Gwelet an tarzh evit Bauhaus

[[Skeudenn:Bauhaus logo.png|thumb|200px|right|Logo ar Bauhaus krouet e 1922 gant [[Oskar Schlemmer]]]]
[[Skeudenn:Dessau bauhaus 04.jpg|thumb|200px|right|Savadur ar Bauhaus e Dessau]]

Ar '''Bauhaus''' a zo un ensavadur arzoù ha micherioù bet krouet e [[1919]] e [[Weimar]] ([[Alamagn]]) gant [[Walter Gropius]]. Dre astenn ec’h implijer ar ger evit taolenniñ ul luskad arzoù liesseurt : [[savouriezh]], [[design]], [[luc’hskeudenniñ]], [[dilhad]] ha [[dañs]].
Gant ar Bauhaus eo bet diazezet reolennoù ha prederiadennoù ar savouriezh modern ha ar stil etrebroadel. Rankout a reas ar Bauhaus serriñ e [[1933]] diwar atiz an Nazied, divodet e voe hag ar re a oa e penn a rankas kuitaat [[Alamagn]]. Al lod vrasañ anezho a zeas da repuiñ er [[Stadoù-Unanet]].
Ur bern arzourien gward a-raok en [[Europa]] a-bezh a zo bet desachet gant programm ar Bauhaus, en o zouez Johannes Itten, [[Vassily Kandinsky]], [[Paul Klee]], [[László Moholy-Nagy]] pe [[Marcel Breuer]].
Tri rener a zo bet er Bauhaus : [[Walter Gropius]], [[Hannes Meyer]] ha [[Ludwig Mies van der Rohe]].

== Istor ar Bauhaus ==
 
[[Skeudenn:Walter Gropius Foto 1920.jpg|thumb|left|160px|[[Walter Gropius]], krouer ha rener ar Bauhaus (1919-1928)]]

== Krouidigezh ==

Dres goude ar brezel bed kentañ e voe krouet ar Bauhaus en [[Alamagn]]. Unan eus luskadoù nevezer penn-kentañ an Xx<sup>vet</sup> kantved eo.
Goude bezañ roet e zilez eus renerezh skol arzoù-kinklañ (Kunstgewerbeschule) [[Weimar]], e kinnigas Henry van de Velde (ezel eus al luskad Deutscher Werkbund) e blas da [[Walter Gropius]]<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20110516121752/http://www.henry-van-de-velde.com/2/Van_de_Velde_facts.htm Henry van de Velde - Biography and Facts]</ref>. Hemañ a oa bet desket gantañ e vicher gant ar savour Peter Behrens, ha kemeret en doa perzh ivez el luskad Deutscher Werkbund. Met fellout a rae dezhañ lakaat e pleustr e vennozhioù nevezer a-fet arz ha savouriezh. Pa voe embannet Republik Weimar (miz Du [[1918]]) e kinnigas Gropius d’ar gouarnamant da c’hortoz e vefe kenteuzet skol arzoù-kinklañ hag akademiezh arzoù-kaer Weimar. D’an 12 a viz Ebrel [[1919]] e voe lakaet Gropius da rener ar skol, anvet d’ar mare-se Staatliches Bauhaus zu Weimar<ref>Bauhaus, gant Magdalena Droste,Taschen, 2002 p. 17</ref>. (alamaneg Bau, savadur ha Haus, ti. Bauhaus : ti ar sevel).

[[Walter Gropius]] a lakaas embann neuze manifesto ha programm ar Bauhaus. Er manifesto e lakaas war wel pal ar skol evel-henn : « Pal diwezhañ kement ober plastek a zo eo ar sevel![...] Savourien, kizellerien, livourien, dav eo deomp distreiñ d’al labour artizanel, peogwir n’eus ket eus an arz-micher. […] N’eus diforc’h pennañ ebet etre an arzour ha an artizan. […] C’hoantaomp, meizomp ha krouomp holl asambles savadur an dazont, ennañ pep tra dindan ur stumm nemetken : savouriezh, arzoù plastek ha livañ [...] »<ref>« Das Endziel aller bildnerischen Tätigkeit ist der Bau ! […] Architekten, Bildhauer, Maler, wir alle müssen zum Handwerk zurück! Denn es gibt keine ''Kunst von Beruf''. Es gibt keinen Wesensunterschied zwischen dem Künstler und dem Handwerker. […] Wollen, erdenken, erschaffen wir gemeinsam den neuen Bau der Zukunft, der alles in einer Gestalt sein wird : Architektur und Plastik und Malerei [...] » {{de}} [https://web.archive.org/web/20070822023846/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/manifest1919.htm Dielloù Bauhaus, manifesto Bauhaus]</ref>


