Gwelet an tarzh evit Istor Japan

{| class="infobox" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
| [[Restr:KaiIchiranzu1806.jpg|280px]]<br>''Kartenn Japan'', Saisuke Yamamura ([[1806]])
|}
{{Japaneg}}
En [[Henoadvezh ar maen|Henoadvezh ar Maen krenn]] (30&nbsp;000 bloaz zo) e voe annezioù kentañ [[mab-den]] en [[enezeg]] [[Japan]].<br>
Goude ar [[Marevezh Jōmon]] (縄文時代 ''Jōmon didai'', 12&nbsp;000 - 300 <abbr title="Kent an Amzervezh Boutin">KAB</abbr>) e voe ar [[Marevezh Yayoi]] (弥生時代 ''Yayoi jidai'', 300 KAB - 300 <abbr title="Amzervezh Boutin">AB</abbr>) pa zeuas ijinadennoù nevez eus [[kevandir]] [[Azia]]. E-kerzh ar marevezh-se e voe meneget Japan evit ar wezh kentañ el levr [[sina]]at ''[[Levr Han]]'' ([[sinaeg]] : 漢書 ''Hàn shū'') er bloaz [[111]]<ref>樂浪海中有<mark>倭人</mark>，分為百餘國，以歲時來獻見云。 "Bez' ez eus Japaniz (倭人 ''Wō rén'' "tud Japan") e Mor Lelang, a zo rannet etre tremen kant bro, ha sevel a reont betek ar c'houmoul pan erruont kozh." • {{zh}} {{en}} {{Cite web|url=http://chinesenotes.com/hanshu/hanshu037.html |title=Levrenn 28, rann 2, §90.|accessdate:15 Ebrel 2021}}</ref>.

War-dro ar {{IVe kantved}} e teuas ar [[Yayoi (poblad)|boblad Yayoi]] (弥生人 ''Yayoi hito'') eus [[Korea|Ledenez Korea]], ha ganto teknikoù an [[houarn]] hag ar [[gounezerezh ]].<ref name="Shinya">{{en}} {{Cite web|url=https://seaa-web.org/sites/default/Restrs/publications/bseaa-1/BSEAA1-Shoda.pdf |title=''A Comment on the Yayoi Period Dating Controversy''|accessdate=03 Genver 2022}}</ref> A-drugarez d'ar c'houiziegezh-se e kreskas buan niver ar boblad Yayoi, ha dizale e kemerjont lec'h ar [[Jōmon (poblad)|boblad Jōmon]] a oa henvroidi an enezeg chomet hemolc'herion-kutuilherion.<ref name=JW>{{en}} {{Cite web|url=https://www3.nhk.or.jp/nhkworld/en/news/backstories/555/ |title='' 'Jomon woman' helps solve Japan's genetic mystery ''|accessdate=03 Genver 2022}}</ref><br>
An darn vuiañ eus Japaniz a-vremañ o deus hendadoù Yayoi (≥ 75%) ha Jōmon (≤ 25%).

Etre ar <span style="text-transform:lowercase;font-variant:small-caps">IV</span><small><sup>e</sup></small> hag an {{XIvet kantved}}, ur marevezh anvet "Japan klasel", kalz [[rouantelezh]]ioù ha pobladoù japanat a voe unvanet dindan ur [[gouarnamant]] kreizennet renet gant un [[impalaer|impalaer(ez)]]<ref>Unnek impalaerez zo bet.</ref>. Bremañ c'hoazh emañ Japan renet gant an diernac'h a voe diazezet d'ar mare-se, petra bennak ma'z eo troet he ferzh da lidel pergen.<br>
Er bloaz [[794]] e voe staliet ur gêr-benn nevez e [[Heian-kyō]] (平安京 ''heiankyō'' "kêr-benn ar sioulder hag ar peoc'h"), a zo [[Kyōto]] hiziv. Adal neuze e krogas ar [[Marevezh Heian]] (平安時代 ''Heian jidai'' "marevezh ar peoc'h"), a badas betek ar bloaz [[1185]]. Da "Oadvezh Aour" ar [[sevenadur]] japanat e lakaer ar marevezh-se. Adalek ar Marevezh Heian ivez e troas [[relijion]] Japan d'ur mesk [[shintoegezh|shintōegezh]] ha [[boudaegezh]].

A-hed kantvedoù goude 1185 ez eas galloud an impalaered war ziskar nebeut-ha-nebeut, pa dremenas da gentañ da zaouarn brientinion nann-soudard, re ar [[Klann Fujiwara|c'hlann Fujiwara]] pergen, ha goude-se da glannoù milourel harpet gant o armeadoù ''[[samourai|samurai]]''.<br>
E [[Brezel Genpei]], ur brezel diabarzh a badas eus [[1180]] betek 1185, e voe trec'h ar [[Klann Minamoto|c'hlann Minamoto]], renet gant [[Minamoto no Yoritomo]] ([[1147]]-[[1199]]), war ar [[Klann Taira|c'hlann Taira]]. Seizet ar galloud gantañ, Minamoto a gemeras an titl a ''[[shogun|shōgun]]'' (将軍, "jeneral al [[lu]]"), da lavaret eo e troas da [[diktatour|ziktatour]] milourel a renas war Japan a-bezh, kent staliañ kêr-benn e shōgunelezh e [[Kamakura]].<br>
E [[1274]] ha [[1281]], ar [[Marevezh Kamakura|shōgunelezh Kamakura]] (鎌倉幕府 ''Kamakura bakufu'') diaezet gant Yoritomo a ziarbennas div aloubadeg [[Mongoled]] met diskaret e voe a-c'houde seziz Kamakura e [[1333]] gant aduidi an impalaer [[Go-Daigo]] ([[1288]]-[[1339]]). Ur predad anvet [[Assavidigezh Kenmu]] (建武の新政 ''Kenmu no shinsei'') a voe neuze, ma renas an impalaer betek ar bloaz [[1336]].<br>
Er bloaz-se e voe didronet an impalaer hag e [[1338]] e voe staliet ur shōgunelezh nevez a voulc'has ar [[Marevezh Muromachi]] (室町時代 ''Muromachi jidai'') a badas betek [[1573]]. A-hed ar marevezh-se e voe mui-ouzh-mui a c'halloud gant penngadourion lec'hel (大名, ''Daimyo'') diwar-goust ar ''shōgun'', ar pezh a gasas d'ur pedad brezelioù diabarzh anvet [[Marevezh Sengoku]] (戦国時代 ''Sengoku Jidai'', "Marevezh ar Stadoù brezelour").

Un ''[[daimyo]]'' anvet [[Oda Nobunaga]] ([[1534]]-[[1582]]) hag e warlerc'hiad [[Toyotomi Hideyoshi]] ([[1537]]-[[1598]]) a adunvanas Japan e dibenn ar {{XVIvet kantved}}. Goude marv Toyotomi ez eas ar shōgunelezh gant [[Tokugawa Ieyasu]] ([[1543]]-[[1616]]) diwar urzh an impalaer. Adalek [[1603]] ha staliadur kêr-benn ar shōgunelezh en [[Edo (kêr)|Edo]] ([[Tōkyō]] bremañ ; Kyōto e oa kêr-benn an impalaeriezh) e voe ar [[Marevezh Edo]], a badas betek dibenn [[1867]]. Ur marevezh peoc'hus ha bleunius e voe, met adalek Edit [[1636]] (鎖国 ''[[sakoku]]'', "bro gloz") e voe hogos berzet pep darempred gant broioù estren e-pad tremen daou gantved.

Darempredoù a oa bet a-raok an edit koulskoude. E 1543 e voe [[Portugal]]iz an [[Europa|Europiz]] kentañ o tiraezh Japan dre he Su ; ganto e voe degaset [[Arm-tan|armoù-tan]] en enezeg. Er [[bloavezhioù 1850]] avat ez echuas ''sakoku'', pan erruas [[Ergerzhadeg Perry]] (黒船来航 ''kurofune raikō'', "donedigezh al listri du") ; gant donedigezh ar [[SUA|Stadunaniz]]-se e voe boulc'het diskar ar shōgunelezh Tokugawa (幕末 ''[[bakumatsu]]'', "diwezh ar ''bakufu''") ha distro an impalaer er galloud (明治維新 ''Meiji Ishin'', [[Assavidigezh Meiji]]) e-kerzh ar brezel diabarzh anvet [[Brezel ar Boshin]] (戊辰戦争 ''Boshin sensō'', "Brezel bloavezh an Aerouant Douar Yang") a voe e [[1868]]-[[1869|69]].

Boulc'het e voe ar [[Marevezh Meiji]] neuze, a badas betek [[1912]]. Dindan ren an impalaerion Meiji e voe savet kentañ hanterenn [[Impalaeriezh Japan]] (1868-1912), ma savas d'ur galloud bras er bed dre heuliañ gizioù ar C'hornôg. An [[Impalaer Taishō]] a voe an eil impalaer, a renas adalek 1912 betek [[1926]] ; war e lerc'h e renas an [[Hirohito|impalaer Shōwa]] ([[1901]]-[[1989]]) , anavezet evel Hirohito, betek 1989. Er [[bloavezhioù 1920]] ha [[bloavezhioù 1930|1930]] e voe galloudus-kenañ an arme e Japan, alese aloubidigezh [[Manchouria]] ([[18 Gwengolo]] [[1931]]), eil [[Brezel Sina ha Japan (1937-1945)]] ha [[Brezel ar Meurvor Habask (1937-1945)]]. E dibenn an [[Eil Brezel-bed]] e kodianas Hirohito d'ar [[15 Eost]] 1945 goude [[bombezadennoù atomek Hiroshima ha Nagasaki]] hag aloubidigezh Manchouria gant [[URSS]].

A-c'houde faezhidigezh Japan e voe dalc'het ar vro gant [[Kevredidi an Eil Brezel-bed]] betek [[1952]] ; e-kerzh ar predad-se e voe savet ur [[bonreizh|vonreizh]] nevez evit Japan e [[1947]], a droe an impalaeriezh d'ur [[Monarkiezh vonreizhel|vonarkiezh vonreizhel]]. Goude [[1955]] e reas Japan finborte bras. Goude ar [[bloavezhioù 1990]] (失われた十年 ''ushinawareta jūnen'', "an dekvloazhiad kollet") ma voe sac'het an [[armerzh]] e sioulaas ar c'hresk armerzhel.

D'an [[11 Meurzh]] [[2011]] e c'hoarvezas ur [[kren-douar|c'hren-douar]] kreñv-tre, 9 war [[skeuliad Richter]] hag ur [[barr-reverzhi]] (津波 ''tsunami'') e [[Tōhoku]] e [[biz (roud-avel)|biz]] an enezeg ; tremen 20&nbsp;000 a dud a voe lazhet, hag an ''tsunami'' a voe pennabeg [[gwallzarvoud nukleel Fukushima I]].

==Ragistor ha Henjapan==
===Henoadvezh ar Maen===
[[Restr:Japan glaciation.gif|thumb|Japan er skornvezh meur diwezhañ ([[Pleistosen|Pleistoken Diwezhat]], 20&nbsp;000 bloaz zo){{Legend|#fbac56|A-us live ar mor}}{{Legend|#fff|Hep plant}}]]
Er [[ragistor]], en Henoadvezh ar Maen, ez erruas hemolc'herion-kutuilherion en enezeg ; nebeut a roudoù anezho a chom rak trenkted an douar eno a vir ouzh an aspadennoù a fosilaat. Dre ma'z eus bet kavet un doare [[bouc'hal|bouc'hili]] maen dibar avat e c'heller krediñ ez erruas ''[[Homo sapiens]]'' e Japan tremen 30&nbsp;000 bloaz zo<ref>Ono 2014.</ref>{{,}}<ref>Takashi 2012.</ref> : en ur vougev en [[Okinawa]] ez eus bet kavet roudoù eus annezioù a zo bet deizataet 32&nbsp;000 bloaz<ref>Hudson 2009.</ref>, ha lod nevesoc'h (20&nbsp;000 bloaz) en ur vougev all war Enez Shiraho<ref>Nakagawa & al. 2010</ref>.
===Marevezh Jōmon===
Adalek 13&nbsp;000 KAB<ref name="To">Totman, 2014</ref> betek 1&nbsp;000 KAB<ref>Habu 2004</ref> e padas ar Marevezh Jōmon. Hemolc'herion-kutuilherion a veve en enezeg, hag amzer o devoe da sevel ur sevenadur arsezat ha kemplezhek-tre.<ref name="W">Walker 2015.</ref>.<br>
Kement ha "merket gant [[kordenn|kerdin]]" e tav ar ger ''jōmon'', a voe implijet evit ar wezh kentañ gant an henoniour stadunanat [[Edward S. Morse]] ([[1838]]-[[1925]]) a-c'houde bout kavet tammoù eus podoù iskis e [[1877]] ; kinklet e oa bet ar podoù-se dre glotañ tammoù kerdin ouzh ar pri gleb. Unan eus ar re goshañ en [[Azia ar Reter]] hag er bed a-bezh eo ar [[poderezh Jōmon]]<ref>Kuzmin 2006.</ref>.
<gallery mode="packed" heights="250px"  caption="Poderezh ar Marevezh Jōmon" style="margin-top:20px;">
JomonPottery.JPG|Deroù (11 000-7 000 KAB)
MiddleJomonJar2000BCE.jpg|Kreiz (2 000 KAB)
Dogu Miyagi 1000 BCE 400 BCE.jpg|Diwezh (1 000-400 KAB)
</gallery>
===Marevezh Yayoi===
[[Restr:DotakuBronzeBellLateYayoi3rdCenturyCE.jpg|thumb|Ur c'hloc'h arem (銅鐸 ''dōtaku'') eus ar Marevezh Yayoi, {{IIIe kantved}}]]
Kemmoù bras a voe degaset er sevenadur Jōmon gant donedigezh ar boblad Yayoi eus ledenez Korea. E-pad pell ez eus bet soñjet e oant erru war-dro ar bloaz 400 KAB<ref>Batten 2003</ref>, met enselladennoù dre [[Karbon|garbon-14]] o deus prouet e oant deuet kentoc'h er bloavezhioù 1&nbsp;000-800 KAB.<ref name="Sc">Schirokauer 1978.</ref>{{,}}<ref>Crawford 2012.</ref><br>
Gant nevezentioù ar Yayoi e voe koazhet holl nevezentioù [[Neolitik|Nevezoadvezh ar Maen]] — an hemolc'herion-kutuilherion o treiñ da labourerion-douar arsezat, da skouer – en un nebeud kantvedoù, dreist-holl dre c'hounezerezh ar [[riz]]<ref>Kumar 2009</ref>. Ar Yayoi, a-drugarez da [[arm]]où ha binvioù en [[arem]] hag en houarn deuet eus Sina dre ledenez Korea, a ziskennas eus Norzh an enezenn [[Kyūshū]] trema ar Su hag a gemeras tamm-ha-tamm an tu-kreñv war ar Jōmon<ref>Imamura 1996</ref>. Ouzhpenn labour ar [[metal]]où e tegasjont ivez arzoù ar fardañ [[seiz]] hag ar [[gwiaderezh]]<ref>Kaner 2012.</ref>, koulz ha doareoù nevez da labourat ar [[prenn]] hag ar [[gwer]]<ref name="Sc" /> ha da sevel tiez<ref>Mizoguchi 2013.</ref>.

