Gwelet an tarzh evit Gallia Aquitania

[[Skeudenn:Map Gallia Tribes Towns.png|thumb|350px|Rannoù Galia (58 kent J.-K.) : '' [[Gallia Cisalpina]], [[Belgica]], [[Celtica]], [[Akitania]]'' ha ''[[Narbonensis]]'']]
[[Skeudenn:Aquitania SPQR.png|thumb|350px| Aquitania en [[Impalaeriezh roman]] war-dro [[120]]. Kresket eo ''Aquitania'' diwar-goust [[Celtica]]]].
'''''Gallia Aquitania''''', pe '''''Aquitania''''' hepken ("Bro an doureier"), a oa anv [[latin]] unan eus peder [[proviñs roman|froviñs]] an [[Impalaeriezh roman]] e [[Galia]]. An teir all a oa anvet ''[[Gallia Belgica]]'', ''[[Gallia Celtica]]'' hag ur broviñs vras er [[gevred]] a oa roman kent an aloubadeg, rannet etre ''[[Gallia Narbonensis]]'' ha ''[[Gallia Cisalpina]]''.<br>
E [[mervent]] Galia edo, bevennet gant [[Poatev]] en [[norzh]], ar stêr [[Garona]] er [[reter]], ar [[Pireneoù]] er [[su]] ha [[Pleg-mor Gwaskogn]] er [[Kornôg|c'hornôg]].
En-dro dezhi, adalek 120, e oa [[Gallia Lugdunensis]] ha [[Gallia Narbonensis]], ha [[Hispania Tarraconensis]] er c'hreisteiz.

== Istor ==
===Kelted===
Meur a boblad [[Kelted|kelt]] a oa o vevañ war an tiriad kent donedigezh ar Romaned : an [[Arverni]], ar [[Bituriges|Vituriges]], ar [[Kadurked|Gadurked]], al [[Lemovices]], ar [[Pictones|Bictones]] hag ar [[Santones]].<br>
Izili eus ur boblad nann-keltiek, ar [[Vaskoned]], a veve er Pireneoù.
===Proviñs romaned===
E [[-55|55]] kent [[Jezuz Nazaret|JK]] e voe aloubet gant [[Crassus]], ul letanant da [[Julius Caesar]]. Bevennet e oa neuze gant [[Celtica]] ha ''[[Narbonensis]]''. Abretoc'h eget tregont vloaz goude, e [[-27|27]] kent JK, e voe krouet proviñs Aquitania gant [[Augustus]] ; en {{IIvet kantved}} goude JK voe kresket diwar-goust [[Celtica]].

Er {{IVe kantved}} e voe rannet Aquitania e teir froviñs :''Aquitania prima'', tro-dro da ''Avaricum'' ([[Bourges]] hiziv) ; ''Aquitania seconda'' (''Burdigala'', [[Bourdel]]) hag ''Aquitania Novempopulana'' pe ''[[Novempopulania]]'' ("Bro an nav fobl"), ''[[Lugdunum Convenarum]]'' he c'hêr-benn, a zo [[Saunt-Bertrand-de-Comminges]] hiziv ; ''Ausci'' ([[Auch]]) e voe kêr-benn ''Novempopulania'' diwezhatoc'h.

===Rouantelezh frank===
E [[418]] e voe gounezet ''Aquitania''' gant ar [[Wizigoted]]. A-c'houde trec'h [[Hlodwig Iañ]] war [[Alarig II]] e [[Vouillé]] e [[507]] e voe staget d'ar rouantelezh [[Franked|frank]] ; gant [[Caribert II]] e voe [[gouarnamant|gouarnet]] adalek [[628 betek [[632]]].

E [[768]] e voe dindan beli [[Pepin Grenn]], roue ar Franked ; e vab henañ [[Karl Veur]] a reas ur rouantelezh eus ''Aquitania'', evit e vab [[Loeiz an Deol]] ; "Akitania" e voe an anv nevez.<br>
Da varv Loeiz an Deol e [[840]] ez hêrezhas e vab [[Pepin Iañ]] ([[803]]-[[838]]) ar rouantelezh, ma renas adalek [[817]] betek e varv. D'e heul e renas e vab [[Peppin II]] (~[[823]] - goude [[864]]) adalek [[838]] betek [[848]].<br>
E 848 ez eas an tron gant ur mab all da Loeiz an Deol : [[Karl Voal]] ([[823]]-[[877]]), roue [[Bro-C'hall]] adalek [[843]] hag [[Impalaer ar C'hornôg]] adalek [[875]]) ; roue Akitania e voe etre 848 ha [[855]]. War e lerc'h e renas e eil mab [[Karl ar Bugel]] (~[[847]]-[[867]]).<br>
E 867 e renas [[Loeiz II (roue ar Franked)|Loeiz II]] ([[846]]-[[879]]) e-pad bloaz hepken kent reiñ ar gurunenn d'e vab [[Loeiz III (Bro-C'hall)|Loeiz III]] (~[[863]]-[[882]]), a renas betek marv e dad e 879 ; er bloaz-se e roas ar galloud d'e vreur [[Karloman]], en he miras betek e varv e ([[884]].

===Dugelezh===
A-c'houde marv e vreur e voe Karloman ar roue frank nemetañ. Da [[dug|zugelezh]] e voe lakaet Akitania.<br>
En {{Xvet kantved}} ez eas gant [[Tiegezh Poatev]] goude un hir a dabut : [[Gwilherm an Deol]] (~[[875]]-[[918]]) e voe an ''Dux Aquitanorum'' kentañ e [[909]].<br>
E [[1052]] e voe staget [[Gwaskogn]] ouzh an dugelezh.
===Proviñs saoz-ha-gall===
Da heul eured an dugez [[Eleanora Akitania]] gant [[Herri II Plantagenêt]] e [[1152]] ez eas an dugelezh gant [[Bro-Saoz]].<br>
Tabut a savas etre Bro-Saoz ha Bro-C'hall a-zivout perc'henniezh Akitania ; e [[1259]] avat e voe lakaet da saozez gant [[Loeiz IX (Bro-C'hall)|Loeiz IX Bro-C'hall]]. "[[Gwienna|Guyenne]]" e voe anv ar broviñs adal neuze, diwar ''Aguiaine'', ''Aguienne'', ''Guienne'', a zo stummoù trefoet eus ''Aquitaine''.<br>
E [[1329]] e tistroas ar broviñs da Vro-C'hall p'en he roas [[Edouarzh III (Bro-Saoz)|Edouarzh III Bro-Saoz]] d'ar roue gall [[Fulup VI (Bro-C'hall)|Fulup Valois]], met saozez e voe adarre e [[1360]] dre [[Feur-emglev Brétigny]].
===Proviñs c'hall===
E [[1453]] e voe gall da vat, a-c'houde trec'h [[Charlez VII (Bro-C'hall)|Charlez VII Bro-C'hall]] war [[Herri VI (Bro-Saoz)|Herri VI Bro-Saoz]] en [[Emgann Castilhon de la Batalha]]

==Pennadoù kar==
*[[Aquitania prima]]
*[[Aquitania seconda]]
*[[Novempopulania]]

{{proviñsoù roman 120}}

[[Rummad:Proviñsoù roman kozh]]
[[Rummad:Galia]]
[[Rummad:Akitania]]