== Bauhaus [[Weimar]] ==
[[Skeudenn:Efeu.jpg|thumb|200px|Dismantroù an ''Tempelherrenhaus'', stal-labour Itten etre [[1919]] ha [[1923]]]]

D’ar 1añ a viz Here [[1919]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1919 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1919]</ref> e krogas ar c’hentelioù. A-benn lakaat e vennozhioù nevezer e pleustr e pedas Gropius arzourien vrudet : al livour Lyonel Feininger, ar c’hizeller Gerhard Marcks hag ivez al livour ha kelenner arzoù Johannes Itten. Daoust d’an diaesterioù en em gave goude ar brezel bed e teujont a-benn da aozañ o stalioù-labour.

E [[1920]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1920 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1920]</ref>, e voe lakaet da bal lakaat an arz hag an artizanelezh da dostaat an eil ouzh egile. Evit hen ober e tivizas kuzul ar vistri kas un adreizhadenn da benn : kement stal-labour a oa a voe lakaet dindan renerezh ur mestr-artizan (Werkmeister) ha hini ur mestr-arzour, e karg eus ar stummoù (Formmeister). Ouzhpenn e voe lakaet Itten da gelenner ar c’hentelioù-prientiñ, hag a zeuas da vezañ ur c’hwec’hmiziad ret. Degemeret e voe ivez al livour Georg Muche da vestr.
E penn-kentañ [[1921]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1921 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1921]</ref> e voe anvet al livourien [[Paul Klee]] hag [[Oskar Schlemmer]] da vistri, hag er goañv e voe anvet al livour Lothar Schreyer e penn rann an abadennoù. 

Theo van Doesburg (ezel [[De Stijl]]) hag a oa o chom e Weimar a roas prezegennoù er Bauhaus, hag e kinnigas e oberennoù e-pad diskouezadegoù. Da-geñver an diskouezadegoù-se e rebechas an eztaoladurezh (hag a blije da Gropius) hag e luskas ar sevelerezh.
Doesburg a rebechas an artizanelezh hag e pouezas diwar-benn perzh ar mekanikoù er c’hrouiñ<ref>Bauhaus gant Magdalena Droste,  Taschen,2002, p. 31</ref>.
E-kerzh [[1922]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1922 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1922]</ref> e kemmas Gropius palioù ar Bauhaus, hag e kasas war-raok ar preder war implij doareoù an industriezh evit krouiñ. Ne oa ket a-du Itten gant an emdroadur-se, ha pellaat a reas tamm-ha-tamm. Degemeret e voe [[Vassily Kandinsky]] da vestr.
E penn-kentañ [[1923]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1923 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1923]</ref> e kuitaas Itten ar Bauhaus. 
En e blas e voe degemeret an arzour sevelour [[László Moholy-Nagy]], ha lakaet e voe e karg ar stal-labour metal. Ober a reas war-dro ar c’hentelioù kent ivez.
Ger-stur ar Bauhaus a voe kemmet gant Gropius, hag e teuas da vezañ : « An arz hag an teknik, un unvezh nevez »<ref>« Kunst und Technik - eine neue Einheit » {{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1923 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1923]</ref>, padal e oa betek-henn : « N’eus diforc’h pennañ ebet etre an arzour hag an artizan».
E 1924 e voe trec’het gouarnamant sokial-demokrat Land Thüringen. Fellout a rae d’ar virourien e vefe serret ar Bauhaus, hag e rannjont e tri ar yalc’had roet d’ar Bauhaus<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071103005945/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline24 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1924]</ref>. 
D’ar 26 a viz Kerzu [[1924]] ec’h embannas ar vistri e vefe divodet Bauhaus [[Weimar]] a-benn ar 1añ a viz Ebrel 1925<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 113</ref>. A-benn skoazellañ ar Bauhaus e voe savet Kelc’h Mingnoned ar Bauhaus (Kreis der Freunde des Bauhauses). Er c’huzul-merañ e oa [[Marc Chagall]], [[Albert Einstein]] ha [[Gerhart Hauptmann]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1924 Dielloù  Bauhaus, amzeroniezh, 1924]</ref>.

