Stone]]''<ref>{{cite web | title =Over Sea, Under Stone | publisher =Powell's Books | url =http://www.powells.com/biblio?isbn=9780689840357 | access-date =11 May 2007 | archive-date =20 February 2007 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070220015103/http://www.powells.com/biblio?isbn=9780689840357 | url-status =live }}</ref>, ''Greenwitch'', ha romant [[Mary Wesley]], ''[[The Camomile Lawn]]'', a c'hoarvez holl e Kerne-Veur. Gant an anv-pluenn Alexander Kent, [[Douglas Reeman]] end deus skrivet heuliadoù, o harozed [[Richard Bolitho]] hag Adam Bolitho, a dremen e Kerne-Veur e diwezh an {{XVIIIvet kantved}} hag e deroù an {{XIXvet kantved}}, en [[Aberfala]]. Kalz eus istorioù [[Gilbert K. Chesterton]] a c'hoarvez eno ivez.

Kerne-Veur er grennamzer zo endro an drilogiezh savet gant [[Monica Furlong]], ''Wise Child'', ''Juniper'' ha ''Colman'', evel lodennoù eus Charles Kingsley's ''[[Hereward the Wake (romant)|Hereward the Wake]]''. 

Romant [[Hammond Innes]], ''The Killer Mine''<ref>{{cite web|title=The Killer Mine |publisher=BoekBesprekingen.nl |url=http://www.boekbesprekingen.nl/cgi-bin/boek.cgi?boek=588391 |access-date=11 May 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20071008090759/http://www.boekbesprekingen.nl/cgi-bin/boek.cgi?boek=588391 |archive-date=8 October 2007 }}</ref>, romant [[Charles de Lint]], ''The Little Country''<ref>{{Cite book| title =The Little Country | isbn=0312876491| last1=Lint| first1=Charles de| date=7 April 2001}}</ref>, ha pennadoù 24-25 ''[[Harry Potter and the Deathly Hallows]]'', savet gant [[J. K. Rowling]], zo diazezet e Kerne-Veur<ref>{{cite web| title =Shell Cottage| publisher =hp-lexicon.org| url =http://www.hp-lexicon.org/atlas/gazetteer/gazetteer-s.html| access-date =11 January 2008| archive-date =30 December 2007| archive-url =https://web.archive.org/web/20071230065826/http://www.hp-lexicon.org/atlas/gazetteer/gazetteer-s.html| url-status =live}}</ref>. 

David Cornwell, en deus skrivet romantoù spierien dindan anv [[John le Carré]], a oa o vevañ hag o labourat e Kerne-Veur<ref>{{Cite news |url=http://www.channel4.com/news/le-carr-betrayed-by-bad-lot-spy-kim-philby |title=Le Carré betrayed by 'bad lot' spy Kim Philby |work=Channel 4 News |publisher=Channel 4 |date=12 September 2010 |location=London |access-date=26 May 2011 |archive-date=8 July 2017 |archive-url=https://web.archive.org/web/20170708101836/https://www.channel4.com/news/le-carr-betrayed-by-bad-lot-spy-kim-philby |url-status=live }}</ref>. Ganet e oa bet ar romantour [[William Golding]], bet gounezet gantñ ar priz Nobel lennegezh, e [[Sant Columb Minor]] e 1911, ha distreiñ a reas da veavañ e [[Truru|Truro]] eus 1985 betek e varv e 1993<ref>{{cite web|title=Biography of William Golding |publisher=William-Golding.co.uk |url=http://www.william-golding.co.uk/p_biography.html |access-date=11 May 2007 |archive-url=https://web.archive.org/web/20070317193534/http://www.william-golding.co.uk/p_biography.html |archive-date=17 March 2007 |url-status=dead  }}</ref>. [[D. H. Lawrence]] a vevas e Kerne-Veur e-pad ur prantad berr. Maget e oa [[Rosamunde Pilcher]] eno ivez, ha meur a istor skrivet ganti a c'hoarvez e Kerne-Veur.

