Gwelet an tarzh evit Bro-C'hall

{{Labour zo|skeudenn=Nuvola France flag.svg|diwar-benn='''Bro-C'hall'''}}{{Implijoù all}}
{| class="infobox" style="font-size:90%;"
|-
!colspan="2" style="background-color:#00309a; text-align:center;"|<div style="float:right; padding:5px;">[[Restr:Flag of Europe.svg|48px]]</div>[[Unaniezh Europa|<div style="font-size:1.7em; color:#ffcd00; padding-top:10px;">Unaniezh Europa</div>]]
|-
{{Infobox/Titl|Republik c'hall<br><small>{{fr}} République française</small>|abcdef|talbenn map|000}}
|- bgcolor="#efefef"
| colspan="2"|
{| width="100%" style="text-align:center;"
|-
| width="50%" style="padding-top:15px;"| [[Restr:Flag of the French Republic.svg|110px]]
| width="50%" | [[Restr:Armoiries république française.svg|80px]]
|-
| width="50%" | [[Banniel Frañs|Banniel]]
| width="50%" | [[Ardamezioù Frañs|Ardamezioù]]
|-
| colspan="2" | [[Restr:Mapadefrancia.svg|280px]]
|}
|-
|'''[[Kan broadel]]'''
| ''[[La Marseillaise]]''
|-
| '''[[Yezh ofisiel]]'''
| [[Galleg]]
|-
| '''[[Kêr-benn]]'''
| [[Pariz]]
|-
| '''Gorread'''<br>• En holl<br>• % dour
| <br>675 417 km²<br>0.26%
|- 
|'''Poblañs '''<br> • Hollad<br>• Stankter
|<br>‎67 064 000 (2020)<br>99.29/km²
|-
| '''Prezidant'''|| [[Emmanuel Macron]]
|-
| '''Kentañ ministr'''|| [[:fr:Michel Barnier|Michel Barnier]]
|-
|'''[[Gouel broadel]]'''
|14 a viz Gouere
|-
| '''Moneiz'''||Euro (€)
|-
| '''Kod pellgomz'''||33
|-
| '''Kod Internet'''||.fr
|}
'''Bro-C'hall''' zo ur [[riez]] hag emañ he [[tiriad|ziriad]] brobennat en [[Europa ar C'hornôg]]. '''Gallaoued''' eo an dud zo o chom enni. [[Pariz]] eo [[kêr-benn]] Bro-C'hall ha sez padus ar riez abaoe an [[XIIIvet kantved]] (nemet e oa [[Versailhez]] etre [[1682]] ha [[1789]] ha [[Vichy]] etre [[1940]] ha [[1944]]) . 

Anvet e vez '''Frañs''' ivez, diwar ar ger latin "francia", a oa deuet en anv ar [[rouantelezh]] kozh ''Royaume de France'' (a oa bet ''[[Rouantelezh]] ar [[Frank]]ed'' un tamm a-raok). En [[Henamzer]] e veze graet [[Galia]] eus un darn eus he zachennad, met e Galia gozh edo [[Belgia]], [[Alamagn]], [[Suis]], [[Italia]] hag [[Spagn]].

''République française'' ([[Republik c'hall]]) eo an anv ofisiel a-hiziv. Stag ouzh Bro-C'hall ez eus bet un [[impalaeriezh]] e-pad [[kantved]]où. Eus an impalaeriezh-se e chom c'hoazh meur a diriad strewet er bed a-bezh : an [[departamant gall|departamantoù]] ha [[Bro-C'hall tramor|tiriadoù tramor]] int. 

Ezel eus [[Unaniezh Europa]], eus takad an [[euro]] hag eus [[Emglev Schengen]] eo Bro-C'hall. Un ezel padus eus Kuzul-surentez [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] eo ivez.