== Bauhaus [[Dessau]] ==
 [[Skeudenn:Bauhaus-Dessau main building.jpg|thumb|left|240px|Savadur ar Bauhaus e Dessau]]

Pa voe divodet Bauhaus [[Weimar]] e voe kinniget d’ar Bauhaus en em staliañ e meur a gêr. [[Dessau]] a voe dibabet. E-touez an abegoù evit dibab ar gêr industriezh-se e oa an diouer a lojeris enni. Dre ma felle da Gropius e vefe implijet doareoù an industriezh evit sevel tiez e voe goulennet gantañ sevel ur gêr e Dessau-Törten<ref>Bauhaus gant Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 120</ref>.
Kregiñ a reas ar c’hentelioù en-dro e Dessau e miz Meurzh [[1925]]. An holl vistri a zilojas da zDessau, nemet Gerhard Marcks. Er memes koulz e voe lakaet un nebeud mistri yaouank ([[Herbert Bayer]] pe c’hoazh [[Marcel Breuer]]) e penn stalioù-labour zo. 
Gropius a gemmas ar programm deskadurezh gant ar pal sikour diorren un annez modern « eus an ardivink-ti-tredan eeunañ betek an annez klok»<ref>« vom einfachen Hausgerät bis zum fertigen Wohnhaus » {{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1925 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1925]</ref>. Krennet e voe an niver a stalioù-labour da 6 ha krouet e voe ar Bauhaus GmbH, gant ar pal gwerzhañ ar produoù ha lakaat ivez ar Bauhaus da vezañ spletus a-fet armerzh<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 134</ref>.
Savadur ar Bauhaus a voe savet etre [[1925]] ha [[1926]]<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 120</ref>. Nepell e voe savet ivez tiez ar vistri, ha diwar c’houlenn an ti-kêr e savas Gropius tiez hiniennel e Dessau-Törten. 
Savadur ar Bauhaus a voe sevenet penn-da-benn (livaj, arrebeuri, pannelerezh...) gant stalioù-labour ar Bauhaus. D’ar 4 ha d’ar 5 a viz Kerzu [[1926]] e voe aozet al lid-digor. Ouzhpenn 1000<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071103005955/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline26 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1926]</ref> den pedet a zeuas, hag ouzhpenn al lid e voe aozet diskouezadegoù, sonadegoù ha pezhioù-c’hoari.

[[Skeudenn:Bauhaus-Dessau Meisterhaeuser4.jpg|thumb|right|240px|Ti ar ''vistri'' e Bauhaus Dessau]]
 
E miz Ebrel [[1927]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1927 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1927]</ref>, hag evit ar wech kentañ, e voe digoret ur rann savouriezh dindan renerezh [[Hannes Meyer]]. 
Al livour [[Georg Muche]] a guitaas ar Bauhaus, erlec’hiet e voe e penn ar stal-labour gwiadiñ gant [[Gunta Stölzl]].
E penn-kentañ [[1928]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1928 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1928]</ref> ec’h embannas Gropius e tileze e bost rener evit labourat muioc’h war dachenn ar savouriezh. Kinnig a reas e teufe [[Hannes Meyer]] da vezañ rener, kemend-se a voe graet. [[Moholy-Nagy]], Bayer ha Breuer a guitaas ivez ar Bauhaus. 
Meyer a gemmas kelennadurezh hag aozadur ar Bauhaus. 
Goulenn a reas ma vefe arc’hantusoc’h ar stalioù-labour ha ma vefe krouet produoù standart a c’hallfe plijout d’an holl<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071103010011/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline28 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1928]</ref>{{,}}<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 174</ref>,. E-lec’h bezañ kenedus e voe kentoc’h skiantel e sell: ar produoù a ranke bezañ « ret, ha ken neptu [...] ha ma c’heller ijinañ. »<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 196</ref> 
Kinnig a reas ivez ma vefe digoroc’h ar Bauhaus, ha degemeret e voe neuze betek 200 studier.