====Barzhoniezh====
[[File:ForTheFallenPlaqueCornwall.jpg|thumb|Pladenn 'FOR THE FALLEN' gant beg-douar [[Din Pentir]] a-dreñv]]

Ar barzh [[John Betjeman|Sir John Betjeman]] a blije Kerne-Veur dezhañ forzh pegement hag e talc'h ur plas bras en e oberoù. Beziet eo e bered iliz Sant Enodoc, e [[Trebedrek]].<ref>{{cite web|title=St Enodoc Church |publisher=RockInfo.co.uk |url=http://www.rockinfo.co.uk/daymer/stenochc.html |access-date=11 May 2007 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20070613142651/http://www.rockinfo.co.uk/daymer/stenochc.html |archive-date=13 June 2007 }}</ref>. 
Ar barzh [[Charles Causley]], a oa ganet e [[Lannstefan]] hag ar brudetañ eus barzhed Kerne-Veur eo moarvat. [[Jack Clemo]] ha [[A. L. Rowse]] a oa ivez Kerneveuriz brudet evit o barzhonegoù.
<!--
The Rev. [[Robert Stephen Hawker|R. S. Hawker]] of Morwenstow wrote some poetry which was very popular in the Victorian period.<ref>*Woolf, Cecil (1965)."Hawker of Morwenstow, 1803-1875."  ''[[The Book Collector]]'' 14 no 1 (spring): 62-71; 14 no 2 (summer): 202-211.</ref>
The Scottish poet [[W. S. Graham]] lived in West Cornwall from 1944 until his death in 1986.<ref>{{cite web | title =William Sydney Graham | publisher =CPRW.com | url =http://www.cprw.com/Drexel/graham.htm | access-date =11 May 2007 | archive-url =https://web.archive.org/web/20070927215803/http://www.cprw.com/Drexel/graham.htm | archive-date =27 September 2007 | url-status =dead }}</ref>

The poet [[Laurence Binyon]] wrote "For the Fallen" (first published in 1914) while sitting on the cliffs between [[Pentire Head|Pentire Point]] and The Rumps and a stone plaque was erected in 2001 to commemorate the fact. The plaque bears the inscription "FOR THE FALLEN / Composed on these cliffs, 1914". The plaque also bears below this the fourth stanza (sometimes referred to as [[Ode of Remembrance|"The Ode"]]) of the poem:
:They shall grow not old, as we that are left grow old
:Age shall not weary them, nor the years condemn<!-- "Condemn" is in fact the correct word. See the talk page for more. 
:At the going down of the sun and in the morning
:We will remember them
-->

====Oberennoù all====
Skrivet e oa un niver bras a pezhioù-c'hoari e gwerzennoù diwar-benn ar [[Pasion Jezuz|basion]] e Kerne-Veur evel an ''[[Ordinalia]]'' e-pad ar grennamzer. Kalz anezhe zo anavet hag o deus pourchaset titouroù prizius diwar-benn ar c'herneveureg. Gallout a reer menegiñ ivez ''[[Beunans Meriasek]]'' ha ''Bewnans Ke''. 

''Pascon agan Arluth'' (Pasion hon Aotrou) eo an oberenn glok koshañ e kerneveureg. Skrivet e oa er {{XIVvet kantved}}. 