Eus ar c'hevandir e teuas an [[teknologiezh]]ioù nevez ; den ne oar penaos e voent strewet : dre skignadur ar mennozhioù a boblad da boblad, pe dre dre zivroidi eus lod eus ar pobladoù, pe dre an daou zoare kemmesket. Dre ar [[yezhoniezh]] hag an [[hiloniezh]] ez eus bet kavet ur respont a-zivout an darempredoù etre ar Jōmon hag ar Yayoi.<ref name="Sc" /><br>
Etre 250 ha 3&nbsp;000 Yayoi a errue e Japan bep bloaz, hervez an istorour Hanihara Kazurō<ref>Maher 2001.</ref>. A-feur ma'z aloubent an enezeg en em veskas ar Yayoi gant ar Jōmon, en doare ma tiskenn holl Japaned ha Japanezed eus an div boblad, ar [[hiloniezh|genennoù]] Yayoi o vout trec'hel (≥ 75%)<ref>Hudson 1999</ref>{{,}}<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.sjsu.edu/faculty/watkins/japanorigin.htm |title=''The Genetic Origins of the Japanese''|accessdate=15/04/2021}}</ref> Dav eo merkañ ez eo anatoc'h e Japan ar Su eget en Norzh, ma'z eo ar boblad [[Ainoued|Utari]] tostoc'h d'ar Jōmon.<ref name="He">Henshall 2012.</ref>.<br>
Daoust da levezon ar Yayoi bout bet prim e-keñver skeul an amzer en Istor, un nebeud kantvedoù a voe ret dezho evit annezañ an enezeg a-bezh ha strewiñ perzhioù o [[genom]]où : betek an {{VIIIvet kantved}} e chomas e penn kreiznosañ [[Honshū]].<ref name="He" />

Buan e kreskas poblañs Japan, ar Yayoi o paotaat betek dek gwezh muioc'h eget ar Jōmon ; jedet ez eus bet e oa etre 1 ha 4 milion a dud e dibenn ar marevezh.<ref name="Fa">Farris 1985.</ref> Aspadennoù eus relegoù a ziskouezas e [[2017]] e oa ar boblad Jōmon o c'houzañv diwar [[yec'hed]] fall ha bihan-boued e dibenn ar Marevezh Jōmon dija, tra ma voe kavet roudoù eus grignoloù bras e lec'hiennoù ar Yayoi. Anat eo e oa [[kevredigezh]] ar Yayoi renket e kastaoù (disrannet e oa lod bezioù diouzh reoù all) hag e oant darev evit brezeliñ, pa'z eus bet kavet difennoù milourel.<ref name="Sc" />

A-hed ar Marevezh Yayoi e voe savet rouantelezhioù niverus. El Levr Han e lenner e oa ur c'hant rouantelezh bennak e Japan. Ul levr sinaat all, ar [[Wei Shū]] (魏書), skrivet gant an istorour [[Chén Shòu]] ([[233]]-[[297]]), e kaver meneg eus ur rouantelezh anvet Yamatai-koku (邪馬台国 "bro Yamatai") a oa bet trec'h war ar re all er bloaz [[247]] ; hervez al levr-se e oa renet gant ur vaouez anvet [[Himiko]] (''c''.[[170]]-[[248]]).<ref name="He" />

===Marevezh Kofun===
[[Restr:Yamato en.png|thumb|Tiriad lez Yamato er Marevezh Kofun]]
War-dro ar bloaz [[280]] e krogas ar mare-se, a badas tost da dri c'hantved betek [[538]].<br>
Da-heul ar rouantelezh Yamata, an darn vrasañ eus Japan a voe unvanet en ur rouantelezh hepken. Aroueziet eo kresk galloud ar renerion nevez gant ar c'hrugelloù anvet ''kofun'' (古墳 ''kofun'', "krugell", "bez hen") a voe savet. Divent e oa lod anezho, evel an ''[[Daisenryō]]'' e [[Sakai]] e prefedelezh [[Osaka]] : ur bez 486 [[metr]] e hirder, bet savet a-hed 15 vloaz evit an [[Impalaer Nintoku]] a renas eus [[313]] betek e varv e [[399]].<ref name="To" />

Kêr [[Yamato]] (e prefedelezh [[Nara]] hiziv, e kreiz enezenn [[Honshū]]) e oa kêr-benn ar Stad unvanet.<ref name="He" /> Renet e oa ar Stad gant ul lignez impalaerion a zo c'hoazh an hini hirañ a zo bet biskoazh er bed. Dre vrezeliñ o devoa gounezet tachenn, met gwell e oa dezho kendrec'hiñ ar renerion lec'hel da dreiñ da wazed an impalaer en eskemm ouzh mouezhioù pouezus er Stad.<ref name="He" /> ''[[Uji]]'' (氏 "anv") a reer eus ar c'hlannoù galloudusañ a savas a-du gant Stad Yamato.<ref name="To" /><br>
Pennoù ar c'hlannoù-se a glaskas hag a c'hounezas bout anavet gant Sina ; pemp anezho zo enrollet e levrioù istorel Sina evel [[Pemp roue Wa]] (倭の五王 ''Wa no go ō'', 倭 ''Wa'' o vout anv Japan) a gasas kannad da Sina er {{Vvet kantved}}.
A-drugarez d'an eskemmoù-se, barregezhioù teknologel ha melestradurel a voe treuzkaset eus Sina hag eus [[Teir Rouantelezh Korea]] ([[-37]] - [[688]]) da Japan er Marevezh Kofun.

== Japan glasel ==
"Japan glasel" a reer eus ur predad en Istor ar vro a badas 647 vloaz ; kenemglev zo evit e rannañ e teir lodenn : ar Marevezh Asuka (538-[[710]]), ar Marevezh Nara (710-[[794]]) hag ar Marevezh Heian (794-1185).
===Marevezh Asuka===
[[Restr:Horyu-ji08s3200.jpg|thumb|An Horyu-ji]]
Er bloaz 538 e krogas ar Marevezh Asuka, pan erruas ar voudaegezh e Japan, o tont eus ar rouantelezh korean [[Baekje]]<ref>Carter 1983.</ref> Adal neuze e voe ar voudaegezh an eil eus relijionoù pennañ Japan, e-kichen ar shintōegezh. Buan e voe kendeuzet an div gredenn en unan, anvet [[Shinbutsu shūgō]] (神仏習合 "sinkretegezh ''kami'' ha boudaed", 神 ''kami'' o vout ur spered nevet en natur).<ref name="Pe">Perez 1998.</ref>.<br>
Eus [[Asuka]], hiziv ur gêrig e prefedelezh Nara, e teu anv ar marevezh peogwir e oa kêr-benn ''de facto'' Japan d'ar mare-se<ref>Frederic, p. 59.</ref>.

Ar [[Klann Soga|c'hlann Soga]] (蘇我氏 ''Soga uji''), a oa boudaat, a gemeras ar galloud e-kerzh ar [[bloavezhioù 580]], hag e-pad tost da 60 vloaz e voent renerion wirion ar vro p'edo an [[impalaerezh Suiko]] ([[554]]-[[628]]) war an tron.<ref name="To" /> Er bloaz [[593]] e voe unan eus izili ar c'hlann, ar priñs [[Soga Shōtoku|Shōtoku]] ([[574]]-[[622]]), lakaet da [[rejant]] gant e [[moereb|voereb]] an impalaerez, hag eñ oadet 19 vloaz hepken. A-du-krenn e oa Shōtoku gant ar voudaegezh hag ar c'hlann Soga, ha rener Japan e voe ''de facto'' e-pad 29 bloaz betek marv an impalaeriezh e 622. Gant ar priñs e voe skrivet e [[604]] [[Bonreizh he 17 mellad]] (十七条憲法 ''Jūshichijōkenpō''), a oa diazezet war ar voudaegezh hag ar [[konfusianegezh|gonfusianegezh]] : e-lec'h frammañ ar vro gant lezennoù melestradurel e rae gant pennsturiennoù buhezegel ha vertuzioù a ranke an dud kaout evit bout lakaet e karg, hag ar werin evit bout sujidi vat. Unan eus bonreizhoù kentañ ar bed eo koulskoude.<br>
Er bloaz [[607]], Shōtoku a gunujennas Sina dre skrivañ ul lizher a groge evel-henn :<blockquote>''Rener Bro ar Sav-Heol da rener Bro ar C'huzh-Heol.''</blockquote>''Nippon'' (日本) e oa ar c'heallun evit "Bro ar Sav-Heol" e 607 ; diwezhatoc'h, e [[670]], e troas 日本 da ''Nihon'', a zo chomet anv ofisiel Japan betek bremañ.<ref name="Ws">Weston 2014.</ref>{{,}}<ref>Rhee & al. 2014.</ref>

Er bloaz [[645]] e voe distroadet ar c'hlann Soga dre un taol-strap iriennet gant ar priñs Naka no Ōe ([[626]]-[[672]], an [[impalaer Tenji]] diwezhatoc'h) ha [[Fujiwara no Kamatari]] ([[614]]-[[669]]), diazezer ar c'hlann Fujiwara hag a voe e penn lez an impalaeriezh betek 1868.<ref name="To" /> Dindan o gouarnamant e voe lakaet e pleustr an [[Adreizh Taika]] (大化の改新 ''Taika no kaishin'') : ar Stad a voe perc'hennez war an holl zouaroù, a voe ingalet etre al labourerion-douar hervez pennaennoù ar gonfusianegezh ha diwar skouer [[politikerezh]] Sina ; marilhet e voe an holl rummoù tud evit adsevel an doare da zastum an telloù.<ref name="Sa">Sansom 1958.</ref> Kreizennañ ar vro ha kreñvaat galloud lez an Impalaerezh e oa ratozh pennañ an adreizhañ. Kiminiaded ha studierion a voe kaset da Sina evit deskiñ he yezh skrivet, he folitikerezh, he [[arz]]où hag he relijion.<br>
Goude an Adreizh e c'hoarvezas [[Brezel Jinshin]] e 672 pa varvas an impalaer Tenji : kevezerezh a voe etre ar priñs Ōama ([[631]]-[[686]], an [[impalaer Tenmu]] diwezhatoc'h) hag e niz ar priñs Ōtomo ([[648]]-672, an [[impalaer Kōbun]] diwezhatoc'h) evit pignat war an tron. Muioc'h c'hoazh a gemmoù a voe e melestradur ar vro a-c'houde ar brezel gwadus-se : er bloaz [[703]] e voe embannet an [[Dezveg Taihō]] (大宝律令, ''Taihō-ritsuryō'') a frammas ar gouarnamant kreiz hag ar re lec'hel ; ''ritsuryō'' (律令 "kemennadur reoliañ") a voe graet eus ar framm-se, diazezet war ar gonfusianegezh ha lezennoù Sina, a dalvezas e-pad 500 vloaz.<ref name="To" />

Levezonet-bras gant ar vouadegezh e voe arzoù ar Marevezh Asuka<ref>Akiyama 1990</ref> Unan eus ar skouerioù pennañ eo an azeuldi boudaek anvet [[Horyu-ji]] en Ikaruga e prefedelezh Nara ; koshañ savadur prenn ar bed eo, pa voe gourc'hemennet gant ar priñs Shōtoku hag echuet e [[607]]<ref>Kshetry 2008.</ref>.
===Marevezh Nara===
[[Restr:Daibutsu-den_in_Todaiji_Nara01bs3200.jpg|thumb|An ''Daibutsuden'' en Tōdai-ji, un azeuldi boudaek eus ar Marevezh Nara ([[752]])]]
Er bloaz 710 e voe staliet ur gêr-benn nevez e [[Heijō-kyō]] (Nara hiziv) diwar skouer [[Chang'an]] ([[Xi'an]] hiziv), kêr-benn an [[Tierniezh Tang|Dierniezh Tang]] ([[618]]-[[907]]) e Sina.

E-kerzh ar Marevezh Nara e voe embannet al levrioù japanek kentañ, ''[[Kojiki]]'' (古事記 "Marilh traoù hen", [[712]]) ha ''[[Nihon Shoki]]'' (日本書紀 "Bloazdanevelloù Japan", [[720]]) ; ul levr [[barzhoniezh]] eus ar re bouezusañ e Japan, anvet ''[[Man'yōshū ]]'' (万葉集 "Dastumad dek mil delienn") a voe embannet war-dro ar bloaz [[760]].<ref name="Ke">Keene 1998.</ref>

Gwallzarvoudoù naturel a c'hoarvezas e Marevezh Nara : sec'hor, tanioù-gwall er c'hoadegi, naonegezhioù, kleñvedoù-red evel ar [[Brec'h (kleñved)|vrec'h]] e [[735]]-[[737]] a lazhas tremen ar c'hard eus ar boblañs.<ref name="To" /> Pa grede dezhañ e oa gwander e [[feiz]] pennabeg kement-se holl, an [[impalaer Shōmu]] (ren : [[724]]–[[749]]) a lakaas sevel azeuldioù boudaek, en o zouez an [[Daibutsuden]] (大仏殿 "Sal veur ar Bouda") er c'hemplezh [[Tōdai-ji]] e [[752]]<ref>Henshall, 26.</ref>.<br>
Daoust da strivoù an impalaer evit gounez madelezh ar ''[[Siddhartha Gautama|sammāsambuddha]]'' e kendalc'has poblañs Japan da zigreskiñ betek deroù ar c'hantved war-lerc'h<ref name="FA">Farris 2009.</ref>.

E kreiz ar Marevezh Nara, e [[768]], e klaskas ar manac'h boudaat ha [[politiker]] galloudus [[Dōkyō]] ([[700]]-[[772]]) kemer lec'h an [[impalaerez Kōken]] (eil ren : [[764]]-[[770]]), hogen miret e voe outañ gant ar c'hlann Fujiwara<ref>Nussbaum 1996.</ref>.
===Marevezh Heian===
[[Restr:Fujiwara Michinaga.jpg|thumb|Fujiwara no Michinaga, poltredet gant [[Kikuchi Yōsai]] (''c.'' 1840)]]
[[Restr:Phoenix Hall, Byodo-in, November 2016 -01.jpg|thumb|Ar ''Byōdō-in'', 1052]]
Goude bout bet dilec'hiet da Nagaoka-kyō (e-kichen Kyōto) gant an [[impalaer Kanmu]] ([[736]]-[[806]], ren [[781]]-806) e [[784]] e voe dilec'hiet adarre ha staliet e Heian-kyō (Kyōto) er bloaz 794, ma chomas betek 1868.<ref name="Sa" /><br>
Buan e voe ar c'hlann Fujiwara an hini galloudusañ el lez, dre euredoù gant tiegezh an impalaer pergen.<ref name="He" />

E deroù ar Marevezh Heian e teuas ar gouarnamant a-benn da vestroniañ ar boblad [[Emishi]] (蝦夷 "[[barbared]] ar [[chevr]]") a veve en Honshū an Norzh<ref name="McCu">McCullough 1999.</ref> a-drugarez d'ar jeneral [[Ōtomo no Otomaro]] ([[731]]-[[809]]), a voe an den kentañ anvet da ''seii tai-shōgun'' "jeneral meur mestronier ar varbared"<ref name="MWM">Meyer 2012.</ref> ; er bloaz [[802]], ur ''seii tai-shōgun'' all anvet [[Sakanoue no Tamuramaro]] ([[758]]-[[811]]) a faezhas emsavadeg ar boblad Emishi renet gant [[Aterui]], a varvas er gad.<ref name="McCu" />

Skoet ur wezh c'hoazh gant ar vrec'h e voe Japan er bloavezhioù [[812]]-[[814]], ma varvas tost an hanter eus he foblañs<ref>Alchon 2003</ref>.

Er bloaz [[858]], [[Fujiwara no Yoshifusa]] ([[804]]-[[872]]) en em lakaas da ''[[Sesshō ha kampaku|sesshō]]'' (摂政 "rejant") an [[impalaer Seiwa]], a oa 8 vloaz. E vab [[Fujiwara no Mototsune]] ([[836]]-[[891]]) a grouas ar garg anvet ''[[Sesshō ha Kanpaku|kanpaku]]'' (関白), a oa e gwirionez karg ur pennkuzulier hag ur pennsekretour a c'helle ren e-lec'h un impalaer en e oad, hogen re gozh pe re glañv. E [[996]], [[Fujiwara no Michinaga]] ([[966]]-[[1028]]) a voe ''kanpaku'' hag a renas pa voe ar c'hlann Fujiwara e barr e c'halloud.<ref name="To" /> ; peder a-douez e verc'hed a voe dimezet da impalaerion.<ref name="He" /> Betek [[1086]] e chomas ar galloud leun gant ar c'hlann Fujiwara ; pa dremenas an tron eus an [[impalaer Shirakawa]] d'e vab [[impalaer Horikawa|Horikawa]] e talc'has ar re Fujiwara da lezennata : ganto e voe lakaet an ''[[insei]]'' (院政 "melestradur ur manati") e pleustr : ent-ofisiel, un impalaer a zileze e garg hag a dremene d'ur warlec'hiad bet dibabet gantañ ; en e retred, en ur manati peurliesañ, e kendalc'he an ez-impalaer da ren dre guzh tra ma rae an impalaer titlet war-dro deverioù lidel an [[unpenniezh]].<ref name="To" />

A-hed ar Marevezh Heian ez eas galloud an impalaerion war ziskar, abalamour ma oa ker beuzet al lez en iriennoù ma lezire melestradur ar Stad er-maez eus ar gêr-benn.<ref name="He" /> Nebeut-ha-nebeut e voe kaset ar ''ritsuryō'' da get dre ma teue an noblañsoù hag ar c'hloer a-benn da vout eztellet evit o ''shōen'' (荘園 pe 日本), o [[maner]]ioù.<ref name="To" />. An Adreizh Taika ivez a yeas da get : daoust d'an holl zouaroù bout bet perc'hennet gant ar Stad, tremen an hanter anezho a oa e dalc'h perc'henned manerioù en XIvet kantved, ar pezh a wanaas ar galloud kreiz hag an armerzh, hag a greñvaas ar c'hlannoù lec'hel. Pa ne zeue mui trawalc'h a delloù d'ar Stad, ne c'helle mui goprañ an arme vroadel hag ar vro ne oa mui difennet ; neuze, perc'henned o ''shōen'' a savas armeoù prevez gant kadourion nobl anvet ''samurai'' (侍, pe 武士 ''bushi'' "micherour armet").<ref name="Pe" /> Daou diegezh diskennet eus impalaerion, ar c'hlann Taira hag ar c'hlann Minamoto, a voe perc'henned war armeadoù bras ha manerioù niverus er-maez eus ar gêr-benn. Krog e voe ar gouarnamant da arverañ an daou glann-se evit diarbennañ pep emsavadeg hag ar morlaerezh.<ref name="To" />

E [[1051]] e voe daeet ar galloud kreiz gant izili eus ar [[klann Abe|c'hlann Abe]], a oa o ren er gouarnamant lec'hiel. Gant al lez e voe roet urzh d'ar c'hlann Minamoto tagañ ar re Abe, a voe faezhet e-kerzh ar [[Brezel Zenkunen]] (1051-[[1063]]) e penn kreiznosañ Honshū<ref name="Sa" />, ha kreñvaet e voe ar galloud kreiz er rann-se eus an Impalaeriezh.<br>
En hevelep korn-bro e voe [[Brezel Gosannen]], ur brezel diabarzh a badas eus [[1083]] da [[1089]]. Dizehan e veze arvelloù e diabarzh ar [[klann Kiyohara|c'hlann Kiyohara]] ; pa ne zeuas ket ar gouarnour [[Minamoto no Yoshiie]] ([[1039]]-[[1106]]) d'o sioulaat dre gevraouiñ un emglev ez eas dre nerzh, gant harp ar ''samurai'' hanter-japanat, hanter-emishi [[Fujiwara no Kiyohira]] [[1056]]-[[1128]]). Klann Fujiwara an Norzh a voe mestr war Honshū an Norzh a-c'houdevezh, hag a chomas a-hed an {{XIIvet kantved}}<ref>Takeuchi 1999.</ref>.