Un emglev milourel pennañ he deus graet Bro-C'hall p'eo bet sinet gant [[NATO|Feur-emglev Norzh-Atlantel]] e [[1945]] hag ezel diazezer eo eus [[AFNA|Aozadur ar Feur-emglev Norzhatlantel]] (AFNA). Aet eo kuit eus ar renadur milourel enframmet e-pad ur pennad brav war atiz [[Charles De Gaulle]], met distro eo e-barzh bremañ. Ur galloud nukleel eo ivez. 

Diazezet eo bet he zalvoudegezhioù politikel war [[Disklêriadur Gwirioù Mab-den hag ar c'heodedour]]{{Daveoù a vank}}. Eus mare an [[Dispac'h gall]] e teu arouezioù pennañ ar Republik c'hall : he [[kan broadel|c'han broadel]] ar [[Marseillaise]], he deiz broadel ar 14 a viz Gouere, deiz [[kemeridigezh ar Bastille]], [[Marianne (skeudenn)|Marianne]] personadur ar Republik c'hall, hag he banniel krouet gant livioù Pariz (ar glaz hag ar ruz) etre liv ar roue (ar gwenn).

== An anv ''Bro-C'hall'' ha ''Frañs'' ==
[[Restr:Affiche " La Patrie est en danger" - Musée de Bretagne - 997.0018.83.jpg|thumb| Skritell a-berzh gouarnamant gall 1939 da geodedourien an departamant [[Ille-et-Vilaine]] ([[Mirdi Breizh]].)]]
Ar ger ''Frañs'' a zeu eus an anv gallek ''France'', deuet eus an anv ''Francia'', ur ger [[latin]] hag a dalveze kement ha "Bro ar [[Franked]]". Ar ger "Frank" zo eus ur [[yezhoù germanek|yezh c'hermanek]] kozh bennak. N'ouzer ket ha talvezout a ra ur "goaf", pe "tud dizalc'h". Testeniet eo ar ger ''Frañs'' e brezhoneg abaoe dibenn ar {{XVvet}} kantved<ref name="Catholicon">Er [[Catholicon|C'hatolikon]] (embannadur 1499).</ref>.

An anv latin [[Galia]] a glot gant terouer Frañs a-vremañ evit ul lod, gant [[Belgia]], [[Suis]] hag un tamm eus hanternoz [[Italia]] hag [[Alamagn]]. Ar ger ''gall'' brezhonek n'en deus netra da welet gant ar ger latin ''Galia''. Ur ger [[yezhoù keltiek|keltiek]] eo hag a dalvez kement hag ''estren''{{Daveoù a vank}}.

Graet e vez gant ''Bro-C'hall'' evit treiñ ''France'' e [[brezhoneg]] abaoe kantvedoù, daoust ma talvez kentoc'h ar vro ma vez kaozeet [[galleg]], [[Breizh-Uhel]] e-barzh. Kavet e vez ''Frañs'' er yezh pobl, er c'hanaouennoù dreist-holl, hag er yezh skrivet abaoe ar {{XVvet}} kantved<ref name="Catholicon"/>.

Hiziv hon deiz e talvez ''Frañs'' kement ha Bro-C'hall ha Breizh war un dro.

== Douaroniezh ==
[[Restr:France cities.png|thumb|left|Kartenn kêrioù brasañ Bro-C'hall]]

Emañ Bro-C'hall war ur [[strizh-douar]] e-lec'h ma kaver holladoù [[stumm douarel|stummoù douarel]] pennañ [[Europa]]. Amañ e weler div [[aradennad-venezioù]] yaouank, un torosad menezioù kozh, an [[diazad]]où brasañ ha lodenn ar [[kompezenn|gompezenn]] veur a ya eus [[Mor Breizh]] betek menez [[Oural]]. Diouzh-se e teu liesseurted ar [[maez]]ioù hag ar [[gweledva]]où.