''Sarmonioù Treagar'' eo ar c'hentañ skouer eus skridoù plaen e kerneveureg zo chomet betek ennomp. Un heuliad 12 sarmon katolik eo skrivet e saozneg ha troet gant [[John Tregear]] war-dro 1560,<ref name=BSLA>{{cite journal |author1=Jon Mills |title=Cornish Lexicography in the Twentieth Century: Standardisation and Divergence. |journal=Bulletin Suisse de Linguistique Appliquée |date=1999 |volume=69 |issue=1 |pages=45–57 |url=http://doc.rero.ch/record/20686/files/Mills_45-57.pdf |access-date=11 August 2021}}</ref><ref>{{cite web |title=Peswora Gradh Dedhyasow |url=https://www.kesva.org/sites/default/files/documents/KDL/kdl4a%20Dedhyasow.pdf |website=[[Kesva an Taves Kernewek]] |access-date=12 August 2021}}</ref> ha staget oute un trizekvet hini ''Sakramant an Aoter'' skrivet gant un den all<ref name=EB />. Daouzek eus an 13 sarmon e ''Homelies to be read within his diocese of London of all Parsons, vycars and curates'' skrivet gant [[Edmund Bonner]] e 1555 ; dek eus ar re skrivet gant [[John Harpsfield]], daou eus [[Henry Pendleton]]<ref>Daoust ma laka Chaudhri daou sarmon war gont un 'Oliver Pendilton' ez eo gwirheñveloc'h ez eo [[Henry Pendleton]], a oa kure dindan Bonner a skrivas anezhe.</ref><ref>{{cite web |title=Henry Pendleton |url=https://www.newadvent.org/cathen/11635a.htm |website=[[New Advent]] |access-date=11 August 2021}}</ref>}} and one by Bonner himself)<ref name=CH>{{cite web |author1=Talat Chaudhri |title=A Description of the Middle Cornish Tregear Manuscript |url=https://pure.aber.ac.uk/portal/files/26120981/thesis.pdf |website=[[Aberystwyth University]] |access-date=11 August 2021 |pages=1–2 |date=2001}}</ref> a oa lakaet e kerneveureg gant [[John Tregear]], hag a zo bremañ an oberenn vrasañ e skrid-plaen e kerneveureg<ref name="EB">{{cite web |title=Cornish literature |url=https://www.britannica.com/art/Cornish-literature |website=[[Encyclopedia Britannica]] |access-date=11 August 2021}}</ref>.
Tregear ne oa ket un troer eus ar c'hentañ<ref>{{cite journal |author1=R. Morton Nance |author1-link=Robert Morton Nance |title=Cornish Words in the Tregear MS. |journal=[[Zeitschrift für celtische Philologie]] |date=1954 |volume=24 |issue=1 |pages=1–5 |doi=10.1515/zcph.1954.24.1.1 |url=https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/zcph.1954.24.1.1/pdf |access-date=11 August 2021}}</ref> hag a rae alies gant gerioù amprestet digant ar saozneg pe gant kalkoù diwarnañ<ref name=EB />. Hervez  [[Alan M. Kent|Alan Kent]] e oa marteze abalamour ma ne oa ket Tregear evit kaout soñj eus ar gerioù kevatal e kerneveureg abalamour d'an digresk bras en anaoudegezh hag er varregezh da gompren kerneveureg d'ar c'houlz-se, ha marteze e felle dezhañ reizhañ e skridoù diwezhatoc'h<ref>{{cite web |author1=Lane Greene |title=Hebrew was the only language ever to be revived from extinction. There may soon be another |url=https://qz.com/969597/hebrew-was-the-only-language-ever-to-be-revived-from-extinction-there-may-soon-be-another/ |website=[[Quartz (publication)|Quartz]] |access-date=11 August 2021 |date=29 April 2017}}</ref> Dizoloet e oa ar sarmonioù e miz Ebrel 1949 gant John Mackechnie e paperioù an tiegezh Puleston| e dastumad ar [[British Museum]]<ref name=BSLA />.

[[Nicholas Boson]] (1624−1708) a skrivas teir zestenn e kerneveureg : ''Nebbaz gerriau dro tho Carnoack'' (Un nebeud gerioù diwar-benn ar c'herneveureg) etre 1675 ha 1708 ; ''Jowan Chy-an-Horth, py, An try foynt a skyans'' (Yoan Chyannor, pe, an tri foent a skiant), embannet gant [[Edward Lhuyd]] e 1707, daoust ma oa skrivet abretoc'h ; ha ''The Dutchess of Cornwall's Progress'', ul lodenn anezhi skrivet e saozneg, na anaver nemet tammoù anezhi bremañ. Bez eo an div gentañ an testennoù e skrid plaen e kerneveureg nemeto zo chomet eus ar {{XVIIvet kantved}}. Embannet e oa oberennoù Boson, gant re e vab [[John Boson]] hag e genderv [[Thomas Boson]] (1635–1719) e levr [[Oliver Padel]] : ''The Cornish writings of the Boson family'' (1975).<ref>''The Cornish writings of the Boson family: Nicholas, Thomas and John Boson, of Newlyn, circa 1660 to 1730'', Edited with translations and notes by O. J. Padel (Redruth: Institute of Cornish Studies, 1975) {{ISBN|0-903686-09-0}}</ref>

<!--
[[Colin Wilson]], a prolific writer who is best known for his debut work ''[[The Outsider (Colin Wilson)|The Outsider]]'' (1956) and for ''[[The Mind Parasites]]'' (1967), lived in [[Gorran Haven]], a small village on the southern Cornish coast. The writer [[D. M. Thomas]] was born in Redruth but lived and worked in Australia and the United States before returning to his native Cornwall. He has written novels, poetry, and other works, including translations from Russian.

