Gwazhiadurezh
Gwazhiadurezh a reer eus ar framm korfadurel a c'hoarvez eus ar reizhiad galongwazhiedel, a gas ar gwad er c'horf, hag eus ar reizhiad limfel a gas al limf betek ar galon.
E korf mab-den e c'hoarvez ar reizhiad galongwazhiedel eus ar galon a gas ar gwad dre an talmerennoù, ar gwazhied hag ar c'horrwazhiedennoù. Ar reizhiad limfel a c'hoarvez eus ar forzhioù limf, ar gwerblennoù, an organoù limfel (ar felc'h hag an toazon), mel an eskern, ar gwiadoù limfel (an huegoù ha plakennoù Peyer) hag al limf e-unan.
Perzh pennañ ar wazhiadurezh eo treuzkas maguzennoù (amindrenkennoù, kevionennoù, limf, aezhennoù, hormonoù, kelligoù-gwad, hag all) da gelligoù ar c'horf, ha dastum an dilerc'hioù kennevidel a vo skarzhet gant al lounezhi, an troazh hag ar skevent pa 'z ec'hanalont.
Ouzhpenn-se e warez ar c'horf diouzh ar poreadoù, e kemer perzh e stabiladur ar gwrezverk hag ar pH, kement-se evit ma vije digemm ar rezdalc'h.
Reizhiad ar gwazhied denel
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ar galon, ar gwad, an talmerennoù hag ar gwazhied a ya da sevel reizhiad ar gwazhied e korf mab-den. Div rouedad zo :
- Ar rouedad a-skevent
- Ar galon a gas ar gwad dre dalmerennoù bras betek ar skevent da zastum oksigen ; dre wazhied bras e tistro ar gwad betek ar galon evit bout oksigenet a-nevez.
- Ar rouedad reizhiadel
- Dre dalmerennoù all ez a ar gwad oksigenet eus ar rouedad a-skevent betek an organoù ; dre wazhied all e tistro d'ar rouedad a-skevent.
Etre 4,7 ha 5,7 litrad gwad zo e korf un den en e oad gour, ar pezh a zo war-dro 7 % eus e bouez.
Goulun ha termenadurezh
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]|
1 - Talmerenn is-trebezel |
|
20 - Talmerenn diazpenn |
Ar galon
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Pennad pennañ : Kalon
|
Perzh ar galon eo bangounellat gwad oksigenet ha magus betek kelligoù an organoù, hag ar gwad paouraet betek ar skevent a-benn e oksigenañ en-dro. Dioksigenet eo ar gwad a erru dre ar gwazhiennoù kav (11 ha 3) e kentez dehou ar galon(1); dre an trapig tribroudek (12) ez a tre er c'hofig dehou (10), er c'has gant nerzh dre drapig ar skevent (13) ha talmerenn ar skevent (5) betek ar skevent, ma vez tennet an dioksidenn garbon ha lakaet oksigen. |
|
1 - Kentez dehou |
Gwazhiadurezhioù loenel
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Meur a zoare gwazhiadurezhioù zo er riezad loenel.
- Ar wazhiadurezh serr
- En ur wazhiadurezh serr ez amred ar gwad dre ziabarzh ar gwazhied hep mont er-maez anezho. Dre skignadur ez erru ar maguzennoù er gwiadoù.
- En annelid evel ar buzhug, er c'hefalopoded evel ar morgizhier hag e mab-den ez eo serr ar wazhiadurezh.
- Ar wazhiadurezh digor
- En ur wazhiadurezh digor ne red ket ar gwad e diabarzh gwazhied, soubet eo an organoù en ur gavenn leun ag un heverenn anvet hemolimf m'emañ an oksigen hag ar maguzennoù o deus ezhomm.
- En darn vuiañ eus an divellkeineged e kaver gwaziadurezhioù digor, en artropoded evel ar c'hranked, an amprevaned, ar c'hevnid, hag er blodeged evel ar maligorned hag ar pilored.
- Gwazhiadurezhioù arall
Er pesked, en dielfennaded, er stlejviled hag en evned e kaver gwazhiadurezhioù a ziskouez pazennoù en emdroadur.
- Pesked
- Untuek eo gwazhiadurezh ar pesked : bangounellet e vez ar gwad dre gorrwazhiedennoù o brenkoù ha kaset d'ar organoù dre gorrgwazhiedennoù all. Untuek eo kalon ar pesked neuze, pa ne zistro ket ar gwad dezhi.
- Dielfennaded
- En dielfennaded evel ar raned, hag en darn vuiañ eus ar stlejviled ivez, ez eus un wazhiadurezh doubl : unan evit kas ar gwad d'an organoù hag unan all evit hent an distro d'ar galon. Lod dielfennaded o deus div galon, lod all unan hepken a labour war an div rouedad. En dielfennaded hepken e kaver ur galon teir c'hambr enni.
- Stlejviled
- Diechu eo kalon ar stlejviled p'en he c'heñverier ouzh hini mab-den, rak damzigor eo ar speurennoù etre ar c'hambroù. Ouzhpenn-se, ur gigenn gelc'hstrishaer zo e talmerenn ar skevent, ar pezh a zigor un eil hent evit ar gwad, dre an aortenn hep tremen dre ar skevent ; da reoliañ gwrezverk al loened yen o gwad e talvez ar reihiad-se.
- Gwazhiadurezh ebet
El loened kentidikañ n'eus rouedad ebet na gwad ebet. Dre o benvegad koazhiañ ez erru ar maguzennoù hag an oksigen d'an organoù. Dre an hevelep hent e skarzhont an dioksidenn garbon CO2.