Eil takad mor ar bed en deus Frañs, goude ar [[Stadoù-Unanet]]. Sed amañ ar morioù e lec'h emañ Frañs : [[Mor an Norzh]], [[Mor Breizh]], ar [[Mor Keltiek]], ar [[Meurvor Atlantel]], ar [[Mor Kreizdouar]], ar [[Mor Karib]], ar [[Meurvor Indian]], ar [[Meurvor Habask]], [[Meurvor Antarktika]].
{{clr|left}}
=== Kêrioù pennañ Bro C'hall ===
{|class="wikitable sortable" style="text-align:right;"
! style="text-align:left"| #
! style="text-align:left"| Kêr
! style="text-align:left"| Departamant
! style="text-align:left"| Rannvro
! style="text-align:left; width:80px"| D'an 8 a viz Meurzh 1999
! style="text-align:left; width:80px"| D'ar 1añ a viz Genver 2006
! style="text-align:left; width:80px"| D'ar 1añ a viz Genver 2010 (tolead kêr)
|-
| 1
| style="text-align:left" | [[Pariz]]
| style="text-align:left" | [[Pariz]]
| style="text-align:left" | [[Île-de-France]]
| '''{{formatnum:2125246}}'''
| '''{{formatnum:2181371}}'''
| '''{{formatnum:12223100}}'''
|-
| 2
|style="text-align:left"| [[Marselha]] gant [[Ais de Provença|Ais]]
|style="text-align:left" | [[Bouches-du-Rhône]]
|style="text-align:left"| [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]
| '''{{formatnum:798430}}'''
| '''{{formatnum:839045}}'''
| '''{{formatnum:1718281}}'''
|-
| 3
| style="text-align:left" | [[Lyon]]
|style="text-align:left" | [[Rhône (departamant)|Rhône]]
|style="text-align:left"| [[Auvergne-Rhône-Alpes]]
| '''{{formatnum:445452}}'''
| '''{{formatnum:472305}}'''
| '''{{formatnum:2165785}}'''
|-
| 4
|style="text-align:left"| [[Tolosa]]
|style="text-align:left" | [[Haute-Garonne]]
|style="text-align:left"| [[Okitania (rannvro)|Okitania]]
| '''{{formatnum:390350}}'''
| '''{{formatnum:437715}}'''
| '''{{formatnum:1232398}}'''
|-
| 5
|style="text-align:left"| [[Nisa|Niça]]
|style="text-align:left" | [[Alpes-Maritimes]]
|style="text-align:left"| [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]
| '''{{formatnum:342738}}'''
| '''{{formatnum:347060}}'''
| '''{{formatnum:1001295}}'''
|-
| 6
|style="text-align:left"| [[Naoned]]
|style="text-align:left" | [[Liger-Atlantel]]
|style="text-align:left"| [[Broioù al Liger]]
| '''{{formatnum:270251}}'''
| '''{{formatnum:282853}}'''
| '''{{formatnum:873133}}'''
|-
| 7
|style="text-align:left"| [[Strasbourg]]
|style="text-align:left" | [[Bas-Rhin]]
|style="text-align:left"| [[Grand Est|Grand-Est]]
| '''{{formatnum:264115}}'''
| '''{{formatnum:272975}}'''
| '''{{formatnum:761042}}'''
|-
| 8
|style="text-align:left"| [[Montpellier]]
|style="text-align:left" | [[Hérault]]
|style="text-align:left"| [[Okitania (rannvro)|Okitania]]
| '''{{formatnum:225392}}'''
| '''{{formatnum:251634}}'''
| '''{{formatnum:549491}}'''
|-
| 9
|style="text-align:left"| [[Bourdel]]
|style="text-align:left" | [[Gironde (departamant)|Gironde]]
|style="text-align:left"| [[Nouvelle-Aquitaine|Akitania-Nevez]]
| '''{{formatnum:215363}}'''
| '''{{formatnum:232260}}'''
| '''{{formatnum:1127776}}'''
|-
| 10
|style="text-align:left"| [[Lille]]
|style="text-align:left" | [[Nord (departamant)|Nord]]
|style="text-align:left"| [[Hauts-de-France]]
| '''{{formatnum:184657}}'''
| '''{{formatnum:226014}}'''
| '''{{formatnum:1158306}}'''
|-
| 11
|style="text-align:left"| [[Roazhon]]
|style="text-align:left" | [[Il-ha-Gwilen]]
|style="text-align:left"| [[Rannvro Breizh]]
| '''{{formatnum:206229}}'''
| '''{{formatnum:209613}}'''
| '''{{formatnum:671845}}'''
|-
| 12
|style="text-align:left"| [[Reims]]
|style="text-align:left" | [[Marne (departamant)|Marne]]
|style="text-align:left"| [[Grand Est|Grand-Est]]
| '''{{formatnum:187206}}'''
| '''{{formatnum:183837}}'''
| '''{{formatnum:}}'''
|-
| 13
|style="text-align:left"| [[Le Havre|an Havr-Nevez]]
|style="text-align:left" | [[Seine-Maritime]]
|style="text-align:left"| [[Normandi (rannvro)|Normandi]]
| '''{{formatnum:190905}}'''
| '''{{formatnum:182580}}'''
| '''{{formatnum:}}'''
|-
| 14
|style="text-align:left"| [[Saint-Étienne]]
|style="text-align:left" | [[Loire (departamant)|Loire]]
|style="text-align:left"| [[Auvergne-Rhône-Alpes]]
| '''{{formatnum:180210}}'''
| '''{{formatnum:177480}}'''
| '''{{formatnum:508847}}'''
|-
| 15
|style="text-align:left"| [[Toulon]]
|style="text-align:left" | [[Var (departamant)|Var]]
|style="text-align:left"| [[Provence-Alpes-Côte d'Azur]]
| '''{{formatnum:160639}}'''
| '''{{formatnum:167816}}'''
| '''{{formatnum:606947}}'''
|-
| 16
|style="text-align:left"| [[Grenoble]]
|style="text-align:left" | [[Isère (departamant)|Isère]]
|style="text-align:left"| [[Auvergne-Rhône-Alpes]]
| '''{{formatnum:153317}}'''
| '''{{formatnum:156107}}'''
| '''{{formatnum:669595}}'''
|-
| 17
|style="text-align:left"| [[Dijon]]
|style="text-align:left" | [[Côte-d'Or]]
|style="text-align:left"| [[Bourgogne-Franche-Comté]]
| '''{{formatnum:149867}}'''
| '''{{formatnum:151504}}'''
| '''{{formatnum:151543}}'''
|-
| 18
|style="text-align:left"| [[Angers]]
|style="text-align:left" | [[Maine-et-Loire]]
|style="text-align:left"| [[Broioù al Liger]]
| '''{{formatnum:151279}}'''
| '''{{formatnum:152337}}'''
| '''{{formatnum:}}'''
|-
| 19
|style="text-align:left"| [[ar Mañs]]
|style="text-align:left" | [[Sarthe (departamant)|Sarthe]]
|style="text-align:left"| [[Broioù al Liger]]
| '''{{formatnum:146105}}'''
| '''{{formatnum:144016}}'''
| '''{{formatnum:}}'''
|-
| 20
|style="text-align:left"| [[Nîmes]]
|style="text-align:left" | [[Gard (departamant)|Gard]]
|style="text-align:left"| [[Okitania (rannvro)|Okitania]]
| '''{{formatnum:133424}}'''
| '''{{formatnum:144092}}'''
| '''{{formatnum:}}'''
|}