Er bloaz [[1156]] e tarzhas [[Emsavadeg Hōgen]] (保元の乱 ''Hōgen no ran''), un emsavadeg a-zivout hêrezh an Impalaeriezh hag a badas div sizhunvezh ; an daou gevezer, [[Impalaer Go-Shirakawa|Go-Shirakawa]] ([[1127]]-[[1192]]) ha [[Impalaer Sutoku|Sutoku]] ([[1119]]-[[1164]]) a c'hopras ar c'hlannoù Taira ha Minamoto evit kemer an tron dre nerzh. Gant ar c'hlann Taira ez eas an trec'h. Penn ar c'hlann-se, [[Taira no Kiyomori]] ([[1118]]-[[1181]]) a dennas splet eus ar gur-se evit kreñvaat e c'halloud e lez an impalaer e Kyōto a-hed bloavezhioù. A-c'houde ar brezel-se e voe kevezerezh etre an daou glann, hag [[Emsavadeg Heiji]] (平治の乱 ''Heiji no ran'') a c'hoarvezas e [[1160]], na badas nemet ur pemzektez ; trec'h e voe ar c'hlann Taira a-nevez, ha forbannet e voe renerion ar c'hlann Minamoto.<br>
E [[1180]], Taira no Kiyomori a stalias e vab-bihan [[Emperor Antoku|Antoku]] ([[1178]]-[[1185]]) evel impalaer, hag eñ bloaz hanter hepken — ne renas nemet e-pad pemp bloaz, betek e varv d'an oad a 6 vloaz. Diouzhtu e savas ar c'hlann Minamoto enep dezhañ : e benn [[Minamoto no Yoritomo]]([[1147]]-[[1199]]) a zistroas eus an harlu hag a voulc'has Brezel Genpei ; daoust da varv Taira no Kiyomori e 1181 e kendalc'has ar vell betek 1185, gant trec'h ar c'hlann Minamoto.<ref name="He" />

Goude bout bet war zisteraat e-pad kantvedoù, poblañs Japan a stabilaas e diwezh ar Marevezh Heian.<ref name="FA" />

A-hed ar Marevezh Heian e voe lez an impalaer ur greizenn sevenadurel hag arzel eus ar re vlizikañ. D'ar mare-se e voe aozet ar ''[[Genji Monogatari]]'', a lakaer da bennoberenn veur al [[lennegezh]] japanat.<br>
Diorroet e voe ar [[Kana|silabennaoueg ''kana'']], pa oa levezon Sina o vont war ziskar. Adalek an {{IXvet kantved}} e tiwanas skolioù japanat war an holl dachennoù arzel.<br>
E dibenn ar Marevezh Heian ivez, e [[1052]] e voe savet ar [[Byōdō-in]] (平等院, "azeuldi ar C'hevatalder"), un azeuldi boudaek e kêr [[Uji, Kyoto|Uji]].

== Japan c'hladdalc'hel==
Tri marevezh zo bet e [[gladdalc'helezh]] Japan : ar Marevezh Kamakura ([[1185]]-[[1333]]), ar Marevezh Muromachi (1333-[[1568]]) hag ar Marevezh Azuchi-Momoyama (1568-[[1600]]) ; e-kerzh an eil marevezh, e [[1543]], e tilestras Portugaliz en enezeg.
===Marevezh Kamakura===
[[Restr:Minamoto_no_Yoritomo.jpg|thumb|Minamoto no Yoritomo, poltredet e [[1179]] gant [[Fujiwara no Takanobu]] ([[1142]]-[[1205]])]]
Pa voe bet stabilaet ha kreñvaet ar galloud kreiz, Minamoto no Yoritomo a c'houarnas a-gevret gant lez an impalaer e Kyōto : e Kamakura e reter ar vro<ref>E prefedelzh Kanagawa hiziv ; gwelit [[Japan#Melestradur|melestradur Japan]].</ref>  edo e gêr-benn, met aotreet e veze da embreg ar galloud a vare da vare eus kêr-benn an Impalaeriezh.<br>
E [[1192]] e voe deroet an titl a ''seii tai-shōgun'' dezhañ gant an impalaer<ref name="He" /> — ''shōgun'' hepmuiken a voe lavaret goude-se ; ''bakufu'' (幕府, "gouarnamant an deltenn"), kement ha "shōgunelezh", a veze graet eus e c'houarnamant, en dave da deltennoù kamp e soudarded. Betek 1868 ha hervez lezenn e chomas Japan dindan ren ar soudarded.<ref name="Ws" /><br>
Reizhwiriet gant an impalaer e oa ar ''bakufu'', met ar ''shōgun'' e oa rener gwirion ar Stad. Gant al lez e chome ar vurevveliezh hag an aferioù relijiel avat, ha deuet-mat e veze brientinion Kyōto en aferioù ar shōgunelezh. An ensavadurioù kozh a chomas met gwanaet e voent, daoust da Gyōto chom ar gêr-benn ofisiel.

Buan avat e troas Minamoto no Yoritomo enep e vreur yaouankoc'h [[Minamoto no Yoshitsune]] ([[1159]]-[[1189]]), en devoa e harpet en e drec'h e Brezel Genpei. Gant [[Fujiwara no Hidehira]] (~[[1122]]-[[1187]]), mab-bihan Fujiwara no Kiyohira ha rener ''de facto'' Honshū an Norzh, e oa chomet Yoshitsune betek neuze. Goude marv Hidehira, e warlerc'hiad [[Fujiwara no Yasuhira|Yasuhira]] ([[1155]]-[[1189]]) a glaskas gounit grad-vad Yoritomo dre arsailhañ ti Yoshitsune. Kentoc'h eget bout faezhet er gad, hennezh a lazhas e wreg hag e vugale kent seveniñ ''[[seppuku]]'' (an [[emlazh]] lidek dre doullgof) : Yoritomo avat a gendalc'has da aloubiñ Honshū an Norzh, lazhet e voe Yasuhira, hag echu e voe gant klann Fujiwara an Norzh.<ref name="Ws" /> A-hed ar c'hantvedoù war-lerc'h e voe lakaet Fujiwara no Yasuhira da bimpatrom an haroz tragek el lennegezh japanat.<ref name="Ke" />

Gwanaet e voe galloud ar shōgunelezh goude marv Minamoto no Yoritomo er bloaz 1199, met e wreg [[Hōjō Masako]] ([[1156]]-[[1225]]) a renas da vat a-drek gouarnamant an impalaer. E [[1203]], he zad [[Hōjō Tokimasa]] ([[1138]]-[[1215]]) a voe anvet da ''shikken'' (執権 "pennadurezh"), da lavaret eo rejant ar ''shōgun'' [[Minamoto no Sanetomo]] ([[1192]]-[[1219]]), mab Yoritomo, oadet 11 vloaz. Adal neuze e troas pep ''shōgun'' ar c'hlann Minamoto da [[margodenn|vargodenn]] rejanted ar [[klann Hōjō|c'hlann Hōjō]].<ref name="Ws" /><br>
Digemm e chomas an doare renad a oa bet staliet gant Yoritomo, digreizennet ha gladdalc'hel — disheñvel diouzh ar ''ritsuryō'' neuze, ma veze diuzet gouarnourion ar proviñsoù gant ar ''shōgun'' e-unan a-douez e wizion ; ''[[shugo]]'' (守護 "gwarezerion") pe ''[[jitō]]'' (地頭 "melestrourion") a veze graet anezho.<ref name="He" />. Aotreet e veze gwizion ar ''shōgun'' da gaout o arme dezho ha da lezenniñ en o domani.<ref name="Pe" />

Er bloaz [[1221]], an [[impalaer Go-Toba]] ([[1180]]-[[1239]], ren [[1183]]-[[1198]]), war e leve da neuze, a iriennas [[Emsavadeg Jōkyū]] (承久の乱 ''jōkyū no ran'' "brezel Jōkyū") enep rejanted ar c'hlann Hōjō e shōgunelezh Kamakura evit adreiñ ar galloud da lez an impalaer. C'hwitañ a reas, ha harluet e voe da [[Inizi Oki]] a-gevret gant daou impalaer kozh : [[Impalaer Tsuchimikado|Tsuchimikado]] ([[1196]]-[[1231]], ren [[1198]]-[[1210]]), a voe harluet da [[Proviñs Tosa|Broviñs Tosa]], ha [[Impalaer Juntoku|Juntoku]] ([[1197]]-[[1242]], ren 1210-[[1221]]), a voe harluet da [[Enezenn Sado]].<ref name="Ke" /> Goude-se e startaas c'hoazh ar shōgunelezh he galloud politikel e-keñver brientinion Kyōto.<ref name="To" />

Pelloc'h e [[1274]], hag arre e [[1281]], e voe enlusket holl ''samurai'' Japan a-bezh enep div aloubadeg renet gant an [[Impalaeriezh Vongol|impalaer mongol]] [[Khubilai Khan]] ([[1215]]-[[1294]]).<ref name="Sa" /> Petra bennak ma oa niverusoc'h ar Vongoled hag armet gwelloc'h, Japaniz a zeuas a-benn da herzel ganto bewezh en enezenn Kyūshū, ha bewezh e voe distrujet al lestraz mongol gant ur gelc'hwidenn ; ''[[kamikaze (avel)|kamikaze]]'' (神風 "avel ar speredoù") a reer e Japan eus an div gelc'hwidenn-se abaoe.<br>
Da dra ma'z eas an trec'h gant shōgunelezh Kamakura, ker ker e koustas an div aloubadeg-se ma ne c'hallas ket digoll he gwizion evit ar pezh o devoa kemeret. Gwall levezonet gant se e voe an darempredoù etre ar ''samurai'' hag ar shōgunelezh<ref name="He" />, betek kas d'he finvezh : er bloaz 1333, an [[impalaer Go-Daigo]] ([[1288]]-[[1339]], ren [[1318]]-1339) a luskas un dispac'h mennet da adreiñ an holl c'halloudoù d'e lez ; ar shōgunelezh a gasas ar jeneral [[Ashikaga Takauji]] ([[1305]]-[[1358]]) da vougañ an emsavadeg, met sevel a-du gant an impalaer a reas Takauji hag e arme, ha diskaret e voe shōgunelezh Kamakura.<ref name="He" />

Daoust d'ar c'hemm bras e frammadur ar Stad e krogas ur marevezh a finborte e Japan. Adalek ar [[bloavezhioù 1250]] e krogas niver ar boblañs da greskiñ en-dro ; a-drugarez da vinvioù gwelloc'h en houarn, da zoareoù nevez da strujusaat ha gwazhiañ, ha d'an treiñ eostoù e kreskas ar pinvidigezhioù hag ar c'hêriadennoù. Dre ma oa nebeutoc'h a naonegezhioù hag a gleñvedoù-red e kreskas ar c'hêrioù ivez, ha diorroet a-galz e voe ar [[kenwerzh|c'henwerzh]].<ref name="FA" /><br>
Ar voudaegezh, a oa bet relijion ar brientinion, a greñvaas e metoù ar ''samurai'' hag a voe skignet e-mesk ar werin gant menec'h evel [[Hōnen]] ([[1133]]–[[1212]]) ha [[Nichiren]] ([[1222]]–[[1282]]).<ref name="Pe" />
===Marevezh Muromachi===
[[Restr:Ashikaga Takauji.JPG|thumb|Ashikaga Takauji]]
Dizale e voe displijet Ashikaga Takauji hag ar ''samurai'' gant Assavidigezh Kenmu (1333-[[1336]]) an impalaer Go-Daigo, a glaske mirout an holl c'halloudoù. Nac'h a reas an impalaer lakaat Takauji da ''shōgun'', hag ur fazi a reas pa roas an titl d'e vab ar [[priñs Moriyoshi]] ([[1308]]-[[1335]]) : sevel enep dezhañ a reas Takauji, kemer Kyōto er bloaz [[1338]] ha staliañ [[Impalaer Kōmyō|Kōmyō]] ([[1322]]-[[1380]]), ur c'hevezer da C'ho-Daigo, war an tron. Tec'hel da gêr Yoshino e proviñs Nara er Su a reas Go-Daigo, ma stalias ur gouarnamant all, ar pezh a loc'has ur brete hir etre Lez an Norzh ha Lez ar Su.<ref name="He" />

Takauji a stalias e shōgunelezh e distrig Muromachi e Kyōto, alese anv ar marevezh. Diaes e voe d'ar shōgunelezh Ashikaga avat dirouestlañ div gudenn war un dro, bout e brete ouzh Lez ar Su ha mestroniañ he gwizien, gouarnerion he froviñsoù. Evel er Marevezh Kamakura e tiuze ar ''shōgun'' ar c'houarnerion, hogen mui-ouzh-mui e veze techet ar re-se d'em lakaat da aotrouion hollc'halloudus anvet ''daimyō'' (大名 "douaroù bras prevez"). Dre lezenn e oant sujidi ar ''shōgun'', lez an impalaer hag an impalaer e-unan, met alies e nac'hent sentiñ hag e raent o fennoù o-unan.<ref name="Pe" /><br>
[[Ashikaga Yoshimitsu]] ([[1358]]-[[1408]]), mab-bihan Takauji, e voe ar ''shōgun'' a zeuas a-benn da unvaniñ ar vro en e ren ([[1368]]-[[1394]]) ; kreñvaat galloud ar shōgunelezh a reas, hag e [[1392]] e c'hounezas un emglev etre an div Lez a lakaas termen d'ar brezel diabarzh ; levezonek e voe betek e varv e 1408. Adalek an emglev avat e voe an impalaer hag e lez dindan beli strizh ar shōgunelezh.<ref name="He" />

Er bloaz [[1467]] e tarzhas [[Brezel Ōnin]] (応仁の乱 ''Ōnin no ran''), ur brezel diabarzh all e Japan a-bezh a-zivout hêrezh ar ''shōgun'' [[Ashikaga Yoshimasa]] ([[1436]]-[[1490]], ren [[1449]]-[[1474]]). Pep ''daimyō'' a zibabas un tu, ha distrujet e voe Kyōto er vell. Diskaret e oa galloud kreiz ar shōgunelezh pa voe reizhet an hêrezh e [[1477]], pep ''daimyō'' a rene en e zomani, ha stlabezet e oa Japan e kantadoù a Stadoùigoù  emren.<ref name="To" /><br>
[[Marevezh Sengoku|Sengoku]] (戦国時代 ''sengoku jidai'', "Marevezh ar Stadoù Brezelour")<ref>Arabat eo droukveskañ ar marevezh-se gant [[Marevezh ar Stadoù Brezelour]] e Sina (745-221 KAB).</ref> a reer eus ar predad-se, a badas 148 vloaz eus 1467 betek [[1615]], ma voe an ''daimyō'' o stourm an eil re ouzh ar re all evit bout mistri war Japan.<ref name="Pe" /> E-douez an ''daimyō'' galloudusañ e voe [[Takeda Shingen]] ([[1521]]-[[1573]]) ha [[Uesugi Kenshin]] ([[1530]]-[[1578]])<ref>Turnbull & Hook 2005.</ref> Unan eus arouezioù pennañ ar marevezh Sengoku eo an ''[[ninja]]'' (忍者), anvet ''shinobi'' ivez (忍び "dre guzh", "gougelegezh"), anezho spierion ha muntrerion gopret gant an ''daimyō'' evit oberoù brezel amreol.<ref name="HP">Hane & Perez 1991</ref>. Ouzhpenn da armeoù prevez an ''daimyō'' e oa reoù savet gant kouerion emsavet ha menec'h boudaat.<ref name="Pe" />
;Donedigezh Portugaliz
[[Restr:Iapam by João Vaz Dourado.jpg|thumb|Japan <small>(IAPAM)</small> ha Korea, gant João Vaz Dourado (1568)]]
[[Restr:Portuguese Black Ship Namban.jpg|thumb|Ul ''Lestr Du'' portugalat a zeue ur wezh ar bloaz eus [[Goa]] ha [[Makao]]]]
Er bloaz 1543 e voe tapet ul lestr kenwerzhel portugalat en ur gorventenn ha kaset da aod [[Enezenn Tanegashima]] a-vezh da Gyūshū. An Europiz kentañ o tilestrañ e Japan e voe an tri marc'hadour a oa e bourzh.<ref name="He" /> Hep dale e voe degaset traezoù europat da Japan, [[mousked]]où pergen<ref name="Pe" /> ; ken abred hag ar bloaz [[1556]] e oa war-dro 300&nbsp;000 mousked en armeoù an ''daimyō''.<ref name="FA" /> Gant an armoù ez erruas an [[Iliz katolik roman]], a grogas da c'hounit tud d'he feiz, betek 350&nbsp;000 anezho ; c'hwec'h vloaz goude, d'ar [[27 a viz Gouere]] [[1549]], e tilestras ar [[Kompagnunezh Jezuz|jezuist]] [[Frañsez Zavier]] ([[1506]]-[[1552]]) e Kyūshū d'e dro.<br>
Dre ar gartenn gentañ eus Japan graet er C'hornôg gant ar c'hartennour portugalat [[Fernão Vaz Dourado]] (~[[1520]] – ~[[1580]]) e [[1568]] e voe boulc'het ar [[Kenwerzh Nanban|c'henwerzh ''Nanban]] (南蛮貿易 ''Nanban bōeki'', "kenwerzh barbared ar Su")<ref>Dre ar Su e oa erruet Portugaliz, goude treuzet [[Meurvor Indez]].</ref> etre Japan hag ar C'hornôg, a badas betek [[1614]].

