Gwelet an tarzh evit Douaroniezh Douar ar C'hreiz

{{LabourAChom}}

'''Douaroniezh Douar ar C'hreiz''' a vod geografiezh fizikel, politikel, ha buhezegel ar bed ijinet gant [[J. R. R. Tolkien]], Douar ar C'hreiz, ur c'hevandir e planedenn [[Arda (Tolkien)|Arda]]. Implijet e vez alies an anv-se avat evit komz eus [[Arda (Middle-earth)|ar bed fizikel ijinet]], hag eus ''[[Eä]]'', holl an traoù krouet, hag holl e skridoù diwar-benn an danvez-se<ref name="Garbowski 2013">{{cite encyclopedia |last=Garbowski |first=Christopher |editor-last=Drout |editor-first=Michael D. C. |editor-link=Michael D. C. Drout |title=Middle-earth |encyclopedia=[[J.R.R. Tolkien Encyclopedia|J.R.R. Tolkien Encyclopedia: Scholarship and Critical Assessment]] |year=2013 |orig-year=2007 |publisher=[[Routledge]] |isbn=978-0-415-86511-1 |pages=422–427}}</ref>. Krouet e voe Arda evel ur bed plaen, gant ur c'hevandir er c'hornôg, [[Aman (Tolkien)|Aman]], a zeuas da vezañ kêr ar [[Valar]], as well as Middle-earth. E fin an Oadvezh kentañ, lodenn gornôg Douar ar C'hreiz, [[Beleriand]], a voe beuzet e-doug Brezel ar gounnar. En Eil oadvezh, un enezenn vras, [[Númenor]], a voe krouet e-kreiz ar mor bras, [[Belegaer]], etre Aman ha Douar ar C'hreiz. Distrujet e voe er cataclysm e dibenn an Eil oadvezh, pa voe adc'hraet Arda evel e stumm ur sferenn, ha pa voe tennet Aman eus ar bed en doare ma ne vefe ket an Dud evit tizhout anezhi.

En ''[[Aotrou ar Gwalennoù]]'' ez eo deskrivet Douar ar C'hreiz e diwezh an Trede oadvezh. Annezet eo gant pobloù dieub, an [[Den (Douar ar C'hreiz)|Dud]], an [[Hobbit]]ed, an [[Elf (Douar ar C'hreiz)|Elfed]], hag ar [[Korr (Douar ar C'hreiz)|Gorred]] er c'hornôg, a enebe ouzh pobloù dindan galloud [[Saoron]] er reter. Lod o deus gwelet en dra-se ur c'heografiezh vuhezegel eus Douar ar C'hreiz.

== Kosmologiezh ==
[[File:Downfall of Númenor.svg|thumb|upright=2|Diskar [[Númenor]] ha cheñchamant ar bed. Er C'hentañ oadvezh e oa an Elfed o vevañ e [[Beleriand]]. Er c'hentañ hag en Eil oadvezh, edo [[Valinor]] en tu all d'ar mor, Belegaer, a-dal da Zouar ar C'hreiz. E fin an Eil oadvezh e voe distrujet Númenor hag e voe tennet Valinor eus Arda<ref>Tom Shippey, ''[[The Road to Middle-Earth]]'', [[HarperCollins]] 2005, ISBN:978-0261102750, pp. 324–328</ref>. Brastreset eo bevennoù ar c'hevandirioù.]]

== Douaroniezh ==
[[restr:Beleriand.jpg|thumb|400px|Kartenn eus Beleriand er C'hentañ oadvezh]]

=== Beleriand, Lindon ===

Al lodenn eus Douar ar C'hreiz a oa ar pellañ er c'hornôg en Oadvezh kentañ e oa [[Beleriand]]. Ar vro-se hag Eriador a oa dispartiet eus ar pep brasañ eus su Douar ar C'hreiz gant ar pleg-mor bras. Distrujet e voe al lodenn vrasañ eus Beleriand e-pad gwallreuz Brezel ar gounnar. Chom a reas ur gompezenn eus an arvor, Lindon, just er c'hornôg da Ered Luin (anvet ivez Ered Lindon pe Menezioù glas). Rannet e voe Ered Luin ha Lindon gant Pleg-mor al loar nevez-savet ; en norzh e oa Forlindon, hag er su Harlindon.