[[Skeudenn:Bauhaus-Dessau Festsaal.jpg|thumb|left|240px|Sal gouelioù Bauhaus Dessau :kadorioù gant Breuer, gleuzeurioù gant Krajewski]]

E miz Gouere [[1929]]<ref name="A1929">{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1929 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1929]</ref> e voe kenteuzet ar stalioù-labour metal, koad ha livañ mogerioù, dont a rejont da vezañ ar stal-labour a eil enk, renet gant [[Alfred Arndt]]. 
Ur rann luc’hskeudenniñ a vo krouet dindan renerezh Walter Peterhans hag ar savour-kêraozour Ludwig Hilberseimer a voe degemeret.
Muioc’h-mui a gelennerien a voe displijet gant Meyer : a-fet deskadurezh e kave dezho e oa troet betek re war an oberoù sokial, hag a-fet krouiñ e kavent e oa re skiantel e sell war an traoù. Rebechet e voe outañ ivez bezañ kendalc’het gant e oberiantiz komunour ha bezañ kaset ar Bauhaus war-du ar politikerezh. Lakaet e voe a-gostez hag erlec’hiet e voe gant ar savour [[Ludwig Mies van der Rohe]]<ref>{{en}}[https://web.archive.org/web/20071103010024/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline30 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1930]</ref>{{,}}<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2006, p. 80</ref>. Van der Rohe a glaskas dizober al liammoù etre ar Bauhaus hag ar politikerezh<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen,2002, p. 204</ref> : ur strollad studierien, hag a oa komunourien hag a-du gant Meyer, a voe skarzhet.
E [[1930]] e voe lakaet reolennoù nevez e pleustr, o kemenn ma oa difennet ober politikerezh er Bauhaus. Ar programm kentelioù a voe kemmet ivez, perzh ar savouriezh a vrasaas betek dont da vezañ al lodenn bouezusañ. Klee ha Stölzl a guitaas ar Bauhaus. 
E miz Du [[1931]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1931 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1931]</ref> e voe gounezet dilennadeg ti-kêr Dessau gant [[NSDAP]], ur strollad politikel a-enep groñs d’ar Bauhaus.
E penn-kentañ [[1932]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1932 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1932]</ref> e voe degemeret ar savourez diabarzh tiez [[Lilly Reich]], dezhi d’ober war-dro ar stal-labour gwiad ha hini an ober a eil renk.
D’an 22 a viz Eost [[1932]] e voe degemeret ur mennad kinniget gant an Nazied, o c’houlenn ma vefe divodet ar Bauhaus. Bauhaus [[Dessau]] a voe serret d’ar 1añ a viz Here [[1932]].

== Bauhaus [[Berlin]] ==
 
Goude klozadur Bauhaus [[Dessau]] e voe kinniget gant div gêr sokial-demokrat ([[Magdeburg]] ha [[Leipzig]]) degemer ar Bauhaus.
Met divizet e oa bet gant [[Ludwig Mies van der Rohe]], a-raok zoken ma vefe serret Bauhaus Dessau, e vefe dilojet da [[Berlin|Verlin]] hag e teufe ar Bauhaus da vezañ ur skol brevez. Neuze e tilojas ar Bauhaus da [[Berlin|Verlin]], hag en em stalias en ul labouradeg pellgomzerioù dilezet.
D’an 11 a viz Ebrel [[1933]]<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20110502144654/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/zeittafel1919.htm#1932 Dielloù Bauhaus, amzeroniezh, 1933]</ref> e voe aozet ur furchadeg gant ar [[Gestapo]] hag e voe lakaet sielloù war ar Bauhaus.
Rankout a reas [[Ludwig Mies van der Rohe]] marc’hata gant ar re e penn evit ma tigorfe ar Bauhaus en-dro, evel skol arzoù prevez. Rankout a reas asantiñ ivez e vefe skarzhet [[Vassily Kandinsky]] ha Hilberseimer. D’an 19 a viz Gouere ec’h embannas [[Ludwig Mies van der Rohe]] hag ar vistri e oa divodet ar Bauhaus.

== Enebiezh an Nazied ==

Ne blije ket tamm ebet ar Bauhaus d’an Nazied. E [[1935]] e lavaras [[Joseph Goebbels]] : « Skouer beurvat an arz disteraet eo ar Bauhaus”. Ne blije ket ivez d’an Nazied e vefe bet ur bern izili eus ar Bauhaus e-barzh strollad komunour [[Alamagn]]. Abalamour da se en doa [[Hannes Meyer]] dilezet e bost rener e [[1930]].
Goude klozadur ar Bauhaus e [[1933]] e tec’has al lod brasañ eus an izili war-du ar [[Stadoù-Unanet]] (da [[Chicago]] dreist-holl) padal e voe distrujet kalz eus o oberennoù en [[Alamagn]].