Aotreet e voe Portugaliz da genwerzhañ ha da staliañ un drevadenn hag ur porzh e [[Nagasaki]], ma c'hellent gounez feizidi. Finborte bras a rejont a-drugarez d'ar brezel diabarzh a oa o ren, pa glaskas kalz ''daimyō'' desachañ listri ha marc'hadourezhioù europat d'o zu. War douaroù an ''daimyō'' galloudus [[Matsura Takanobu]] ([[1529]]-[[1599]]) e chomas Portugaliz er penn-kentañ<ref name="OeC">Oliveira e Costa 1993.</ref>, ha war re an ''daimyō'' [[Ōtomo Sōrin]] ([[1530]]-[[1587]]).<br>
E [[1561]], Ōtomo Sōrin a argadas kastell ur c'hevezer gant harp Portugaliz, a bourchasas tri lestr, 900 a dud ha tremen 50 kanol ; hep mar ebet e voe ar c'hentañ bombezadeg gant listri estren e Japan.<ref name="Tu">Turnbull 2006.</ref><br>
Er bloaz [[1562]] e tilojas Portugaliz da [[Yokoseura]], ur gêr borzh er gwalarn da Nagasaki, pa ginnnigas an aotrou eno, [[Ōmura Sumitada]] ([[1533]]-1587), bout an ''daimyō'' kristen kentañ dindan an anv "Dom Bartolomeu". E [[1564]] avat e savas ar gloer boudaat a-enep dezhañ, ha distrujet e voe Yokoseura.

D'an [[18 a viz Here]] [[1565]] e c'hoarvezas [[Emgann Bae Fukuda]], ar c'hentañ emgann war vor etre Japaniz hag Europiz. An ''daimyō'' Matsura Takanobu a dagas daou lestr-kenwerzh portugalat, a gavas repu e Nagasaki<ref>Hesselink 2015.</ref>.

Er bloaz [[1571]], abalamour da zistruj Yokoseura, an ''daimyō'' kristen "Dom Bartolomeu" a roas un tamm douar d'ar jezuisted. Anvet e voe ''Nagasáqui'' ganto ha rannet dre 6 lodenn evit degemer kristenion harluet eus tiriadoù all koulz ha kenwerzhourion. Ur chapel hag ur skol a voe savet, hag anvet ''São-Paulo'' evel re Gao ha [[Malaka]]. Ken abred ha [[1579]] e oa dija 400 ti eno. E [[1578]] e voe arsailhet kêr Nagasaki gant an ''daimyō'' [[Ryūzōji Taknobu]] (1530-[[1584]]), a voe faezhet a-drugarez d'ar skoazell ar voe degaset da Ōmura Sumitada gant Portugaliz. Evit o zrugarekaat, hennezh a roas Nagasaki da Gompagnunezh Jezuz "da viken" e [[1580]].<ref name="OeC" />
Pa gredent start e c'hounezjent muioc'h a feizidi e Japan mar gouient japaneg, ar jezuisted a embannas e [[1603]] an ''[[Nippo Jisho]]'', ur geriadur japaneg-portugaleg a voe ar c'hentañ geriadur en ur yezh kornôgel e Japan<ref>Cooper 1976.</ref>.

Daoust d'ar brezelioù dizehan e kendalc'has Japan da ober finborte evel er Marevezh Kamakura. War-dro 10 milion a dud a oa er vro er [[bloavezhioù 1450]], pa oa 6 milion e dibenn an {{XIIIvet kantved}}. Bleunius e oa ar c'henwerzh, gant Sina ha Korea dreist-holl.<ref name="FA" /><br>
Dre ma voe krog lod ''daimyō'' da skeiñ [[moneiz]] e tremenas a-van-da-van diazez an armerzh eus an trokerezh d'an [[arc'hant]].<ref name="Pe" />

E-pad ar Marevezh Muromachi e tiorroas lod eus stummoù arzel pennañ Japan evel ar ''[[bonsai]]'' (盆栽 "gwezenn en ur voest"), an ''[[ikebana]]'' (生け花 "kempenn bokedoù"), an ''[[Nō (c'hoariva)|nō]]'' (能), ar ''[[sumi-e]]'' (墨絵 "gwalc'hlivañ", "livañ gant liv tanavet"), [[lid an te]] (茶の儀式 ''cha no gishiki'') hag al [[liorzherezh]].<ref name="Pe" /><br>
Pouezus-tre e voe perzh an 3{{vet}} ''shōgun'' Ashikaga Yoshimitsu e kement-se holl ; gantañ e voe lakaet sevel an azeuldi [[zen]] [[Kinkaku-ji]] e Kyōto er bloaz [[1397]]<ref>Holcombe 2017</ref>.
===Marevezh Azuchi-Momoyama===
[[Restr:Azuchimomoyama Japan br.png|thumb|upright=2|Japan d'ar Marevezh Azuchi-Momoyama(1568-1600)]]
Daou benngadour galloudus a unvanas Japan a-nevez en eil hanterenn ar XVIvet kantved: [[Oda Nobunaga]] ([[1534]]-[[1582]]) e [[Kastell Azuchi]] ha [[Toyotomi Hideyoshi]] [[1537]]-[[1598]]) e [[Kastell Momoyama]] ; diwar anvioù ar c'hastelloù e voe anvet ar marevezh.<br>
An ''daimyō'' Oda Nobunaga, penn ar c'hlann Oda, unan eus ar re c'halloudusañ e Japan, a implijas teknologiezh hag armoù deuet eus Europa evit bout trec'h war kalz ''daimyō'' all ha klask unvaniñ Japan ; pa startaas e c'halloud e 1568 e kemeras Kyōto, ar pezh a voe finvezh shōgunelezh ar c'hlann Ashikaga hag a voulc'has ar Marevezh Azuchi-Momoyama, a badas betek 1600.<ref name="He" />

Tost unvanet e oa Bro-Japan er bloaz 1582 pa voe taget annez Nobunaga gant unan eus e jeneraled [[samourai]], [[Akechi Mitsuhide]] ([[1528]]-[[1582]]). Kentoc'h eget bout lazhet e tibabas Nobunaga ober ''seppuku''. Toyotomi Hideyoshi a flastras emsavadeg aduidi Mitsuhide kent bout warlec'hiad Nobunaga ''de facto''<ref name="He" />. Kenderc'hel gant al labour unvaniñ a reas, ar pezh a voe echuet e [[1590]]. Diwezh Marevezh ar Stadoù Brezelour ''(Sengoku)'' e voe neuze. Goude sujet e enebourion e tegasas kemmoù bras er gevredigezh japanat : ur c'hadastr a voe savet evit termeniñ an telloù, krennet e voe war galloud an daimyoed, handeet e voe ar gristenion, berzet e voe d'ar gouerion dougen armoù, berzet e voe d'ar gouerion ha d'ar samouraied kemmañ o dere er gevredigezh<ref name="Pe" /> — daoust da Hideyoshi e-unan bout bet ur c'houer a voe anvet da jeneral gant Oda Nobunaga<ref name="Ws" />. Dre gadastrañ Japan e voe lakaet kement labourer-douar da ''heimin'' (平民 "dinobl") : dre-se e voe lakaet an darn vuiañ eus ar [[sklaverezh|sklaved]] en o frankiz<ref name="FA" />.<br>

P'edo galloud Hideyoshi o kreskiñ e fellas dezhañ aloubiñ [[Sina]] dre Gorea, ar pezh a glaskas ober e [[1592]]. Un arsav-brezel a voe e [[1596]], un eil aloubadeg e [[1597]], ha dilezet e oa houmañ e [[1598]] pa varvas an alouber<ref name="W" />.

Pa felle dezhañ diazezañ un dinastiezh, Toyotomi Hideyoshi en devoa goulennet digant e wizion fealañ touiñ al le a fealded d'e vab yaouaer (an eil henañ) [[Toyotomi Hideyori]] ([[1593]] - ~[[1615]]). Nepell goude marv Hideyoshi avat e rankas e aduidi stourm ouzh gwizion an ''daimyō'' [[Tokugawa Ieyasu]] (1543-[[1616]]) a oa bet a-du gant Hideyoshi koulskoude<ref name="He" />. Trec'h e voe Ieyasu en [[Emgann Sekigahara]] ([[21 Here]] 1600) ; goude-se e voe kentañ ''shōgun'' ar shogunelezh [[klann Tokugawa|Tokugawa]], a stalias he c'hêr-benn en [[Edo]] ([[Tōkyō]] hiziv) hag a renas e-pad 268 vloaz, betek 1868 eta : ar Marevezh Edo e voe.<ref name="He" />

==Marevezh Edo==
[[Restr:Tokugawa Ieyasu2 full.JPG|thumb|Tokugawa Ieyasu, kentañ ''shōgun'' ar Marevezh Edo]]
Stabil ha peoc'hus a-walc'h e voe ar Marevezh Edo dindan ren strizh ar c'hlann Tokugawa en Edo.<ref name="Pe" />
E [[1603]], an [[impalaer Go-Yōzei]] ([[1571]]-[[1617]]) a lakaas Tokugawa Ieyasu da ''shōgun'' ; daou vloaz diwezhatoc'h, e [[1605]], Ieyasu a zilezas e garg evit he zremen d'e vab ; boulc'het e oa an dinastiezh Tokugawa neuze.<br>
Diaes a-walc'h e voe d'ar re Dokugawa startaat o c'hrog war ar vro. E deroù ar bloaz  [[1609]], ar ''shōgun'' a aotreas [[Shimazu Tadatsune]] ([[1576]]-[[1638]]), ''daimyō'' [[Satsuma-han]] ("Damani Satsuma") da aloubiñ [[Rouantelezh Ryūkyū]], an enezeg a zo etre Kyūshū hag [[Enez Taiwan]] : nac'het he devoa ar rouantelezh paeañ truaj d'ar shōgunelezh nevez peogwir e paee trujaj da Sina dija, goude meur a anoazh all abaoe m'he devoa nac'het kemer perzh en aloubidigezh Korea. E miz Meurzh e krogas an emgannoù, hag e miz Mae e voe trec'h Tadatsune. Betek [[1872]] e voe Rouantelezh Ryūkyū ur Stad dizalc'h hag a rente gwazoniezh koulz da Sina ha da Satsuma-han<ref name="Tu" />{{,}}<ref name="Kerr">Kerr 2018</ref>. 

Ar ''shōgun'' Ieyasu a lakaas seziz war [[Osaka]] (miz Du [[1614]] – miz Genver [[1615]] ha Mae – Mezheven 1615) evit mougañ enebebiezh klann Toyotomi, a voe faezhet betek mont da get<ref name="To" />.

Er bloaz 1615 end-eeun ez embannas ar shōgunelezh en Edo un aradennad lezennoù, en o zouez ar ''[[buke shohatto]]'' (武家諸法度, "Lies krafoù lezennel a-zivout an tiegezhioù brezeler") a vestronie an ''daimyō''<ref name="McL">McClain 2001.</ref>, hag ar [[sankin kōtai]] (参覲交代/参覲交替, "Kemm en aketusted") a redie pep ''daimyō'' da vout en Edo bep eil bloaz<ref name="He" /> ; daoust d'al lezenn e kendalc'has an daimyoed da vout emren war o domanioù<ref name="Pe" />. Buan e troas Edo da vout kêr bobletañ ar bed<ref name="He" /> Ar shōgunelezh a stalias ur bodad kuzulierien gozh, ar ''[[rōjū]]'' (老中 "kozhiad") renet gant un ''[[tairō]]'' (大老 "kozhiad meur") evit he c'huzuliañ, ha samouraied a voe lakaet da vurevidi<ref name="To" />. Arc'hant bras a veze roet d'an impalaer e Kyōto, met pep galloud politikel a voe lamet digantañ..<ref name="Pe" />

Didruez e voe ar shōgunelezh Tokugawa a-fet peoc'h er gevredigezh, pa lakaas kastizañ pep felladenn, bras pe vihan, dre dibennidigezh, [[kroazstagadur]] pe boazhadur : doujet-kenañ e oa pep samourai, pa c'helle lazhañ un dinobl abalamour d'an disterañ dismegañs ; ar felladennerion a renk uhel a veze rediet da seveniñ ''seppuku''<ref name="He" />.<br>
Dre ma veze gwelet ar gristeniezh evel ur galloud gourdrouzus e voe moustret, betek bout lakaet er-maez lezenn a-c'houde [[emsavadeg Shimabara]] (島原の乱 ''Shimabara no ran'', miz Kerzu [[1637]] – miz Ebrel [[1638]]), ma savas kouerion ha samouraied katolik enep an heskinadur a-berzh ''daimyō'' an domani Shimabara e [[Kyūshū]].

Adalek [[1633]] betek [[1639]], ar ''bakufu'' dindan ren ar ''shōgun'' [[Tokugawa Iemitsu]] ([[1604]]-[[1651]]) a embannas politikerezh ar ''[[sakoku]]'' (鎖国 "chadenn ar vro"), a dalvezas betek [[1854]] : sparlet e voe Japan ouzh an estrenien, berzet e voe ouzh Japaniz mont d'an estrenvro, ha berzet e oa sevel listri keinvor<ref>Chaiklin 2013.</ref>. Dre ar ''sakoku'' e voe lakaet un dermen da levezon bolitikel tost pep galloud estren e Japan, ha finvezh lec'h kantvedel Portugaliz e voe.<ref name="He" /><br>
[[Izelvroioù|Izelvroiz]] ([[protestantiezh|protestanted]] anezho) e voe an Europiz nemeto a voe gouzañvet e Japan ; aotreet e voent da virout ur c'hontlec'h en [[Enez Dejima]], un enezenn 9&nbsp;000 m² bet savet gant an dud, a oa bet e dalc'h Portugaliz nepell diouzh Nagasaki. Sina ha Korea e oa an div vro all a oa aotreet da genwerzhañ<ref name="He" />. Kalz levrioù estren e voe berzet o gwerzhañ e Japan.<ref name="Pe" />

A-hed kentañ kantved ren ar c'hlann Tokugawa e kreskas poblañs Japan daougement, betek tri milion a dud, abalamour d'ar gounezerezh dreist-holl ; stabil e chomas betek diwezh ar marevezh.<ref name="To" /><br>
Hentoù ha pontoù a voe savet, lamet e voe ar gwirioù treizh warno, un doare moneiz hepken a voe skoet, kement-se holl a lakaas ar c'henwerzh da vleuniañ<ref name="To" />. Muioc'h a dud a voe er c'hêrioù, met tost da 90% eus ar boblañs a oa o chom war ar maez<ref name="Jansen 2002">Jansen 2002.</ref>{{,}}<ref name="Pe" />. Diorroet e voe ar varregezh da lenn, da skrivañ ha da gontañ e-touez kêriz koulz ha maezidi. Kalz skolioù prevez a voe savet, en-dro d'an azeuldioù pergen, ha hepdale e voe 30% a dud desket — moarvat ar feur uhelañ er bed d'ar mare-se.<ref name="He" /> — ha dre-se e kreskas kalz an niver a levrioù embannet, betek kantadoù bep bloaz<ref name="Jansen 2002"/>. A-fet gouzout kontañ, muioc'h-mui a dud a voe gouest da reiñ o oad gwirion, ar pezh a oa a-live gant [[Europa ar C'hornaoueg|Europiz ar C'hornôg]]. A-hed an {{XIXvet kantved}} e veze gouest 100% a Japaniz da gontañ reizh. A-drugarez d'an izel ma  oa an [[dislennegezh]] enni e c'hallas Japan ober finborte er c'hantved da-heul<ref>Baten 2016</ref>.
[[Restr:Sugita Genpaku.jpg|thumb|Sugita Genpaku]]

E dibenn an {{XVIIIvet kantved}} e krogas ar shōgunelezh da wanaat<ref name="He" />. Echu e oa gant an araokadennoù er gounezerezh<ref name="To" />, ha dister e voe mererezh an [[naonegezh Tenpō]] (天保の飢饉 ''Tenpō no kikin'') a skoas Japan adalek [[1833]] betek [[1837]]<ref name="He" />. Un emsavadeg kouerion a oa e gor, ha nebeutoc'h a delloù a zeue e kefioù ar gouarnamant<ref name="To" />. Ar shōgunelezh a grennas gopr ar samouraied, a oa paour un niver bras anezhe dija hag o deveze alies un eil micher evit skoulmañ ganti<ref name="McL" />. Dizale e voe lod anezho, aet er-maez pep framm, o fichañ diskar shōgunelezh ar c'hlann Tokugawa<ref name="Si">Sims 2002.</ref>.<br> 
D'an hevelep mare e teue mennozhioù Europa ar C'hornôg d'ar bobl dre ar ''[[rangaku]]'' (蘭學 "studioù izelvroat") degaset gant levrioù eus an Izelvroioù<ref name="Pe" />. Ar [[mezegiezh|mezeg]] [[Sugita Genpaku]] ([[1733]]-[[1817]]), da skouer, a implijas teknikoù kornôgel evit kemmañ ar c'healioù japanat a-fed [[korfadurezh denel|korfadurezh an den]]<ref name="W" />. Gouizieion all a voulc'has al luskad ''[[kokugaku]]'' (國學 "studioù broadel") evit distreiñ d'ar pezh a lakaent da "dalvoudegezhioù broadel" : enebiñ ouzh an [[Nevez-Konfusianegezh|nevez-konfusianegezh]] sinaat a veze skoret gant ar shōgunelezh Tokugawa, hag adlakaat an impalaer er galloud dreist ar ''shōgun'', evel ma veze kelennet gant ar relijion shintō en ur ober dave da orinoù Japan : [[Oadvezh ar Speredoù]] (神代 ''kami-yo''), kent [[Impalaer Jimmu|Jimmu]], an impalaer kentañ, diskennad eus [[Amaterasu]], doueez an [[Heol]], hag eus [[Susanō]], he breur, doue ar c'horventennoù<ref name="HP" />.