[[Thomas Hardy]]'s drama ''The Queen of Cornwall'' (1923) is a version of the Tristan story; the second act of [[Richard Wagner]]'s opera ''[[Tristan und Isolde]]'' takes place in Cornwall, as do [[Gilbert and Sullivan]]'s operettas ''[[The Pirates of Penzance]]'' and ''[[Ruddigore]]''.

[[Clara Vyvyan]] was the author of various books about many aspects of Cornish life such as ''Our Cornwall''. She once wrote: "The Loneliness of Cornwall is a loneliness unchanged by the presence of men, its freedoms a freedom inexpressible by description or epitaph. Your cannot say Cornwall is this or that. Your cannot describe it in a word or visualise it in a second. You may know the country from east to west and sea to sea, but if you close your eyes and think about it no clear-cut image rises before you. In this quality of changefulness have we possibly surprised the secret of Cornwall's wild spirit--in this intimacy the essence of its charm? Cornwall!".<ref>Quoted in Croxford, Bob (1993) ''From Cornwall with Love''. Mullion: Atmosphere; p. 22</ref>
A level of ''[[Tomb Raider: Legend]]'', a game dealing with Arthurian Legend, takes place in Cornwall at a museum above King Arthur's tomb. The adventure game ''The Lost Crown'' is set in the fictional town of Saxton, which uses the Cornish settlements of Polperro, Talland and Looe as its model.<ref>{{cite web|url=http://www.darklingroom.co.uk/thelostcrown/realsaxton/|title=The 'Real' World of Saxton: From The Lost Crown|website=Darklingroom.co.uk|access-date=5 January 2019|archive-date=23 April 2011|archive-url=https://web.archive.org/web/20110423065722/http://www.darklingroom.co.uk/thelostcrown/realsaxton/|url-status=live}}</ref>

The fairy tale [[Jack the Giant Killer]] takes place in Cornwall.<ref>{{Cite web|title=English Fairy Tales - Jack the Giant-Killer (by Joseph Jacobs)|url=http://www.authorama.com/english-fairy-tales-21.html|access-date=2022-01-24|website=www.authorama.com}}</ref>
-->

=== Keginerezh ===
[[File:Cornish pasty - cut.jpeg|thumb|right|ur [[pasty]] eus Kerne-Veur]] 
Kelc'hiet eo Kernev-Veur war tri zu gant ar mor ha dourioù peskedus, ha dre se eo aes pourchas boued mor fresk eno. Brasañ porzh pesketa Breizh-Veur eo [[Newlyn]] hervez talvoudegezh ar pesked degaset ennañ<ref>{{cite web |url=http://www.objectiveone.com/client/media/media-611.htm |title=Objective One media release |publisher=Objectiveone.com |access-date=25 September 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20110714223641/http://www.objectiveone.com/client/media/media-611.htm |archive-date=14 July 2011 |url-status=dead  }}</ref>. Ur meuz pesked brudet eus ar vro eo ar ''[[Stargazy pie]]'', ur wastell gant pesked ma tifluk pennoù ar pesked a-dreuz kroust ar wastell, evel pa vijent o sellet ouzh ar stered. Fardet e vez ar wastell-se da vare festival [[Tom Bawcock's Eve]], met gallout a ra bezañ debret forzh pegoulz.