[[Skeudenn:Bauhaus-program.svg|thumb|right|280px|Pennaennoù ar c'helenn er Bauhaus, diwar [[Walter Gropius]], [[1922]]]]

== Ar c’helenn ==

E-barzh programm ar Bauhaus, bet savet gant [[Walter Gropius]] e [[1919]] e oa bet lakaet da bal kelenn da studierien.
Daoust d’ar c’hemmoù a c’hoarvezas e-pad ar 14 vloaz ma padas ar Bauhaus e chomas tamm-pe-damm digemm ar pennaennoù diazez.
E-lec’h kaout kelennerien e voe kelennet gant mistri (Meister). Deskarded (Lehrlinge) a voe graet eus ar studierien, ha gellout a raent dont da vezañ kompagnuned (Gesellen) ha mistri yaouank (Jungmeister). Kuzul ar vistri a vere ar Bauhaus hag a envele ar vistri yaouank.

E-barzh an tres (gwelout ar skeudenn) savet gant Gropius e [[1922]] ez eo kinniget ar c’helennadurezh evel tri c’helc’h kengreizek, gant ar pal tizhout ar bazenn ziwezhañ : ar sevel (der Bau) an hini eo. 
Kentelioù diazez (Vorlehre) e oa al lodenn gentañ, sañset e oa padout 6 miz. 
Labourat en ur stal-labour eo an eil lodenn (3 bloavezh-pad). Betek [[1925]]<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071103005950/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline25 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1925]</ref>, e voe diazezet ar c’helennadur war daou ahel : kelenn ar stummoù (Formlehre) gant un arzour (mestr ar stummoù) hag ur c’helenn pleustrek (Werklehre) gant ur mestr artizan. 
En tres ez eo stag kement stal-labour ouzh un danvez : maen (Stein), pri (Ton), gwer (Glas), liv (Farbe), danvez (Gewebe), metal (Metall) ha koad (Holz). Al lodenn ziwezhañ, gouestlet d’ar sevel, a voe lakaet e plas diwezhatoc’h hag en un doare disheñvel.

Pal ar c’hentelioù diazez a oa reiñ ur stummadur arzoù diazez d’ar studierien. Er penn-kentañ e pade 6 miz, adalek [[1923]] e padas ur bloaz. Itten a rae war-dro e penn-kentañ ar Bauhaus.
Pa voe aet kuit ([[1923]]) e kemeras [[Moholy-Nagy]] e blas, ha [[Moholy-Nagy]] a voe erlec’hiet gant Albers e [[1928]]. Ouzhpenn ar stummadur-se e voe kentelioù gant [[Paul Klee]] ha [[Vassily Kandinsky]].

Memes ma kemmjont a-hed istor ar Bauhaus, e chomas ar stalioù-labour unan eus lodennoù pouezusañ stummadur ar studierien.
Adalek [[1920]] e voe aozet ar c’helenn daoubennek (mestr ar stummoù ha mestr-artizan) evit ma vefe aesoc’h lakaat ar c’helenn arzoù spis hag ar c’helenn pleustrek da dostaat an eil ouzh egile<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 34</ref>. 
Pa voe krouet ar Bauhaus e oa ar stalioù-labour da heul : hini ar gwiad, hini ar poderezh, hini ar metal, hini ar c’hoad hag an arrebeuri, hini al livañ mogerioù, re ar c’hizellañ (koad ha maen), hini ar moullañ ha hini ar c’heinañ<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071103005938/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline21 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1921]</ref>. 
Evel-se e chomas an aozadur betek ma vefe krouet ar stal-labour a eil renk gant Meyer, bodet enni ar stal-labour koad, hini ar metal ha hini al livañ mogerioù<ref name="A1929"/>.
Rann ar savouriezh, dibenn ar stummadur evel ma oa bet ijinet gant Gropius, a zigoras e [[1927]] nemetken, dindan renerezh Meyer<ref>{{en}} [https://web.archive.org/web/20071103010000/http://www.bauhaus-dessau.de/en/history.asp?p=timeline27 Diazezadur Bauhaus Dessau, amzeroniezh, 1927]</ref>.