Tousmac'h bras a savas e Japan e [[1853]] pan erruas ul lestraz eus ar [[Stadoù-Unanet Amerika|Stadoù-Unanet]] renet gant ar c'homodor<ref>Ofiser er [[morlu]] e Breizh-Veur, en Izelvroioù pe er [[Stadoù-Unanet Amerika|Stadoù-Unanet]], dindan urzhioù un isamiral ; 1760, eus {{nl}} ''kommandeur'', dre {{fr}} ''commandeur''.</ref> [[Matthew C. Perry]] ([[1794]]-[[1858]]). Kaset e oa bet da Japan gant gouarnamant SUA evit terriñ emglozadur ar vro. Ar shōgunelezh n'he devoa difenn ebet enep ar c'hanolioù modern, hag e rankas neuze plegañ da urzhioù en estrenien nevez : reiñ aotre d'al listri amerikan d'en em bourveziñ ha da ober kenwerzh e porzhioù Bro-Japan<ref name="He" />. Galloudoù ar C'hornôg a redias an [[Tierniezh Qing|dierniezh Qing]] e Sina, [[Impalaeriezh Rusia]] ha Japan da sinañ ar pezh a voe anvet "feurioù-emglev digempouez" gant Sinaiz ; Japan a voe rediet da lezel Kornôgiz da ober o annez er vro, hep lakaat kresk war prizioù ar marc'hadourezhioù enporzhiet ha ne oant ket aotreet kas Kornôgiz dirak ul lezvarn<ref name="Pe" />.<br>
Pa ne c'halle ket ar shōgunelezh enebiñ  e voe brouezet kalz Japaniz, re ar Su dreist-holl<ref name="He" />. Dindan levezon al luskad broadelour ''kokugaku'', kalz samouraied a savas a-du gant al [[lugan]] ''[[son'nō jōi]]'' (尊皇攘夷 "Azaouziñ an impalaer, argas ar varbared") enep ar shōgunelezh hag an alouberion, gant harp daou ''zaimyō'' eus [[Chōshū]] ha [[Satsuma]] er Su<ref name="HP" />. E miz Eost [[1866]], nebeut goude bout lakaet da ''shōgun'', [[Tokugawa Yoshinobu]] ([[1837]]-[[1913]]) en devoe poan o sioulaat an emsavadeg a oa c'hoazh e gor<ref>Gordon 2009</ref>. Er bloaz 1868, an daou ''zaimyō'' eus ar Su a gendrec'has an [[impalaer Meiji]] ([[1852]]-1912), 16 vloaz, hag e guzulierion da embann un daskrid a c'houlennje ma vije echu gant ren ar shōgunelezh Tokugawa, ar pezh a voe graet. Dizale ez kerzhas armeoù Chōshū ha Satsuma betek Edo, ha boulc'het e voe [[Brezel Boshin]] (戊辰戦争 ''Boshin sensō''), a badas  eus miz Genver 1868 betek miz Mezheven [[1869]] ha finvezh ar shōgunelezh Tokugawa.<ref name="He" />

Levezonet-don e oa klann Tokugawa gant an nevez-konfusianegezh a skorent. Rannañ a rejont ar gevredigezh e peder rann, ar [[peder micher]] (士農工商 ''shì nóng gōng shāng'') evel e Sina : ''shī'' (士 "klezeour"), ''nóng'' (農 "labourer-douar"), ''gōng'' (工 "artizan") ha ''shāng'' (商 "marc'hadour"). A-zisrann e chome ar samouraied, a venne heuliañ ar ''[[bushidō]]'' (武士道), "hent ar c'hadour"<ref>Collcutt 1983.</ref>.

A-feur ma pinvidikaas ar genwerzhourion a-hed ar Marevezh Edo e krogjont da bostañ arc'hant er sevenadur hag er gevredigezh<ref>Karan 2005.</ref>{{,}}<ref>Hirschmeier & Yui 1975</ref>. Lod anezho a oa madoberourion a rene ur vuhez vlizelour a veze graet ''[[ukiyo]]'' (浮世 "bed war neuñv") anezhi<ref name="HP" />, alese an arz ''[[ukiyo-e]] ''(浮世絵 "skeudennoù eus ar bed war neuñv") hag al levrioù ''[[ukiyo-zōshi]]'' (浮世草子 "levrioù eus ar bed war neuñv"). Ar c'hentañ seurt levrioù japanek a blijas kalz d'an dud e voe ar re-se<ref name="HP" />. 

Poblek ivez e teuas da vezañ ar [[Arz ar c'hoariva|pezhioù-c'hoari]] ''[[kabuki]]'' (歌舞伎) hag ar margodennoù ''[[bunraku]]'' (文楽)<ref name="HP" />. Alies e veze c'hoariet ar pezhioù-se gant ''kouta'' (小唄 "kanaouennoùigoù") ha sonerezh ar ''[[shamisen]]'' (三味線), ur [[benveg-seniñ]] a erruas e Japan e 1600<ref>Dalby 2000.</ref>. An ''[[Haiku]]'' (俳句) e voe an doare [[barzhoniezh]] pennañ, [[Matsuo Bashō]] ([[1644]]-[[1694]]) ar mestr anezho<ref name="HP" />. Ur vicher nevez a voe evit ar merc'hed : hini ar ''[[geisha]]'' (芸者), anezho arzourezed a ouie kanañ, seniñ ha kendivizout gant o arvalien — [[gasterezh|gisti]] ne oant ket avat<ref>Crihfield 1983.</ref>.

==Japan a-vremañ==
Pemp oadvezh zo bet en Istor Japan a-vremañ : Meiji (1868-1912), Taishō (1912-[[1926]]), Shōwa (1926-1989), Heisei (1989-[[2019]]) ha Riwa (2019 betek bremañ).

===Oadvezh Meiji===
{{main|Oadvezh Meiji}}
[[Restr:Meiji tenno1.jpg|thumb|An impalaer Meiji e [[1888]]]]
Pa oa aet ar shōgunelezh Tokugawa da get e voe adlakaet an impalaer er galloud<ref name="He" />. Er bloaz 1869, an impalaer hag e familh a guitaas Kyōto d'em staliañ en Edo, a voe adanvet Tōkyō (東京 "Kêr-benn ar Reter")<ref name="He" /> Daoust da gement-se, gant samouraied eus Chōshū ha Satsuma a oa er gouarnamant e oa ar galloud gwirion kentoc'h eget gant an impalaer Meiji, a oa 17 vloaz<ref name="He" />. [[Oligarkiezh Meiji]] (藩閥 ''Han batsu'' "klannegezh") a reer eus an dud-se, a oa savet a-du gant al luskad ''kokugaku'' hag a rakwelas ar c'hemmoù bras a oa da c'hoarvezout e Japan<ref name="MOM">Morton & al. 2004.</ref>. Krediñ a rae dezho e oant krouerion un urzh nevez ker meurdezus hag an hini a oa bet staliet gant diazezerion ar vroad. Fellout a rae dezho e troje Japan d'ur Stad-vroad arnevez a live gant galloudoù [[impalaerouriezh|impalaerour]] ar C'hornôg<ref name="He" />. E-touez an dud-se e oa [[Kido Takayoshi]] ([[1833]]-1877) eus Chōshū, [[Ōkubo Toshimichi]] ([[1830]]-[[1878]]) ha [[Saigō Takamori]] ([[1828]]-1877) eus Satsuma.<ref name="He" />

;Politikerezh ha kevredigezh
Ganto e voe torret renkadur kevredigezhel ar "peder micher" (''shì nóng gōng shāng'')<ref name="He" />, hag erlec'hiet e voe domanioù gladdalc'hel an ''daimyō'' gant prefediezhioù<ref name="He" />.  Adaozet penn-da-benn e voe reizhiad an telloù, hag aotreet en-dro e voe ar feiz kristen<ref name="He" />. Rouedadoù [[hent-houarn]], [[pellskriverezh]] ha skolioù a voe savet<ref>Beasley 1962</ref>. Evit ober kement-se, ar gouarnamant Meiji a vroudas ar c'hôrnogeladur<ref name="To" /> hag a c'hopras kantadoù a guzulierion eus broioù ar C'hornôg, anezho arbennigourion war an aferioù milourel, ar [[bank (obererezh)|bank]]où, ar c'helenn, ar [[gwir (lezenn)|gwir]], ar [[mengleuz]]ioù hag an [[treuzdougen]] evit adaozañ an ensavadurioù broadel ; an [[deiziadur gregorian]] a voe lakaet e pleustr, ha skignet e voe an doareoù kornôgel d'em wiskañ ha da fichañ ar blev ; unan eus pennluskerion bennañ ar c'hornôgeladur-se e voe ar skrivagner ha [[kazetennerezh|kazetenner]] brudet [[Fukuzawa Yukichi]] ([[1835]]-1901)<ref name="He" />.<br>
En tu-hont da framm ar Stad, ar gouarnamant Meiji a bouezas evit ma vije enporzhiet skiantoù ar C'hornôg, ar vezegiezh dreist-holl. Er bloaz [[1893]] ha gant harp Fuzukawa, ar mezeg [[Kitasato Shibasaburō]] ([[1853]]-[[1931]]) a ziazezas Ensavadur ar Poreadoù, a c'hounezas buan brud er bed a-bezh rak ken abred ha [[1894]] e kavas gwezher ar [[bosenn|vosenn werblek]].<ref name="To" />.<br>
Dre al lennegezh kornôgel e voe broudet hini Japan, [[Mori Ōgai]] ([[1862]]-[[1922]]) ha [[Futabatei Shimei]] ([[1864]]-[[1909]]) o vout a skrivagnerion bennañ war-lerc'h o c'henseurt hollvrudet [[Natsume Sōseki]] ([[1867]]-[[1916]]) a skrivas en doareoù hengounel ha nevez kemmesket.<ref name="To" /> [[Higuchi Natsuko]] (1872-[[1896]]) e voe ar skrivagnerez bennañ er Marevezh Meiji<ref>Mason & Caiger 1997.</ref>.

Er [[bloavezhioù 1880]] e savas al [[Luskad evit Frankiz ha Gwirioù ar Bobl]] (自由民権運動 ''jiyū minken undō''), ur c'houlzad poblelour a c'hourchemenne ma vije kresket perzh ar bobl e politikerezh Japan.<ref name="He" /> [[Itō Hirobumi]]  ([[1841]]-1909), kentañ Pennmaodiern Japan, a respontas dre skrivañ [[Bonreizh Impalaeriezh Japan]] (大日本帝国憲法 ''Dai Nihon teikoku kenpō'') a voe embannet e [[1889]]. Drezi e voe staliet dilennidi en ur Gambr Izel, hogen gwan e oa he galloud. Daou dre gant hepken eus ar boblañs a oa aotreet da vouezhiañ, hag ul lezenn kinniget gant ar Gambr Izel a ranke bout skoret gant ar Gambr Uhel na oa ket dilennet. Koulz gouarnamant Japan hag an arme a oa atebek dirak an impalaer, ne oant ket dirak ar Gambr zilennet.<ref name="He" /> Ar gouarnamant a vroudas ar [[Broadelouriezh|vroadelouriezh]], a lakaas ar ''shintō'' da relijion ar Stad, hag a zisklêrias e oa an impalaer un doue bev<ref>Bix 2009.</ref> En holl skolioù e voe kelennet an talvoudegezhioù broadelour hag al lealded ouzh an impalaer<ref>Beasley 1987</ref>.
;Impalaerouriezh
E miz Kerzu 1871 e torras ul lestr japanat ouzh aodoù Enez Taiwan ; drouklazhet e voe 54 den diwar 66, an daouzek all o vout sikouret gant Sinaiz<ref>Miyaguni 1998.</ref>. Tri bloaz goude, an darvoudenn-se a voe kemeret da zigarez gant Japaniz evit boulc'hañ aloubadeg Taiwan e [[1874]] ha kadarnaat o beli war [[Inizi Ryūkyū]]. Ar wezh kentañ e voe ma tisentas an arme d'ar gouarnamant nann-milourel : urzh a oa bet roet dezhi da ampellat ar gwezhiad.<ref name="Kerr" />

[[Restr:Great Victory of Pyongyang and Capture of Chinese Qing Generals by Migita Toshihide 1894.jpg|thumb|upright=1.8|left|Jeneraled sinaat eus [[Pyongyang]] o kodianañ (Here 1894)]]
[[Yamagata Aritomo]] (1838-[[1922]]), ur ''samurai'' eus Chōshū, a greñvaas hag a vrasaas [[Lu Impalaeriezh Japan]], dre an enrolladur broadel pergen.<ref name="Pe" /> Gant al Lu nevez e voe flastret un emsavadeg ''samurai'' e Satsuma e 1877.<ref name="He" /><br>
Hollbouezus e voe perzh al Lu en emastenn Japan. Hervez ar gouarnamant e oa ret da Japan kaout trevadennoù dezhi evit kevezañ ouzh galloudoù trevadenner ar C'hornôg. Goude startaet he beli war [[Hokkaidō]] ha destaget rouantelezh Ryūkyū e troas ouzh Korea<ref name="To" />. Er bloaz [[1894]] e voe ur c'hrogadig etre Japaniz ha Sinaiz e Korea, m'edo an daou lu o klask frikañ un emsavadeg kouerion. A-c'houde an darvoudenn-se e tarzhas ar [[Brezel Sina ha Japan (1894-1895)|C'hentañ brezel etre Japan ha Sina]] (1894-[[1895|95]]), ma voe faezhet Sinaiz daoust dezho bout niverusoc'h hag armet gwelloc'h ; Sina a rankas reiñ Taiwan da Japan.<ref name="Pe" /> A-c'houde ar gur-se e voe gouest gouarnamant Japan da adkevraouiñ ar "feurioù-emglev digempouez"<ref name="Pe" /> ha da skoulmañ un emglev gant ar [[Rouantelezh-Unanet]] d'an [[30 a viz Genver]] [[1902]].<ref name="Pe" />
D'an [[8 a viz C'hwevrer]] [[1904]], Japan a zisklêrias [[Brezel etre Japan ha Rusia|brezel da Impalaeriezh Rusia]] a-zivout tiriadoù [[Manchouria]] ha Korea. D'ar [[5 a viz Gwengolo]] [[1905]] ez echuas ar brezel gant trec'h Japaniz : Korea a voe lakaet dindan gwarezveli Japan kent bout destaget penn-da-benn e [[1910]].<ref name="He" />
{{clr|left}}
;Armerzh
Buan e troas Japan war-du an armezh [[greanterezh|greantel]]. Koulz ar gouarnamant hag embregerezhioù prevez a implijas teknologiezhioù ar C'hornôg evit sevel labouradegoù gouest da genderc'hañ marc'hadourezhioù a bep doare. Pan echuas ar mare Meiji e 1912 e oa ar marc'hadourezhioù-se a veze ezporzhiet ar muiañ.<ref name="He" /> Lod eus an embregerezhioù bleuniusañ a savas melloù kengevredadoù anvet ''[[zaibatsu]]'' (財閥 "klann ar madoù") perc'hennet gant ur familh, evel Mitsubishi ha Sumitomo, a ra finborte c'hoazh hiziv.<ref name="Pe" /> Dre ar c'hresk burzhudus er greanteladur e kreskas buan ar c'hêriekadur ivez, ha digreskiñ a reas niver ar gouerion, eus 75% e 1872 da 50% er [[bloavezhioù 1920]]<ref>Hunter 1984.</ref>.