=== Eriador ===
E gwalarn Douar ar C'hreiz, Eriador e oa ar vro etre an Ered Luin hag ar [[#Menezioù Latarek|Menezioù Latarek]]. En Eil oadvezh e talc'he Rouantelezh Arnor, savet gant [[Elendil]], ar pep brasañ eus ar vro. Pa voe diskaret e teuas ar pep brasañ eus Eriador da vezañ gouez. En trede oadvezh, e oa annezet ul lodenn vihan eus ar vro gant an [[Hobbit|Hobbited]] er Gontelezh. Er gwalarn edo lenn Evendim, anvet ''Nenuial'' gant an Elfed gwezhall. Chom a reas un nemorant eus koad kozh Eriador betek an Trede oadvezh, just er reter d'ar gontelezh, a oa anvet ar C'hoad kozh gant an Hobbited. Eno e veve [[Tom Bombadil]]<ref name="Old Forest" group=T>''[[The Fellowship of the Ring]]'', book 1, ch. 6 "The Old Forest"</ref>. Er biz edo [[Bree (Douar ar C'hreiz)|Vree]], al lec'h nemetañ ma oa Hobbited ha Tud o vevañ er memes lec'h. Pelloc'h er reter edo krec'hienn ''Weathertop'', el lec'h m'edo kreñvlec'h Amon Sul, ha pelloc'h c'hoazh [[Rivendell]], kêr [[Elrond]]. Er su da Rivendell e kaved bro gozh Hollin, a oa gwezhall bro elfek Eregion, ma voe goveliet ar [[Gwalennoù a c'halloud]]. 
E havroù louet (Mithlond), e Pleg-mor al loar, e save [[Cirdan]] al listri a implije an Elfed da guitaat Douar ar C'hreiz da Valinor<ref>''[[The Return of the King]]'', levrenn 6, pennad 9 "The Grey Havens", ha stagadenn B</ref>.

=== Menezioù Latarek === 
[[File:Sketch Map of Middle-earth.svg|thumb|upright=2|Kartenn gwalarn [[Douar-ar-C'hreiz|Douar ar C'hreiz]] e diwezh an Trede oadvezh, a ziskouez Eriador (a-gleiz) ha [[Rhovanion]] (a-zehou). Er penn pellañ a-gleiz emañ Lindon, holl ar pezh a chom eus [[Beleriand]].]]

Savet e voe ar Menezioù Latarek gant [[Melkor]] en Oadvezh kentañ da stoufañ an hent da Oromë, unan eus ar [[Valar]], a dreuze alies Douar ar C'hreiz pa veze o chaseal<ref group=T>''[[The Silmarillion]]'', pennad 3 "Of the Coming of the Elves and the Captivity of Melkor"</ref>. Savet e voe rouantelezh Korred ar [[Moria (Douar ar C'hreiz)|Moria]] er C'hentañ oadvezh dindan kreiz an aridennad menezioù. An div ode vrasañ da dreuziñ ar menezioù e oa an ode uhel pe ode Imladris en un tu, e-kichen [[Rivendell]], gant un hent uhel hag unan izel<ref group=T>''[[Unfinished Tales]]'', pp. 271, 281</ref><ref group=T>''[[The Annotated Hobbit]]'', p. 105</ref>, hag ode ar c'horn ruz, pelloc'h er su e-kichen ar Moria, a oa digor e-tro ar bloaz<ref group=T>''[[The Fellowship of the Ring]]'', levrenn 2 pennad 3</ref>. 

=== Rhovanion ===
Er reter d'ar Menezioù Latarek edo an Anduin, ar stêr vras, a rede etramek ar su, ha koad [[Mirkwood]] er reter. War glann ar c'hornôg, rag-enep da penn suañ Koad Mirkwood edo bro elfek [[Lothlorien]]. Pelloc'h c'hoazh er su, harp ouzh ar Menezioù Latarek, edo [[Koad Fangorn|Fangorn]], bro an [[Ented]]. En un draoñienn e beg Su ar Menezioù Latarek e kaved  [[Isengard]], kreñvlec'h [[Sarouman]].

=== Broioù ar reter === 
=== Broioù ar su === 

== Notennoù == 
{{Daveoù}}

===Daveoù=== 
::''Reiñ a ra ar roll-mañ lec'h pep arroudenn e skridoù Tolkien.''
{{reflist|group=T|28em}} 

{{Taolenn Mojennoù Tolkien}} 

[[Rummad:Douar ar C'hreiz]]