== Ar stalioù-labour ==

== Ar stal-labour metal ==



Krouet e voe ar stal-labour metal<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20101124001353/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/werkstaetten/werkstaetten_metall.htm Dielloù Bauhaus, stal-metal]</ref> e [[1920]], dindan renerezh Itten. Pa’z eas kuit e voe erlec’hiet gant [[Moholy-Nagy]], hag a zegasas kemm : pouezañ a reas evit ma vefe implijet danvezioù nevez (gwer, pleksiglas) evit ma vefe akomod ar c’hrouiñ. Er bloavezhioù-se e voe krouet unan eus oberennoù brudetañ ar Bauhaus : ar gleuzeur, hag a voe lakaet e gwerzh adalek [[1924]].
E-touez arzourien wellañ ar stal-labour-se e oa [[Marianne Brandt]], brudet evit an holl draoù savet ganti (podoù-te, luduerien…) e metal, hag adembannet hiziv an deiz.
Goude bezañ dilojet da [[Dessau]] e teuas ar stal-labour metal da vezañ ur studio krouiñ madoù industriezh. Kemend-se a voe graet diwar atiz Meyer. Adalek [[1928]] e varc’hataas [[Marianne Brandt]] evit ma vefe produet patromoù standart ar c’hleuzeurioù e industriezhioù.

== Ar stal-labour poderezh ==

Ar stal-labour poderezh<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20090306191445/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/werkstaetten/werkstaetten_keramik.htm Dielloù Bauhaus, stal-labour poderezh]</ref> a voe krouet e [[1920]] e Dornburg/Saale, 30 km eus [[Weimar]]. Er penn-kentañ ne voe nemet produoù dibar, goude-se, diwar atiz Theodor Bogler, e voent produet dre an industriezh. Ne voe ket kaset ar stal-labour poderezh da Dessau.

[[Skeudenn:Bauhaus Chair Breuer.png|thumb|left|Kador ''Wassily'', M. Breuer]]

== Ar stal-labour koad hag arrebeuri ==
 
Er penn-kentañ e voe renet ar stal-labour koad<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20101010035906/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/werkstaetten/werkstaetten_moebel.htm Dielloù Bauhaus, stal-labour koad]</ref> gant Itten. Adalek [[1921]] e reas Gropius war-dro.
Buan e voe skoueriakaet ar stal-labour hag ar c’hrouiñ. Kador-vec’h goulazhoù Breuer ([[1922]]) a voe savet goude ur studiadenn bizh a-benn anavezout perzhioù ar produ<ref>Classiques Phaidon du design, Classiques Phaidon, 2007, I, 128</ref>.
Ur wech degouezhet ar Bauhaus e [[Dessau]] e voe lakaet ar stal-labour koad dindan renerezh Breuer, hag a implijas perzhioù an dir a-benn krouiñ kadorioù nevez da vat. E-touez ar re vrudetañ emañ ar gador Wassily hag ar gador skouer B3.
Pa’z eas Breuer kuit e [[1928]] e voe erlec’hiet gant Arndt hag e cheñchas ar stal-labour : lakaet e voe da bal krouiñ produoù eeun, marc’hadmat hag aes da da sevel : implijet e voe danvezioù nevez evel an darbrenn, hag an arrebeuri savet a oa aes da sevel pe da zizober, ha gant un implij liesseurt.
Ar stal-labour koad a chomas a-sav pa zilojas ar Bauhaus da [[Berlin|Verlin]], dre ma soñje [[Ludwig Mies van der Rohe]] e oa Arndt eus an tu kleiz pellañ<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 224</ref>.