Yac'h e oa armezh Japan d'ar mare, ha yac'husoc'h ha hiroc'h e voe buhezioù an dud ivez. Pa oa bet 34 milion a dud e Japan e 1872 e oa 52 milion anezho e [[1915]].<ref name="To" /> Dre ma oa kalet al labour e krogas an implijidi d'em sevel, ha kalz labourerion ha kefredourion a droas war-du ar [[sokialouriezh]]<ref name="To" />, met friket e voe pep emsavadeg gant ar gouarnamant. Lod sokialourion radikal hag [[anveliouriezh|anveliourion]] a iriennas evit lazhañ an impalaer e 1910 da geñver [[Darvoudenn an Uheldrubarderezh]] (大逆事件 ''daigyaku jiken'') ; harzet e voe an iriennerion, hag 11 anezho a c'houzañvas ar [[Kastiz ar marv|boan a varv]]<ref>Nish 1997.</ref>. Goude-se e voe staliet ur [[polis|gerreizh]] kuzh evit diwriziennañ pep emsavadeg eus tu-kleiz ar skalfad politikel.<ref name="Pe" />, war an dro gant lezennoù kevredigezhel a warante ur muiañ-niver a eurvezhioù labour hag un oad izek evit mont da labourat.<ref name="To" />

===Oadvezh Taishō===
* {{main|Oadvezh Taishō}}
A-hed ren berr an [[impalaer Taishō]] ([[1879]]-1926, ren 1912-1926) e troas Japan muioc'h war-du an [[demokratelezh]], ha kresket e voe he fouez war an dachenn etrebroadel.<br>
A-c'houde marv an impalaer Meiji e 1912 e voe tri fennmaodiern lerc'h-ouzh-lerc'h er gouarnamant, p'edo hennezh o klask ur c'hempouez etre ar ''genrō'' (元老 "henañ"), da lavaret eo politikerion war o leve a gendalc'he da guzuliañ an impalaer, hag ar bobl evel termenet e Bonreizh Impalaeriezh Japan<ref name="He" /> ; [[Emsavadegoù ar Riz (1918)|Emsavadegoù ar Riz]] e [[1918]] a greñvaas galloud ar strolladoù politikel war an nemeurveliezh a oa o ren.<ref name="Pe" /> Ar [[Rikken Seiyūkai]] (立憲政友会 "Strollad Keneiled ar Gouarnamant Bonreizhel") hag ar [[Rikken Minseitō]] (立憲民政党 "Strollad Demokratel Bonreizhel") e voe an daou strollad pennañ e diwezh ar mare a voe anvet "Demokratelezh Taishō".<ref name="MWM" /> Tamm-ha-tamm e oa bet roet muioc'h a frankiz d'ar Gambr Izel adalek [[1890]]<ref name="La">Large 2009.</ref>, hag adalek [[1925]] e c'hallas an holl wazed mouezhiañ. En hevelep bloaz avat e voe embannet an hini ziwezhañ eus ar rummad lezennoù anvet [[Lezenn evit mirout ar peoc'h]] (治安維持法 ''chian iji hō'', 1894-1925), a lakae kastiz kriz war enebiezh an tu-kleiz.<ref name="Pe" />

A-du gant ar Gevredidi e savas Japan er [[Brezel-bed kentañ]], ar pezh a zegasas dezhi ur c'hresk burzhudus c'hoazh en armerzh ha trevadennoù e [[Meurvor Habask]] an Norzh, a zo [[Inizi Marshall]], [[Mariana an Norzh]], [[Palau]] ha [[Stadoù Kevreet Mikronezia]] hiziv.<ref name="To" /> Unan eus sinerezed [[Feur-emglev Versailhez]] d'an [[11 a viz Du]] 1918 e voe Japan, koulz hag unan eus ar Stadoù a ziazezas [[Kevredigezh ar Broadoù]] e [[1920]].

Tri bloaz goude, e miz Gwengolo [[1923]], ur c'hren-douar a lazhas trement 100&nbsp;000 a dud en Honshū, ha distrujet e voe tiez tremen tri milion a dud gant an tanioù-gwall a voe war e lerc'h.<ref name="He" />
;Sevenadur
Stankoc'h-stankañ e voe an embann istorioù pobl e [[komz-plaen]], a oa bet boulc'het er marevezh kent, abalamour ma voe mui-ouzh-mui a dud gouest da lenn ha ma tigreskas priz al levrioù ; a-douez skrivagnerion bennañ ar Marevezh Taishō e voe [[Akutagawa Ryūnosuke]] ([[1892]]-[[1927]]), [[Satō Haruo]] (1892-[[1964]]) ha [[Tanizaki Jun'ichirō]] ([[1886]]-[[1965]]) — kalz e skrivas Tanizaki, e meur a zoare levezonet gant lennegezh ar C'hornôg, met e deroù ar marevezh da-heul e skrivas meuleudi da sevenadur hengounel Japan dre e [[romant]] 蓼喰う虫 ''Tade kū mushi'' "Amprevaned debrerion <abbr title="Persicaria hydropiper">troadur</abbr>" ([[1929]])<ref name="To" />
===Oadvezh Shōwa===
* {{main|Oadvezh Shōwa}}

Goude an impalaer Taishō e renas an impalaer Shōwa (Hirohito) adalek 1926 betek 1989, ar ren hirañ en Istor Japan.<ref name="To" /><br>
E-pad ugent bloavezh kentañ e ren e savas al luskad broadelour radikal, ha meur a vrezel emledelour a voe. Goude bout bet faezhet en [[Eil Brezel-bed]] e voe dalc'het Japan gant Stadoù estren evit ar wezh kentañ en Istor ; pelloc'h e savas en-dro evel unan eus ar galloudoù armerzhel pennañ er bed.<ref name="La" />

Moustret e oa bet luskadoù politikel an tu-kleiz e diwezh ar Marvezeh Taishō, ha buan e voe graet berz gant strolladoù eus an tu-dehou levezonet gant ar [[faskouriezh]].<ref name="Si" /> Galloudus e voe an tu-dehou pellañ koulz er gouarnamant hag er gevredigezh, dreist-holl a-drugarez da [[Arme Kantōgun]] (関東軍 ''Kantō-gun''), a oa kantonet e Sina a-hed an hent-houarn japanat e Manchouria ar Su.<ref name="Pe" /><br>
[[Restr:193109 mukden incident railway sabotage.jpg|thumb|Arbennigourion japanat oc'h ensellet an hent-houarn goude an darzhadenn]]
D'an [[18 a viz Gwengolo]] 1931, un ofiser japanat eus an tu-dehou pellañ a lakaas [[dinamit]] da darzhañ war an hent-houarn, hep freuzañ tra pe dra avat. Goude tamallet Sinaiz, Lu Japan a aloubas Manchouria kent staliañ eno ur Stad dezhi, [[Manchukuo]] (満州国 ''Manshū kuni''), d'an [[18 a viz C'hwevrer]] [[1932]] hep aotre ebet digant o gouarnamant. Taolet e voe ar garez etrebroadel war Japan, en em dennas diouzh Kevredigezh ar Broadoù e miz Meurzh [[1933]].<ref name="He" /><br>
Ar Pennmaodiern [[Tsuyoshi Inukai]] ([[1855]]-1932) a glaskas krennañ war galloud Arme Kantōgun, met drouklazhet e voe d'ar [[15 a viz Mae]] 1932 gant tud eus an tu-dehou pellañ. Dre ma oa kreñvoc'h-kreñvañ enebiezh al Lu hag an tu-dehou pellañ ouzh ar bolitikerion nann-soudard, a lakaent da c'houbrenet, Tsuyoshi Inukai a voe an trevour diwezhañ o c'houarn Japan etre an daou Vrezel-bed.<ref name="He" /> D'ar [[26 a viz C'hwevrer]] [[1936]], ofiserion eus al Lu Impalaerel a glaskas kemer ar galloud : kalz politikerion habask a voe drouklazhet a-raok ma c'hwitas an taol-Stad.<ref name="He" /> Startaet e voe beli al Lu war ar bolitikerion evelkent, hag an darn vuiañ eus ar strolladoù politikel a voe diskaret gant [[Kevredigezh Skoazell Beli an Impalaer]] (大政翼賛会 ''Taisei yokusan-kai''), a voe disklêriet e miz Here [[1940]] gant ar Pennmaodiern [[Konoe Fumimaro]] ([[1891]]-1945).<ref name="McL" />

Kalz politikerion japanat a voe mennet da vrasaat tiriad Japan evit ar mengleuzierezh hag evit divroañ dreistad ar boblañs<ref name="He" />, ar pezh a gasas d'an [[Brezel Sina ha Japan (1937-1945)|Eil brezel etre Japan ha Sina]] e [[1937]]. Goude kemeret [[Nanjing]], a oa kêr-benn Sina d'ar mare, e miz Kerzu 1937, e voe lazhadeg, [[gwallerezh|palforsadeg]], jahinadeg, preizhadeg, tangwalladeg ha torfedoù brezel all gant Lu Japan<ref>Chang 1997.</ref>. Daoust d'o zrec'h, Japaniz ne zeujont ket a-benn da ziskar gouarnamant Sina hag ar brezel a droas d'un hent-dall gwadek a badas betek 1945<ref name="He" />, ha da get ez eas raktres Japan da staliañ ur bloc'had Stadoù aziat renet ganti ; den ne oar petra e voe perzh resis an impalaer Shōwa e brezelioù emastenn Japan : hervez lod istorourion ne oa nemet ur vargodenn dic'halloud, hervez lod all e skore hag e vroude raktresoù ar vilourion.<ref name="Ws" /><br>
SUA a zivizas respont da aloubadeg Sina dre gastizañ armerzh Japan evit krennañ war he danvez ha mirout outi a vrezeliñ.<ref name="W" />
;Eil Brezel-bed
D'ar [[1añ a viz Gwengolo]] [[1939]] e tarzhas an [[Eil Brezel-bed]]. Evit enebiñ ouzh darbaroù SUA, Japan a  sinas ur feur-emglev gant [[Alamagn]] hag [[Italia]] d'ar [[27 a viz Gwengolo]] 1940 hag e miz Gwengolo ar bloaz-se ez aloubas [[Indez-Sina c'hall]] ; e miz Gouere [[1941]] e voe lakaet seziz war holl vadoù Japan en Europa gant SUA, ar Rouantelezh-Unanet hag an Izelvroioù.<ref name="To" /><br>
E dibenn 1941, gouarnamant Japan renet gant ar Pennmaodiern [[Tōjō Hideki]] ([[1884]]-1948), oa oa jeneral ha kadoriad Kevredigezh Skoazell Beli an Impalaer, a zivizas terriñ embargo SUA dre nerzh.<ref name="He" /> D'ar [[7 a viz Kerzu]] 1941, Morlu an Impalaeriezh a loc'has an [[arsailh war Pearl Harbor]], ur bon d'ar morlu stadunanat en [[Hawaii]], ar pezh a redias SUA da emezelañ en Eil Brezel-bed antronoz, a-du gant ar Gevredidi. Goude an argadenn-se, Japan a aloubas trevadennoù da SUA, ar Rouantelezh-Unanet hag an Izelvroioù en Azia.<ref name="He" />

Meur a wezh e voe trec'h Japan kent [[Emgann Midway]] e deroù miz Mezheven [[1942]], ma'z eas an trec'h gant SUA, hag [[Emgann Guadalcanal]] ([[7 a viz Eost]] 1942 – [[9 a viz C'hwevrer]] [[1943]]) ma voe trec'h ar Gevredidi, a zisammas an [[Inizi Salomon]] diouzh yev Japan.<ref name="He" /> A-hed ar mare-se e sevenas Lu Japan torfedoù brezel : gwallgas prizonidi, drouklazhañ trevourion, arver armoù [[kimiezh|kimiek]] ha [[bevoniezh|bevedel]].<ref name="He" /> Da varaneion e voe lakaet ar soudarded japanat, pa raent «&nbsp;[[Argadenn Banzai|argadennoù banzai]]&nbsp;» (diwar o lugan 天皇陛下<u>万歳</u> ''Ten'nōheika <u>banzai</u>'' "<u>Bevet</u> an impalaer"), argadennoù-emlazh gant o unvez ''Tokkō'' (神風<u>特</u>別攻撃隊 ''Kamikaze Shinpū <u>Tok</u>ubetsu <u>Kō</u>gekitai'', "Unvezh Argadiñ Arbennik Avel Doue") adalek [[1944]] ha pa stourment betek o soudard diwezhañ zoken pa oa anat e oant koll.<ref name="He" />{{,}}<ref>Frank 2001.</ref>

[[Restr:Atomic cloud over Hiroshima - NARA 542192 - Edit.jpg|thumb|left|Koabrenn derc'hanel en Hiroshima, 1945]]
Diaesoc'h-diaesañ e voe buhez Japaniz en abeg d'ar boued tailhet, d'an troc'hoù [[tredan]] ha da voustrerezh garv pep enebiezh ouzh ar gouarnamant.<ref name="Pe" /><br>
E kreiz 1944 bepred, SUA a stourmas [[Emgann Saipan]] hag a adkemeras [[Inizi Mariana]] digant Japaniz ; aleze e krogas an Amerikaned da vombezañ Japan.<ref name="MOM" /> Tremen an hanter eus gorread ar c'hêrioù bras a voe dismantret.<ref name="To" /> [[Emgann Okinawa]] (Ebrel-Mezheven 1945) a voe brasañ emgann war vor an Eil Brezel-bed ; 115&nbsp;000 soudard ha 150&nbsp;000 trevour japanat a voe lazhet<ref>Feifer 1992.</ref>.<br>
D'ar [[6 a viz Eost]] 1945, SUA a vannas ur [[arm nukleel|vombezenn derc'hanel]] war [[Hiroshima]], a lazhas 20&nbsp;000 soudard ha tremen 120&nbsp;000 trevour japanat ; tri deiz goude, d'an [[9 a viz Eost]], e rejont heñvel war Nagasaki (betek 80&nbsp;000 a dud lazhet). Ar c'hentañ argadenn derc'hanel en Istor e voe [[bombezadennoù atomek Hiroshima ha Nagasaki|bombezadennoù derc'hanel Hiroshima ha Nagasaki]].<br>
D'an hevelep deiz, [[URSS]] a zisklêrias brezel da Japan hag a aloubas Manchouria. D'ar [[14 a viz Eost]] e kodianas Japan, hag antronoz e komzas an impalaer Shōwa er [[skingomz]] broadel<ref>Nester 1996.</ref>.

E dalc'h ar Gevredidi e voe Japan neuze. Renet e voe ''de facto'' gant Komandant Meur ar Gevredidi, ar jeneral stadunanat [[Douglas MacArthur]] ([[1880]]-1964), a voe lesanvet "''shōgun'' estren" (外人将軍 ''gaijin-shōgun'') gant Japaniz. Kalz eus ar c'hemmoù a vroudas a voe levezonet gant re an ''New Deal'' bet lakaet e pleustr gant [[Franklin Delano Roosevelt|Franklin D. Roosevelt]] er bloavezhioù 1930.<ref name="He" />

Klask a reas an dalc'hidi digreizennañ ar galloud e Japan dre derriñ ar ''zaibatsu'', eleze o diberc'hennañ diouzh an douaroù gounezel, a voe roet d'an dud o laboure<ref name="Pe" /> ha dre vroudañ an dud da sevel [[sindikad|c'hweluniadoù]] labourerion.<ref name="He" /> Dizarmet e voe Lu Impalaeriezh Japan<ref name="Pe" />, en o frankiz e voe lakaet he zrevadennoù<ref name="To" />, torret e voe al "Lezenn evit mirout ar peoc'h" hag an ''Tokkō''<ref>Mackie 2003.</ref> , barnet ha kondaonet e voe an dorfedourion vrezel gant al Lezvarn Vilourel Etrebroadel evit ar Reter-Pellañ, unnek Stad enni : [[Aostralia]], [[Bro-C'hall]], Filipinez, India, Izelvroioù, [[Kanada]], Rouantelezh-Unanet, Sina, SUA, URSS ha [[Zeland-Nevez]].<ref name="He" /><br>
Ar gouarnamant a voe tennet diouzh beli an impalaer ha lakaet da atebek dirak ur [[Parlamant]] dilennet.<ref name="To" /> Aotreet e voe an impalaer da chom war an tron, met rediet e voe da zianzav e orin doueel, ar pezh a reas d'ar [[1añ a viz Genver]] [[1946]] dre an ''[[Ningen-sengen]]'' (人間宣言 "Disklêriadenn a zenelezh") ; echu e oa gant ar "Stad shintō" neuze.<ref name="He" /> Ur Vonreizh nevez a voe skrivet, a wareze ar frankizoù foran, gwirioù al labourerion, ar gwir d'ar maouezed da vouezhiañ, hag a verze ouzh Japan a vrezeliñ.<ref name="He" />