=== Savidigezh an [[torosennadur]] ===
Diwar bebeiladur savidigezh ar [[menez]]ioù hag ar gouelezenniñ eo bet savet an [[torosennadur]] :
* En Amzervezh kentañ en em sav ar [[menezioù herkiniat]], uhel-kenañ, diwar obererezh ar [[menez-tan|menezioù-tan]]. Diouzh ober ar [[krignerezh|c'hrignerezh]] eo bet kompezet ar menezioù betek dont da vezañ [[argompezenn]]où.
* En Eil Amzervezh ez a uhel live ar morioù ken eo bet goloet an douar gant gouelezennoù kouezhet kantvedoù-pad, dezho un tevder divent.
* En Trede Amzervezh en em sav menezioù en-dro (an [[Alpoù]] hag ar [[Pireneoù]]) ken ez a ar [[gouelezenn]]adoù d'ober an diazadoù ha menezioù bihanoc'h tro-dro d'an aradennadoù nevez.
* Er Pevare amzervezh ez eus bet deuet meur a skornadenn vras gant hoaladoù diskorn pebeilet ken eo bet donaet [[traoñienn]]où 'zo ha krouet meur a [[lenn]], [[lenn ar Bourget]], [[lenn Annecy]] ha [[lenn Leman|lenn Jeneva]] ar brasañ anezho.