== Ar stal-labour gwiadiñ ==

Adalek penn-kentañ ar Bauhaus e voe gouestlet ar stal-labour gwiadiñ<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20100317143027/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/werkstaetten/werkstaetten_weberei.htm Dielloù Bauhaus, stal-labour gwiadiñ]</ref> d’ar merc’hed niverus a zeske er Bauhaus.
Teknikoù liesseurt a voe kelennet er penn-kentañ : gwiad, broderezh, gwierezh, dantelezh tev, kroched, skouloumiñ.
Buan e voe implijet ar gwiad nemetken, a-benn arnodiñ programm ar Bauhaus.
Ar pezh a voe krouet er stal-labour gwiad a voe levezonet da vat gant kentelioù Itten, Muche, [[Klee]] ha diwezhatoc’h gant re [[Moholy-Nagy]] ha [[Vassily Kandinsky|Kandinsky]]. Levezonet e voe ivez gant an arz difetis (roudennoù, stummoù eeun, labour war al liv)<ref>Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 72</ref>. 
Goude an dilojadeg da [[Dessau]] ha diwar atiz Stöltz e voe industrieloc’h an doare da labourat hag implijet e voe danvezioù nevez : seiz faos, kelofan. Gant ar stal-labour gwiadiñ e voe produet danvez da wiskañ arrebeuri korzennoù dir Breuer.

== Ar stal-labour gwer ha livañ-mogerioù ==

E-barzh programm kentañ ar Bauhaus en doa kemennet Gropius e vefe aozet meur a stal-labour evit ar micherioù da heul : livourien-kinklerien, al livourien war wer, ar varelladurerien hag an amailherien. 
Adalek [[1924]] e voe kenteuzet ar stal-labour livañ mogerioù ha hini ar gwer.
E-touez krouidigezhioù pennañ ar stal-labour gwer emañ gwer livet ha taolennoù gwer Albers<ref name="peinture_murale">Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 86</ref>.

Liesseurt e voe ar pezh a voe savet er stal-labour livañ<ref name="peinture_murale">Bauhaus, Magdalena Droste, Taschen, 2002, p. 86</ref> : livañ c’hoarioù koad bet savet gant ar stal-gizellañ, livañ savadurioù ha krouidigezhioù dieub ouzh mogerioù.
Anvet e oa bet [[Vassily Kandinsky]] da vestr ar stummoù e [[1922]]. Er stal-labour-se ec’h arnodas, asambles gant ar studierien, e zamkaniezhioù diwar-benn al liammoù etre stumm ha liv.

Goude ma vefe bet adaozet ar stalioù-labour e [[1929]] (krouet ar stal-labour a eil renk) e voe produet dreist-holl paper-moger.
E-touez ar paperioù-moger kentañ unliv e voe re ar Bauhaus, hep tres moulet ebet warno. Produet e voe en industriezhioù adalek [[1929]], ha berzh kenwerzhel pennañ ar Bauhaus e voe<ref>{{de}} [https://web.archive.org/web/20101124000624/http://www.bauhaus.de/bauhaus1919/werkstaetten/werkstaetten_wandmalerei.htm Dielloù Bauhaus, stal-labour paper-moger]</ref>.

== An dañs ==

Gant Oskar Schlemmer (1888-1943) e voe studiet ar fiñv hag an dañs. A-benn adkavout ar “ster diabarzh” e wiskas e zañserien gant dilhad difetis, dezho stummoù mentoniel, gant ar pal lakaat war wel ar fiñv kentoc’h evit an dañsour e-unan. Gwelout da skouer e Gorolloù triadek (1923).

=== Renerien ===
* [[Walter Gropius]] : 1919 - 1928
* [[Hannes Meyer]] : 1928 - 1930
* [[Ludwig Mies van der Rohe]] : 1930 - 1933


== Daveoù ==
{{références|colonnes = 2}}

== Levrlennadur ==
* Bauhausbauten Dessau gant Walter Gropius, Hans Maria Wingler, embannet gant Mann (Gebr.), Berlin, 1997
* L'Influence du Bauhaus et ses conséquences, gant François Cali, Yonna Friedmann, Michel Millot, Gérard Monnier, Claude Parent, Claude Schnaidt, Bruno Zévi, embannet gant CIERCEC, Skol-veur Saint-Etienne, 1976

== Liammoù diavaez ==
{{Commons|Bauhaus}}
* [http://www.bauhaus.de Bauhaus-Archiv Museum für Gestaltung]
* [http://www.bauhaus-dessau.de Bauhaus Dessau]
* [https://web.archive.org/web/20050320214825/http://www.arte-tv.com/fr/connaissance-decouverte/architectures-bilbao/Architectures/412160.html Bauhaus Dessau war Arte]

[[Rummad:Istor Alamagn en XXvet kantved]]
[[Rummad:Savouriezh]]
[[Rummad:Istor an arz]]
{{Luskadoù arzoù ar c'hornôg}}