Brudet eo Kerne-Veur dreist-holl koulskoude evit e ''[[pasty|bpasties]]'', ur meuz saourus fardet gant toaz. Graet e vez alies ''oggies'' eus ar ''pasties'' er vro. Hiziv e vez fardet ar ''pasties'' gant ur gwarnisadur kig bevin, ognon, patatez ha [[ruta]] gant holen ha pebr gwenn, met gwezhall e vezent fardet gant traoù all ivez. ''Turmut, 'tates and mate'' (dle. "ruta, patatez ha kig") a zeskriv ur gwarnisadur implijet stank gwezhall. Da skouer, ''pasties'' zo a veze gwarniset gant pour dreist-holl, hag ar ''pasty'' gant louzoù fin a oa ennañ beler, perisilh, ha chalotez<ref>{{cite web |url=http://www.alanrichards.org/cornish3.htm |title=Cornish recipe site |publisher=Alanrichards.org |date=25 February 2008 |access-date=25 September 2010 |archive-url=https://web.archive.org/web/20101011061411/http://www.alanrichards.org/cornish3.htm |archive-date=11 October 2010 |url-status=dead }}</ref>. Gwezhall e veze graet ivez alies gant gwarnisadurioù sukret evel kaotigell, avaloù ha mouar, pruneoz pe kerez<ref name=Martin>{{Cite book| last=Martin | first=Edith | title=Cornish Recipes, Ancient & Modern. 22nd edition, 1965|year=1929 }}</ref>. 
<!--
The wet climate and relatively poor soil of Cornwall make it unsuitable for growing many arable crops. However, it is ideal for growing the rich grass required for dairying, leading to the production of Cornwall's other famous export, [[clotted cream]]. This forms the basis for many local specialities including Cornish [[fudge]] and Cornish [[ice cream]]. Cornish clotted cream has [[Geographical indications and traditional specialities in the European Union|Protected Geographical Status]] under EU law,<ref>{{cite web|url=http://europa.eu.int/comm/agriculture/qual/en/uk_en.htm |title=Official list of British protected foods |publisher=Europa.eu.int |date=23 February 2009 |access-date=25 September 2010 |url-status=dead |archive-url=https://web.archive.org/web/20050602042239/http://www.europa.eu.int/comm/agriculture/qual/en/uk_en.htm |archive-date=2 June 2005 }}</ref> and cannot be made anywhere else. Its principal manufacturer is [[A. E. Rodda & Son]] of Scorrier.

Local cakes and desserts include [[Saffron bun|Saffron cake]], [[Heavy cake|Cornish heavy (''hevva'') cake]], [[Cornish fairings]] biscuits, figgy 'obbin, [[Cream tea]] and whortleberry pie.<ref>Mason, Laura; Brown, Catherine (1999) ''From Bath Chaps to Bara Brith''. Totnes: Prospect Books</ref><ref>Pettigrew, Jane (2004) ''Afternoon Tea''. Andover: Jarrold</ref><ref>Fitzgibbon, Theodora (1972) ''A Taste of England: the West Country''. London: J. M. Dent</ref>

There are also many types of beers brewed in Cornwall—those produced by [[Sharp's Brewery]], [[Skinner's Brewery]], Keltek Brewery and [[St Austell Brewery]] are the best known—including [[stout]]s, [[ale]]s and other beer types. There is some small scale production of wine, [[mead]] and [[cider]].
-->