== Istor ==
Istor riez Bro-C'hall (latin : ''regnum Francorum'' e deroù ar [[Krennamzer|Grennamzer]]) a c'hell bezañ lakaet e orin e krouidigezh [[Gallia occidentalis]] (Galia ar c'hornôg) e [[843]]{{daveoù a vank}}. Ul lodenn eus an [[Impalaeriezh karolingat]] roet da [[Charlez ar Moal]] da-geñver [[feur-emglev Verdun e 843|hêrezh e dad-kozh]] [[Karl Veur]]. Met, ma veze graet eus an [[tiriad]]-mañ Gallia e veze graet kement ha kement [[Francia occidentalis]]. E brezhoneg e vez kavet roud an daou hengoun gant ''Bro-C'hall'' ha ''Frañs''.

Goude m'eo bet gwanaet galloudegezh [[Roll an unpennoù gall|roue Bro-C'hall]] dre savidigezh ar [[gladdalc'helezh|c'hladdalc'helezh]] er [[Krennamzer|Grennamzer]] e talc'has [[roll an unpennoù gall|heuliad ar rouaned]] bodañ dindan o beli muioc'h-muiañ a diriadoù, da lavaret eo lakaat da greskiñ an [[domani roueel]], bihan a-walc'h e {{IXvet kantved}}-{{Xvet kantved}} ha ledanoc'h-ledanañ dre an dimezioù pe dre c'hounidoù ar [[brezel]]ioù. Diwar ar [[rannvro]]ioù bras, lod anezho krouet da vare an impalaeriezh karolingat ([[Akwitania]], [[Breizh]], [[Loren]], [[Poatev]]...) e teuas war-wel ar [[roll ar proviñsoù gall|proviñsoù]] evel ma oant klokaet (goude [[aloubadeg]] [[Elzas]] e [[1675]]) e fin ar [[monarkiezh|vonarkiezh]]. Ar proviñsoù, renet gant [[priñs]]ed vras gwechall, a oa deuet da vezañ pastelloù-bro melestradurel, o statudoù liesseurt koulskoude.

== Yezhoù ==
[[Restr:Yezhoù Frañs.svg|thumb|upright=1.25|Ar yezhoù oïl (galleg) gant livioù hag arlivioù gwer ha melen (seul velenoc'h seul dostoc'h d'ar galleg “standard"); an okitaneg e ruz ha roz; ar frankoprovañseg e glas; ar yezhoù all e mouk (diell Lexilogos)]]
Daoust d'ar politikerezh yezh renet abaoe pell 'zo ([[Skrid-embann Villers-Cotterêts]] e [[1539]] paneveken) hag a glask lakaat ar vro da vezañ unyezhek-rik — hag ar yezh-se eo ar [[galleg]] — e vez komzet meur a yezh war diriad Frañs Europa, daoust dezhe bezañ bet gwallgaset.
* ar galleg end-eeun (ar yezh ofisiel nemeti), diazezet war yezh [[Enez-Frañs]] ha [[Touraine]] dreist-holl, hag ar [[rannyezh]]où (anvet ivez ''[[Yezhoù oil|yezhoù oïl]]'');
* yezhoù latin all : [[okitaneg]], [[katalaneg]], [[korseg]], [[frankoprovañseg]].
* yezhoù germanek : [[nederlandeg]], [[alamaneg]] ([[elzaseg]], [[luksembourgeg]]);
* ur yezh dianav hec'h orin : an [[euskareg]];
* ur yezh keltiek : ar [[brezhoneg]].
A-hend-all ez eus yezhoù all hep tiriad, evel ar yezhoù [[rom]], pe neuze yezhoù deuet da heul [[enbroad|enbroidi]], evel ar [[kreoleg|c'hreoleg]], an [[arabeg]], ar [[kabileg|c'habileg]], ha meur a hini all...