D'an [[8 a viz Gwengolo]] [[1951]] e voe sinet e [[San Francisco]] ur feur-emglev a beoc'h etre Japan ha 49 Stad all. Bloaz goude e voe lakaet Japan en he frankiz en-dro, petra bennak ma kendalc'has SUA da verañ ul lodenn eus Inizi Ryūkyū.<ref name="He" /> E [[1968]], SUA a zistroas [[Inizi Ogasawara]] da Japan ; aotreet e voe Japaniz da zistreiñ di. E [[1972]] e voe distroet Okinawa da Japan, met bonoù milourel stadunanat zo c'hoazh eno hag en Inizi Ryūkyū da-heul ar [[Feur-emglev kenlabour ha surentez etre SUA ha Japan]] a voe sinet e [[1960]], ar pezh a lakaas kantadoù a viliadoù a Japaniz da ziskelañ enep.<ref name="To" />
;Goude an Eil Brezel-bed
[[Yoshida Shigeru]] ([[1878]]-[[1967]]) a voe Pennmaodiern e 1946–[[1947|47]] ha [[1948]]–[[1954|54]], unan eus ar re a badas ar pellañ en Istor Japan<ref>Edstrom 2016.</ref> ; mennet e oa da startaat al liammoù etre e vro hag SUA evit diorren an armerzh e-lec'h an darempredoù etrebroadel.<ref name="Pe" /> E [[1955]], e strollad politikel, ar [[Jiyūtō]] (自由党 "Strollad Frankizour") a droas d'ar [[Jiyū-Minshutō]] (自由民主党 "Strollad Demokratel Frankizour", SDF)<ref name="Pe" /> a zo c'hoazh o ren e [[2022]].<br>
Gwan e oa armerzh Japan goude ar brezel, met gwellaat a reas adalek [[1949]] a-drugarez da labour ar banker stadunanat [[Joseph M. Dodge]] (1890-1964) ha da [[Brezel Korea|Vrezel Korea]] ([[1950]]-[[1953|53]])<ref name="He" /> Gant ar gouarnamant Yoshida e voe staliet ur Vaodiernezh ar C'henwerzh Etrebroadel hag ar Greanterezh (MKEG) evit ma kenlabourje an embregerezhioù bras gant ar gouarnamant ; berz a reas MKEG, pa vleunias an ijinerezh pounner hag an ezporzhiañ<ref name="He" />{{,}}<ref name="Pe" /> ; teknologiezh ha doareoù kornôgel da wiriañ perzhded ar c'henderc'hadoù, kenlabour etre Japan hag SUA a-fed difenn hag armerzh, frankiz an enporzhiañ, krennañ war ar sevel c'hweluniadoù, hiraat an amzer-labour, politikerezh ar stummadur hag ar ''[[shūshin koyō]]'' (終身雇用 "implij a-hed buhez") en embregerezhioù, kement-se holl a vroudas an armerzh japanat er bloavezhioù-se.<ref name="He" /> E 1955 e tizhas armerzh Japan ul live dreist hini ar bloavezhioù 1930.<ref name="To" /><br>
E 1968 e oa armerzh Japan an eil kreñvañ er bed goude hini SUA<ref>Wan 2007.</ref> Ur c'hresk tost da 10% bep bloaz a voe e [[Korvoder broadel kriz|Korvoder broadel kriz (KBK)]]<ref>KBK = [[Produadur diabarzh gros|Produadur diabarzh kriz (PDK)]] + Arc'hant o tont eus broioù estren + arc'hant o vont da vroioù estren.</ref> Japan adalek [[1956]] betek enkadenn an [[tireoul]] e [[1973]], a izelaas ar c'hresk da 4% betek deroù ar [[bloavezhioù 1990]]<ref>Gao 2009.</ref>.

Hiraat a reas ar spi bevañ ; da 128 milion a dud e save poblañs Japan e 1990<ref name="To" /> (125,47 milion zo bet jedet evit miz Kerzu 2021<ref>{{en}} {{Cite web|url=https://www.stat.go.jp/english/data/jinsui/tsuki/index.html |title=''Statistics Bureau of Japan''|accessdate=03 Genver 2022}}</ref>) E-kerzh ar marevezh-se e teuas Japan da vout ar c'hentañ saverez [[karr-tan|kirri-tan]] er bed hag unan eus brasañ kenderc'herezed binvioù [[elektronek]].<ref name="He" />

Diwar c'houlenn SUA e voe assavet Lu Japan e 1954, dindan an anv "Nerzhioù Emzifenn Japan" (自衛隊 ''Jieitai'') ; lod Japaniz a savas enep en ur lavaret e torre mellad 9 ar Vonreizh<ref>Ito 1991 ; ''Pobl Japan a zilez ar brezel da viken evel gwir riek ar vroad hag evel gourdrouz implijout an nerzh evit sioulaat breteoù etrebroadel'' eo ar mellad 9 – {{ja}} {{cite web|url=https://ja.wikisource.org/wiki/%E6%97%A5%E6%9C%AC%E5%9C%8B%E6%86%B2%E6%B3%95 |title="日本國憲法 ''Nihon kokukenpō''|accessdate=03 Genver 2022}} – {{en}} {{cite web|url=https://en.wikisource.org/wiki/Constitution_of_Japan#CHAPTER_II._RENUNCIATION_OF_WAR |title="''Constitution of Japan''|accessdate=03 Genver 2022}}</ref>.<br>
E 1956, Japan a emezelas en [[Aozadur ar Broadoù Unanet|ABU]]. hag en hañv 1964 ez aozas ar [[C'hoarioù Olimpek]]. Kevreded gant SUA e voe a-hed ar [[Brezel Yen]], da dra ma savas lod Japaniz enep. E 1956 c'hoazh, Japan hag URSS a zisklêrias ent-ofisiel diwezh ar brezel hag a eskemmas kannaded, daoust d'un dizemglev a-zivout [[Inizi Kouril]], a chom c'hoazh e 2022.<ref name="Tog">Togo 2004.</ref><br>
E 1960 e voe anzavet [[Republik Korea]] gant Japan daoust d'an dizemglev a-zivout [[Reier Liancourt]] e [[Mor Japan]].<ref name="Tog" /><br>
Goude an Eil Brezel-bed ha hervez politikerezh SUA, Japan he devoa anzavet [[Republik Sina]] e Taiwan evel gouarnamant reizh Sina ; er bloaz 1972 avat ez anzavas [[Republik Pobl Sina]].<ref name="Tog" />
;Sevenadur
A-c'houde diwezh ar gouzalc'herezh e [[1952]] e vleuñvas ar [[sinema]] japanat<ref name="Pe" />, en abeg ma oa bet torret kontrollerezh ar gouarnamant, ma oa marc'had-mat ar sevel [[film]]où, ma oa deuet teknikoù nevez eus ar C'hornôg ha ma'z ae un niver bras a dud d'ar salioù.<ref name="To" />

===Oadvezh Heisei===
* {{main|Oadvezh Heisei}}

Goude marv an impalaer Shōwa e 1989 e pignas e vab [[Impalaer Akihito|Akihito]] war an tron e 1990. Ar Marevezh Heisei a reer eus e ren, a badas eus an [[8 a viz Genver]] 1989 betek e zilez d'an [[30 a viz Ebrel]] [[2019]].<ref name="Fa" /><br>
E 1989 end-eeun e tarzhas "klogorenn armerzhel" Japan, d'ar strad ez eas eskemmdi Tōkyō ha priz an douaroù, ha dic'hwez moneiz a voe ; sammet e voe ar bankoù gant dleoù a vire ouzh ar vro a bareañ he armerzh.<ref name="He" /> "An Dekvloazhiad Kollet" (失われた十年 ''Ushinawareta tōnen'') e voe ar bloavezhioù 1990.<ref name="MWM" /><br>
Gwashoc'h e teuas an enkadenn pa sankas ar feur genel pell dindan live an erlec'hiañ.<ref name="He" /> Padout a reas ar chagadur armerzhel en dekvloazhiadoù war-lerc'h, ha biskoazh ne adsavas an eskemmdi betek e live kent ; peuzdistrujet e voe ar reizhiad ''shūshin koyō'', ha kreskiñ a reas an niver a dud dilabour ; gant kleñved an armerzh ha meur a warzh a-fet goubrenerezh e wanaas galloud an SDF, daoust ma voe Pennmaodierned nann-SDF o ren ar vro e [[1993]]-[[1996|96]] ha [[2009]]-[[2012|12]].<ref name="He" />{{,}}<ref>Pekkanen 2018.</ref>
;Sevenadur
Daoust d'an diaesterioù armerzhel e troas sevenadur pobl Japan da vout anavet gant yaouankizoù er bed a-bezh dre ''[[anime]]'', [[c'hoari video|c'hoarioù video]] ha ''[[manga (bannoù-treset)|manga]]''.<ref name="He" />

===Oadvezh Reiwa===
Pa zilezas an impalaer Akihito e garg e lezas an tron d'e vab [[Naruhito]] (*1960) d'ar [[1añ a viz Mae]] 2019<ref>{{en}} {{cite web|url=https://www.bbc.com/news/world-asia-48101637 |title="''BBC News'', 01 Mae 2019|accessdate=15 Ebrel2021}}</ref>.

Tōkyō a oa da aozañ C'hoarioù Olimpek an hañv arre er bloaz 2020, met nullet e voe en abeg d'ar [[bedreuziad COVID-19]] hag ampellet betek 2021.

==Kevredigezh Japan==
;Frammadur
Adalek ar Marevezh Yayoi (300 KAB – 250 AB) e krogas ar gevredigezh japanat da vout haenadet : techet e voe ar pennoù da unpiaouañ ar pinvidigezhioù a oa deuet dre ar c'hresk er gounezerezh hag ar c'henwerzh.<ref name="He" /> Renkadoù a oa dija er {{VIIvet kantved}}, er Marevezh Asuka (538-710), ma oa brientinion al lez, tiegezhioù an aotrouion lec'hel, an dud dinobl hag ar sklaved ; tremen 90% eus ar boblañs a oa dinobl : kouerion, artizaned, marc'hadourion.<ref name="Fa" />

Teir renkad a oa o c'houarn Japan er Marevezh Heian (794-1185) : ar brientinion, ar venec'h voudaek hag ar ''samurai'', galloud ar re ziwezhañ o kreskiñ a-hed ar marevezhioù Kamakura (1185-1333) ha Muromachi (1333-1568). Er marevezhioù-se e kreskas galloud ar varc'hadourion ivez, em aozas dre skourroù arbennik.<ref name="Fa" />

{| class="infobox" cellpadding="5px" style="font-size:90%; text-align:center;"
|-
! colspan="2"| Ar gevredigezh er Marevezh Edo<hr>
|- bgcolor="#fff"
| [[Restr:Imperial Seal of Japan.svg|32px]]<br>'''IMPALAER''' || rowspan="2" style="padding-top:7px; background-color:#ffd700;"| Unpenn<br>ha<br>renerien ''de jure''<br>el Lez
|- bgcolor="#ffd700"
| Uhelidi al Lez
|- bgcolor="#808000"
| <span style="font-variant:small-caps; color:#fff">'''shōgun'''</span> || rowspan="3" style="padding-top:15px;"|  <span style="color:#fff">Pennmilour<br>ha<br>renerien ''de facto''</span>
|- bgcolor="#808000"
| <span style="font-variant:small-caps; color:#fff">'''daimyō'''</span>
|- bgcolor="#808000"
|<span style="font-variant:small-caps; color:#fff">'''samurai'''</span>
|- bgcolor="#800000"
| colspan="2"| <span style="color:#fff">Kouerion</span>
|- bgcolor="#800000"
| colspan="2"| <span style="color:#fff">Artizaned</span>
|- bgcolor="#800000"
| colspan="2"| <span style="color:#fff">Marc'hadourion</span>
|}
Er Marevezh Edo (1600-1868), ar shōgunelezh Tokugawa a startaas framm ar gevredigezh dre rannañ ar braz eus ar boblañs dre beder renkad urzhasaet hervez doare an nevez-konfusianegezh : ar renerion er penn uhelañ, ar gouerion (80% eus ar boblañs), an artizaned, hag ar varc'hadourion en traoñ ; e-maez ar framm e chome noblañsoù al lez, ar venec'h, an arzourion hag ar gisti.<ref name="Ne">Neary 2019.</ref> Hervez ar renkad e oa al lezennoù, a-renkadoù e veze rannet ar c'hêrioù, ha berzet e oa an dimezioù etre renkadoù<ref>Wakita 1991</ref>.<br>
Distag diouzh o renkad e oa stad armerzhel an dud : pinvidikoc'h-pinvidikañ e teuas ar varc'hadourion, tra ma veve kalz ''samurai'' en dienez. Goude Assavidigezh Meiji (1868) e voe merzet ne c'helle ket an aozadur-se padout hag e voe staliet ur reizhiad ma voe kreñvaet pouez ar varc'hadourion e politikerezh ar vro.<ref name="Ne" />
Petra bennak ma voe torret reizhiad an holl renkadoù e deroù ar Marevezh Meiji<ref name="He" /> e kreskas kalz an diforc'hioù etre ar c'horvoderioù. Renkadoù nevez a zeuas war wel e metoù ar renkad etre nevez, hini ar stalierion, implijidi al labouradegoù, ar gouerion.<ref name="Ne" />. Krennet e voe ar skalf goude an eil Brezel-bed, betek bout unan eus ar re strishañ er bed greantel, ha tost da 90% eus ar boblañs a zisklêrie bout er renkad etre<ref>Duus, 21.</ref>.<br>
Lod implijidi er micherioù lakaet da lous (穢れ ''[[kegare]]'') gant ar shintōegezh, evel ar [[kivijerezh|givijerion]] hag an archederion, o devoe stummet ur renkad pariaed a-hêrezh er XV{{vet}} ha XVI{{vet}} kantvedoù<ref name="Ne" />, a voe ivez 
er-maez reizhiad ar renkadoù er Marevezh Meiji : ''[[burakumin]]'' (部落民 "skarzhet eus ar sal") a raed anezho, ha disparzhet e voent c'hoazh, zoken pa voe bet torret reizhiad ar renkadoù.<ref name="Ne" />. Daoust da gement lezenn a zo bet e chomont 
dispriziet c'hoazh er reizhiad kelenn hag e bed al labour er {{XXIvet kantved}}.<ref name="Ne" />

;Dere ar maouezed
Kevatal d'ar wazed e oa ar maouezed er gevredigezh hag er politikerezh e deroù Istor Japan<ref name="Fa"/>, hag enklaskoù an henoniourion o deus diskouezet e veze kentoc'h merc'hed o ren e kornôg ar vro. Impalaerezed a voe betek ma tisklêrias ar Vonreizh Meiji (1889) ne vije nemet gwazed o ren. An tadveliezh konfusian deuet eus Sina a voe lakaet da lezenn dre ar ''ritsuryō'' e dibenn ar Marevez Asuka, a stalias ''koseki'' (戸籍 "marilh an tiegezh") tadlignezel gant ur gwaz e penn an tiegezh ; war ziskar tamm-ha-tamm ez eas galloud ar maouezed er gouarnamant, daoust ma oant kreñv c'hoazh el lez e dibenn ar Marevezh Heian. Neptu e chomas an dimezioù hag an darn vuiañ eus al lezennoù a reolie ar berc'henniezh prevez<ref>Tonomura, 354–355.</ref>.<br>
Den ne oar resis perak ez eas buan dere ar maouezed  d'an traoñ adalek ar {{XIVvet kantved}} ; an holl vaouezed en holl renkadoù a gollas ar gwir da berc'hennañ madoù ha d'o c'haout da hêrezh, ha mui-ouzh-mui e voent lakaet da izeloc'h eget ar wazed.<ref name="Fa" /> Kreñvaet e voe dreistelezh ar wazed evel perc'henned nemeto pa voe kadastret an douaroù diwar goulenn Toyotomi Hiyedoshi er [[bloavezhioù 1590]]<ref>Tonomura, 360.</ref><br>
Assavet e voe ar c'hevatalder maouezed/gwazed gant ar ''gaijin-shōgun'' pa voe Japan e dalc'h ar Gevredidi goude an Eil Brezel-bed, met izelaet c'hoazh e veze ar maouezed en embregerezhioù ; a-c'houde ul luskad a-du gant o gwirioù e voe embannet e [[1986]] ul lezenn a stalie kevatalder an implijoù,<ref>Hastings, 379.</ref> met un 10% bennak hepken a vaouezed a oa er postoù uhelañ er bloavezhioù 1990.<ref name="To" />