==Geografiezh==
=== Kêrioù pennañ Kernev-Veur ===
[[Restr:CornwallKernowMappa.png|400px|right|thumb|Kartenn divyezhek Kernev-Veur : [[kerneveureg]]/saozneg ]] 
{| border="0" cellpadding="1" cellspacing="1" style="background:#efefef;"
|----- bgcolor=#DDDDDD
! &nbsp;&nbsp;
! Kêr
! annezidi (2001)<ref>{{Cite web|url=https://www.nomisweb.co.uk/census/2011/ks101ew|title=KS101EW (Usual resident population) - Nomis - Official Labour Market Statistics|website=www.nomisweb.co.uk|access-date=2016-11-20}}</ref>
! annezidi (2011)<ref>{{Cite web|url=https://www.nomisweb.co.uk/census/2011/ks101ew|title=KS101EW (Usual resident population) - Nomis - Official Labour Market Statistics|website=www.nomisweb.co.uk|access-date=2016-11-20}}</ref>
!
|-
| align="right" | 1 || [[Austol]]|| align="center" | 22&nbsp;658 || align="center" | 25&nbsp;447 
|-
| align="right" | 2 || [[Pennsans]]|| align="center" | 21&nbsp;255|| align="center" | 19&nbsp;872
|-
| align="right" | 3 || [[Truru]] (pe Tryverow), kêr-benn Kernev-Veur || align="center" | 20&nbsp;920 || align="center" | 23&nbsp;041
|-
| align="right" | 4 || [[Aberfala]] (Gant [[Pennrynn]]) || align="center" | 28&nbsp;801 || align="center" | 31&nbsp;988
|-
| align="right" | 5 || [[Kammbronn]]|| align="center" |	20&nbsp;010
|-
| align="right" | 6 || [[Tewynn Pleustri]] ([[Kerneveureg Unvan|KU]]: ''Por Lestri'')|| align="center" | 19&nbsp;562  || align="center" | 20&nbsp;189 
|-
| align="right" | 7 || [[Essa]]|| align="center" | 14&nbsp;124  || align="center" | 15&nbsp;566 
|-
| align="right" | 8 || [[Bosvenegh]]|| align="center" | 12&nbsp;778  || align="center" |14&nbsp;614 
|-
| align="right" | 9 || [[Rysrudh]] (gant [[Kammbronn]])|| align="center" | 39&nbsp;937  || align="center" |42&nbsp;690
|-
| align="right" | 10 || [[Hellys]]|| align="center" | 10&nbsp;578  || align="center" |12&nbsp;184
|-
|}

=== Kehentiñ gant Breizh ===

Bez' ez eus meur a zoare da vont a [[Breizh|Vreizh]] da Gernev-Veur :
* '''aerlinennoù''' zo e-pad an hañv etre [[Tewynn Pleustri]] ha [[Sant-Brieg]] ; aerlinennoù all zo eus [[Brest]] ha [[Roazhon]] da [[Exeter]] ha n'eo ket re bell diouzh Kernev-Veur ;
* '''morlinennoù''' zo ivez etre [[Rosko]] ha [[Plymouth]].

===Mengleuzerezh ar staen===
[[Image:Trevithick1803Locomotive.jpg|thumb|Mekanik dre aezhenn [[Richard Trevithick]].]]
E-pad ur prantad eo bet Kerneveuriz ar gwellañ arbennigourien war ar mengleuziañ hag e voe savet ur skol mengleuziañ e Kerne-Veur e 1888. A-vuzul ma'z ae bourvezioù staen war vihanaat e tivroas kalz Kerneveuriz da vroioù all evel Amerika, Aostralia, Zeland-Nevez ha suafrika el lec'h ma oa klask war tud arroutet evelto. Hervez lavar ar bobl forzh pelec'h ez afec'h er bed, pa welit un toull en douar, e kavoc'h ur C'herneveurad en deun anezhañ{{Daveoù a vank}}. Meur a c'her kerneveurek a denn d'ar mengleuzioù a zo implijet e geriaoueg ar mengleuzioù e saozneg, evel ''costean'', ''gunnies'', ha ''vug''.

Hiziv avat n'eus mengleuz staen ebet ken e Kerne-Veur. 
E 2019, ''Strongbow Exploration'', ur gompagnunezh mengleuziañ kanadian, a embannas e oa e sell da sevel ur mengleuz staen e [[Bal Crofty Soth]]<ref>{{cite web |title=Strongbow reviving age-old Cornwall tin mining tradition |url=https://www.mining-journal.com/resourcestocks/resourcestocks/1362275/strongbow-reviving-age-old-cornwall-tin-mining-tradition |publisher=Mining Journal |access-date=13 May 2019}}</ref>. 

Abaoe diskar ar mengleuzioù staen, al labour-douar, hag ar peskerezh eo deut ar vro da zepantout eus an touristerezh. Kerne-Veur zo unan eus al lodennoù paourañ eus Kornôg Europa.

==Notennoù==
{{Daveoù|bannoù=2}}
{{Kerneveur}}
{{Keltia}}

[[Rummad:Kernev-Veur]]
[[Rummad:Rouantelezh-Unanet]]