== Armerzh ==
E-barzh [[Kenvarc'had Unaniezh Europa]] emañ Frañs. An [[euro]] eo ar moneiz abaoe [[1999]]. 10vet brasañ armerzh ar bed eo e [[parelezh galloud-prenañ]] e [[2015]], hag an eil en Europa. Ijinerezh ar gounezvouederezh, an armerezh, an ijinerezh aerlestrel, ar stroñs, an bankoù, ar gretadurezh hag an touristelezh a zo e-touez he gennadoù pennañ.

== Renk ar Frañs er bed ==
* Evit [[feuriadur diorroadur mab-den]] jedet gant ar [[ABU|Broadoù-Unanet]] emañ ar Frañs en 20vet plas er bloaz 2011<ref>{{en}} [http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2011_EN_Tables.pdf UNDP</ref>.
* Evit [[feur an demokratelezh]] jedet gant ''The Economist'' emañ ar Frañs en 28vet plas er bloaz 2012, e-touez an "demokratelezhioù siek"<ref>[http://fr.rsf.org/press-freedom-index-2013,1054.html RSF]</ref>
* Evit a sell frankiz ar c'helaouiñ hag ar gazetennerien e oa ar Frañs en 39vet plas (war 180) er bloaz 2014 hervez [[Reporters sans frontières]]<ref>{{fr}} [http://rsf.org/index2014/fr-index2014.php RSF]</ref>.
* Evit a sell parelezh ar baotred hag ar merc'hed emañ ar Frañs en 48vet plas (war 135) er bloaz 2011 hervez ar World Ecomomic Forum<ref>[http://www.weforum.org/issues/global-gender-gap WEF]</ref>.
* Evit ar [[goubrenerezh]] e oa ar Frañs en 23vet plas e 2015 hervez [[Transparency International]], gant un notenn a 70 (diwar 100)<ref>[https://web.archive.org/web/20191113052359/http://www.transparency.org/cpi2015#results-table ''Transparency International'']</ref>.
* Evit "feur ar peoc'h" emañ ar Frañs er 36vet plas diwar 153 e 2011, hervez [[Institute for Economics and Peace]]<ref>[https://web.archive.org/web/20111016173707/http://www.visionofhumanity.org/wp-content/uploads/2011/05/2011-GPI-Results-Report-Final.pdf IEP]</ref>.
* Evit "gwarez ar vuhez prevez" eo notennet fall gant [[Privacy International]]<ref>[http://bigbrotherawards.eu.org/article1235.html ''Privacy International'']</ref> (25vet war 27 en [[UE]]).
* Evit an "neveziñ" e oa ar Frañs en 20vet e [[2013]] hervez skol-veur Cornell (USA), Insead (Frañs) hag [[Aozadur bedel ar perc'hennañ spered]]<ref>[http://www.wipo.int/pressroom/fr/articles/2013/article_0016.html WIPO]</ref>.

== Notennoù ha daveennoù ==
{{Daveoù}}
{{Porched Bro-C'hall}}
{{Stadoù Europa}}{{AFNA}}
{{Frankofoniezh}}
{{Kuzul Surentez ABU}}

[[Rummad:Frañs| ]]