==Levrlennadur==
<div style="font-size:90%;">
;{{ja}}
* マイペディア―小百科事典 ''mai pedia – ko hakkajiten'' "Ma fedia – Holloueziadur bihan". Tokyo : Heibonsha, 1996 {{ISBN|978-4-582-09631-6}}
* 北畠 親房 Kitabatake Chikafusa (1293-1354). 神皇正統記 ''Jinnō Shōtōki'' "Kronikoù lignez wirion an impalaerion doueel" • {{en}} Varley, Paul H. ''A Chronicle of Gods and Sovereigns''. New York : Columbia University Press, 1980 {{ISBN|978-0-231-04940-5}}
* Miyaguni, Fumio. 宮古島民台湾遭難事件 (宮古島歴史物語 (Enezourien Miyako drouklazhet). Naha : Naha Shuppansha, 1998 {{{ISBN|978-4-89095-097-3}}
;{{en}}
* Akiyama, Terukazu (1977). ''Japanese Painting''. New York : Rizzoli International Publications, 1990 {{ISBN|978-0-8478-0132-9}}
* Alchon, Suzanne Austin. ''A Pest in the Land: New World Epidemics in a Global Perspective''. Albuquerque : University of New Mexico Press, 2003 {{ISBN|978-0-8263-2871-7}}
* Baten, Jörg (2016). ''A History of the Global Economy: From 1500 to the Present''. Cambridge : Cambridge University Press, 2016 {{ISBN|978-1-107-50718-0}}
* Batten, Bruce Loyd. ''To the Ends of Japan: Premodern Frontiers, Boundaries, and Interactions'' Honolulu : University of Hawaii Press, 2003 {{ISBN|978-0-824-82447-1}}
* Beasley, William G. (1962). "Japan". In Hinsley, FH (ed.). ''The New Cambridge Modern History Volume 11: Material Progress and World-Wide Problems 1870–1898''. Cambridge : Cambridge University Press, 1976 {{ISBN|978-0-521-29109-5}}
* Beasley, William G. ''Japanese Imperialism, 1894–1945''. Oxford : Oxford University Press, 1987 {{ISBN|978-0-19-821575-2}}
* Bix, Hebert P..''Hirohito and the Making of Modern Japan''. New York : Harper Collins, 2009 {{ISBN|978-0-06-186047-8}}
* Campbell, Alan & Noble, David S.. ''Japan – An Illustrated Encyclopedia''. Tōkyō : Kodansha, 1993 {{ISBN|978-4-06-205938-1}}
* Carter, William R.. ''Asuka period''. In : ''Kodansha Encyclopedia of Japan Volume 1''. Tōkyō : Kodansha, 1983 {{ISBN|978-0-87011-620-9}}
* Chaiklin, Martha (2013). "Sakoku (1633–1854)". In : Perez, Louis G.,''Japan at War: An Encyclopedia''. Santa Barbara : ABC-CLIO, 2013 {{ISBN|978-1-59884-741-3}}
* Chang, Iris. ''The Rape of Nanking – The Forgotten Holocaust of World War II''. Basic Books, 1997 {{ISBN|978-0-465-06835-7}} & Penguin Books, 1998 {{ISBN|978-0-14-027744-9}}
* Collcutt, Martin C.. ''Bushidō''. In : ''Kodansha Encyclopedia of Japan Volume 1''. Tōkyō : Kodansha, 1983 {{ISBN|978-0-87011-620-9}}
* Cooper, Michael. ''The Nippo Jisho''. In : ''Monumenta Japonica'' levrenn 31, niv. 4 (Goañv 1976) pp.&nbsp;417–430 — {{cite web|url=https://www.jstor.org/stable/2384310?seq=1#metadata_info_tab_contents |title=Lenn en-linenn|accessdate=03 Genver 2022}}
* Crihfield, Liza. ''Geisha''. In : ''Kodansha Encyclopedia of Japan Volume 3''. Tōkyō : Kodansha, 1983 {{ISBN|978-0-87011-620-9}}
* Crawford, Gary W.. ''Japan and Korea: Japan''. In : Silberman, Neil Asher. ''The Oxford Companion to Archaeology''. Oxford : Oxford University Press, Vol.1, 2012 {{ISBN|978-0-199-73578-5}}
* Dalby, Liza. ''Little Songs of the Geisha – Traditional Japanese Ko-Uta''. New York : Tuttle Publishing, 2000 {{ISBN|978-0-8048-3250-2}}
* Edstrom, Bert. ''Turning Points in Japanese History''. London : Routledge, 2016 {{ISBN|978-1-138-98626-8}}
* Farris, William Wayne. ''Population, Disease, and Land in Early Japan, 645–900''. Cambridge : Harvard University Asia Center, 1985 {{ISBN|978-0-674-69005-9}}
* Farris, William Wayne. ''Japan to 1600: A Social and Economic History''. Honolulu : University of Hawaii Press, 2009 {{ISBN|978-0-8248-3379-4}}
* Feifer, George. ''Tennozan: The Battle of Okinawa and the Atomic Bomb''. New York : Ticknor & Fields, 1992 {{ISBN|978-0-395-59924-2}}
* Frank, Richard. ''Downfall: The End of the Imperial Japanese Empire''. New York : Penguin Books, 2001 {{ISBN|978-0-14-100146-3}}
* Gao, Bai. ''The Postwar Japanese Economy''. In : Tsutsui, William M.. ''A Companion to Japanese History''. Malden : Wiley-Blackwell, 2009 {{ISBN|978-1-4051-9339-9}}
* Gordon, Andrew (2009). ''A Modern History of Japan: From Tokugawa Times to the Present''. New York : Oxford University Press, 2019 {{ISBN|978-0-19-092057-9}}
* Habu, Junko. ''Ancient Jomon of Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 2004 {{ISBN|978-0-521-77670-7}}
* Hane, Mikiso & Perez, Louis G. (1991). ''Premodern Japan: A Historical Survey''. Boulder : Westview Press, 2014 {{ISBN|978-0-8133-4970-1}}
* Henshall, Kenneth. ''A History of Japan: From Stone Age to Superpower''. London : Palgrave Macmillan, 2012 {{ISBN|978-0-230-34662-8}}
* Hesselink, Reinier H.. ''The Dream of Christian Nagasaki – World Trade and the Clash of Cultures, 1560-1640''. Jefferson : McFarland, 2015 {{ISBN|978-0-7864-9961-8}}
* Hiraizumi, Kiyoshi. ''The Story of Japan – History from the Founding of the Nation to the Height of Fujiwara Prosperity''. Tōkyō : Sekai Shuppan, 1997 {{ISBN|978-4-916079-04-6}}
* Hirschmeier, Johannes & Yui, Tsunehiko (1975). ''The Development of Japanese Business, 1600-1973''. London: Routledge, 2006 {{ISBN|978-0-415-60772-8}}
* Holcombe, Charles. ''A History Of East Asia: From the Origins of Civilization to the Twenty-First Century''. Cambridge : Cambridge University Press, 2017 {{ISBN|978-1-107-54489-5}}
* Hudson, Mark. ''Ruins of Identity 0150 Ethnogenesis in the Japanese Islands''. Honolulu : University of Hawaii Press, 1999 {{ISBN|978-0-8248-2156-2}}
* Hudson, Mark. ''Japanese Beginnings''. In : Tsutsui, William M.. ''A Companion to Japanese History''. Malden : Wiley-Blackwell, 2009 {{ISBN|978-1-4051-9339-9}}
* Hunter, Janet. ''Concise Dictionary of Modern Japanese History''.  Berkeley : University of California Press, 1984 {{ISBN|978-0-520-04557-6}}
* Imamura, Keiji. ''Prehistoric Japan: New Perspectives on Insular East Asia''. Honolulu : University of Hawaii Press , 1996 {{ISBN|978-0-8248-1852-4}}
* Ito, Takatoshi (1992). ''The Japanese Economy''. Cambridge : MIT Press, 1991 {{ISBN|978-0-262-09029-2}}
* Jansen, Marius B.. ''The Making of Modern Japan''. Cambridge : Harvard University Press, 2002 {{ISBN|978-0-674-00991-2}}
* Kaner, Simon. ''The Archeology of Religion and Ritual in the Prehistoric Japanese Archipelago''. In : Insoll, Timothy : ''The Oxford Handbook of the Archaeology of Ritual and Religion,''. Oxford : Oxford University Press], 2012 {{ISBN|978-0-19-923244-4}}
* Karan, Pradyumna. ''Japan in the 21st Century: Environment, Economy, and Society''. Lexington : University Press of Kentucky, 2005 {{ISBN|978-0-8131-9118-8}}
* Keene, Donald. ''A History of Japanese Literature, Vol. 1 – Seeds in the Heart – Japanese Literature from Earliest Times to the Late Sixteenth Century''. New York : Columbia University Press, 1998 {{ISBN|978-0-231-11441-7}}
* Keene, Donald. ''A History of Japanese Literature, Vol. 3 – Dawn to the West – Japanese Literature of the Modern Era: Fiction''. New York : Columbia University Press, 1998 {{ISBN|978-0-231-11435-6}}
* Kerr, George. ''Okinawa: History of an Island People''. New York : Tuttle Publishing, 2018 {{ISBN|978-4-8053-1479-1}}
* Kshetry, Gopal. ''Foreigners in Japan: A Historical Perspective''. Bloomington : Xlibris, 2008 {{ISBN|978-1-4257-7006-8}}
* Kumar, Ann. ''Globalizing the Prehistory of Japan: Language, Genes and Civilisation''. London : Routledge, 2009 {{ISBN|978-0-710-31313-3}}
* Kuzmin, YV (2006). ''Chronology of the Earliest Pottery in East Asia: Progress and Pitfalls''. In : [https://www.cambridge.org/core/journals/antiquity/article/abs/chronology-of-the-earliest-pottery-in-east-asia-progress-and-pitfalls/9E07A88513E57FFC4AE386793755A82C ''Antiquity'' vol. 80,  (308). Mezheven 2006, pp. 362-71]
* Large, Stephen S.. ''Oligarchy, Democracy, and Fascism''. In : Tsutsui, William M.. ''A Companion to Japanese History''. Malden : Wiley-Blackwell, 2009 {{ISBN|978-1-4051-9339-9}}
* Mackie, Vera. ''Feminism in Modern Japan – Citizenship, Embodiment and Sexuality''. Cambridge : Cambridge University Press, 2003 {{ISBN|978-0-521-52719-4}}
* Maher, Kohn C. (1996). ''North Kyushu Creole: A Language Contact Model for the Origins of Japanese''. In : Denoon & al., ''Multicultural Japan: Palaeolithic to Postmodern''.  Cambridge : Cambridge University Press, 2001 {{ISBN|978-0-521-00362-9}}
* Mason, R. H. P. & Caiger, J. G.. ''A History of Japan''. New York : Tuttle Publishing, 1997 {{ISBN|978-0-8048-2097-4}}
* Meyer, Milton W.. ''Japan: A Concise History''. Lanham : Rowman & Littlefield, 2012 {{ISBN|978-0-7425-4118-4}}
* McClain, James L.. ''Japan: A Modern History''. New York : W. W. Norton & Company, 2001 {{ISBN|978-0-393-04156-9}}
* McCullough, William H. (1999). ''The Heian Court, 794–1070''. In ': 'The Cambridge History of Japan – Volume 2:  Heian Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 1999 {{ISBN|978-0-521-22353-9}}
* Mizoguchi, Koji. ''The Archaeology of Japan: From the Earliest Rice Farming Villages to the Rise of the State''. Cambridge : Cambridge University Press, 2013 {{ISBN|978-0-521-88490-7}}
* Morton, W Scott & Olenike, J Kenneth & Jansen, Marius B.. ''Japan: Its History and Culture''. New York : McGraw-Hill, 2004 {{ISBN|978-0-07-141280-3}}
* Nakagawa, Ryohei & al.. ''Pleistocene human remains from Shiraho-Saonetabaru Cave on Ishigaki Island, Okinawa, Japan, and their radiocarbon dating''. In : {{cite web|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/ase/118/3/118_091214/_html/-char/en |title=''Anthropological Science'', 2010, Vol. 118-3, pp. 173-183|accessdate=03 Genver 2022}}
* Neary, Ian. ''The State and Politics in Japan''. Cambridge : Polity, 2019 {{ISBN|978-0-7456-6048-6}}
* Nester, William R.. ''Power across the Pacific: A Diplomatic History of American Relations with Japan''. Basingstoke : Palgrave Macmillan, 1996 {{ISBN|978-0-333-64955-8}}
* Nish, Ian Hill. ''Britain & Japan – Vol. 2 : Biographical Portraits''. London : Routledge, 1997 {{ISBN|978-1-873410-62-2}}
* Nussbaum, Louis-Frédéric. ''Le Japon – Dictionnaire et civilisation''. Paris : Robert Laffont, 1996 {{ISBN|978-2-221-06764-2}} ; {en}} Nussbaum, Louis-Frédéric. ''Dōkyō''. In : ''Japan Encyclopedia'', Harvard University Press, 2002, p. 158 {{ISBN|978-0-674-00770-3}} • {{cite web|url=https://books.google.fr/books?id=p2QnPijAEmEC&pg=PA158&dq=&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false |title=''Google Books''|accessdate=03 Genver 2022}}
* Oliveira e Costa, João Paulo. ''Portugal and the Japan: The Namban Century''. Lisboa : Imprensa Nacional de Portugal, 1993 {{ISBN|978-972-27-0567-7}}
* Ono, Akira. ''Modern hominids in the Japanese Islands and the early use of obsidian''. In : [https://whc.unesco.org/en/series/39/ ''Human Origin Sites and the World Heritage Convention in Asia''. Paris :  UNESCO, 2014]
* Pekkanen, Robert. ''Introduction''. In : Pekkanen, Robert : ''Critical readings on the Liberal Democratic Party in Japan – Vol. 1''. Leiden : Brill, 2018 {{ISBN|978-90-04-35739-6}}
* Perez, Louis G.. ''The History of Japan''. Westport : Greenwood Press, 1998 {{ISBN|978-0-313-30296-1}}
* Plutschow, Herbert. ''Japan's Name Culture''. London : Routledge, 1995 {{ISBN|978-1-873410-42-4}}
* Rhee, Song-Nai & al.. ''Korean Contributions to Agriculture, Technology, and State Formation in Japan''. In : ''Asian Perspectives'' – Vol. 46-2 - Diskaramzer 2014. Honolulu : University of Hawaii Press • [https://www.semanticscholar.org/paper/Korean-Contributions-to-Agriculture%2C-Technology%2C-in-Rhee-Aikens/f044a01b9cb5854514b337a7482be90786a7cf9b Lenn en-linenn]
* Sansom, George. ''A History of Japan to 1334''. Stanford : Stanford University Press, 1958 {{ISBN|978-0-8047-0523-3}}
* Sato, Hiroaki. ''Legends of the Samurai''. New York : Abrams Press, 2012 {{ISBN|978-1-59020-730-7}}
* Schirokauer, Conrad. ''A Brief History of Chinese and Japanese Civilizations''. New York : Harcourt Brace Jovanovich, 1978 {{ISBN|978-0-15-505570-4}}
* Shirane, Haruo. ''The Tales of the Heike''. New York : Columbia University Press, 2006 {{ISBN|978-0-231-51083-7}}
* Sims, Richard. ''Japanese Political History since the Meiji Restoration, 1868–2000''. New York : Palgrave Macmillan, 2002 {{ISBN|978-0-312-23915-2}}
* Takashi, Tsutsumi. ''MIS3 edge-ground axes and the arrival of the first Homo sapiens in the Japanese archipelago''. In : [https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S1040618211000504 ''Quaternary International'' – Vol. '''248''', Genver 2012, pp. 70-78]
* Takeuchi, Rizo. ''The Rise of the Warriors''. In  : ''The Cambridge History of Japan – Volume 2:  Heian Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 1999 {{ISBN|978-0-521-22353-9}}
* Togo, Kazuhiko. ''Japan's Foreign Policy 1945–2003: The Quest for a Proactive Policy''. Leiden : Brill, 2004 {{ISBN|978-90-04-14186-5}}
* Totman, Conrad. ''A History of Japan''. Malden : Wiley-Blackwell, 2014 {{ISBN|978-1-119-02235-0}}
* Turnbull, Stephen. ''The Samurai – A Military History''. London : Macmillan Publishers, 1977 {{ISBN|978-0-02-620540-5}}
* Turnbull, Stephen. ''The Samurai Sourcebook''. London : Cassell Publishing, 2000 {{ISBN|978-1-85409-523-7}}
* Turnbull, Stephen. ''Samurai – The World of the Warrior''. Oxford : Osprey Publishing, 2006 {{ISBN|978-1-84176-951-6}}
* Turnbull, Stephen & Hook, Richard. ''Samurai Commanders / 2''. Oxford: Osprey Publishing, 2005 {{ISBN|978-1-84176-744-4}}
* Wan, Ming. ''The Political Economy of East Asia: Striving for Wealth and Power''. Washington, DC : CQ Press, 2007 {{ISBN|978-1-933116-91-4}}
* Walker, Brett. ''A Concise History of Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 2015 {{ISBN|978-0-521-17872-3}}
* Wakita, Osamu. ''The Social and economic consequences of unification''. In  : ''The Cambridge History of Japan – Volume 4:  Early modern Japan''. Cambridge : Cambridge University Press, 1991 {{ISBN|978-0-521-22355-3}}
* Weston, Mark. ''Giants of Japan: The Lives of Japan's Greatest Men and Women''. New York : Regina Ryan Publishing, 2014 {{ISBN|978-0-9882259-4-7}}
</div>

== Liammoù diavaez ==
* {{fr}} {{cite web|url=https://www.persee.fr/collection/dhjap |title=''Dictionnaire historique du Japon ''|accessdate=03 Genver 2022}}
* {{en}} {{ja}} {{cite web|url=https://jisho.org |title=Geriadur japaneg-saozneg / saozneg-japaneg|accessdate=03 Genver 2022}}
* {{en}} {{cite web|url=https://www.japanese-wiki-corpus.org |title=''Japanese Wiki Corpus''|accessdate=03 Genver 2022}}

<!-- ==Pennadoù kar== -->
<!-- * [[Roll impalaerien Japan]] -->

==Notennoù==
<div style="font-size:95%;">{{Daveoù|bannoù=4}}</div>



{{Boest Istor Japan}}
{{Porched Japan}}

[[Rummad:Japan]]
[[Rummad:Istor Japan]]