Gwelet an tarzh evit Backgammon

[[Restr:1000-ast.png|140px|right|link=https://br.wikipedia.org/wiki/Wikipedia:Pennadoù_a_ra_diouer_d%27ar_Wiki-mañ]]
{| class="infobox" cellspacing="2" style="width:250px; font-size:90%;"
! colspan="2" style="text-align: center; background-color:{{#if:{{{bgcolour|}}}|<nowiki/>{{{bgcolour}}}|<nowiki/>DarkRed}}; color:#FFFFFF;font-family:Verdana, Arial, Helvetica, sans-serif; font-size: 120%;"| <div style="float:right;">[[Skeudenn:2-Dice-Icon.svg|28px]]</div><big>'''{{{nom|{{PAGENAME}}}}}'''</big>
|-
| colspan="2" | [[Skeudenn:Backgammon board.jpg|220px|center|Backgammon]]
|- align="center"
| colspan="2" | <small>Ur c'hoari ''backgammon'', ennañ un tablez,<br>daou re 15 jedouer, daou rumm diñsoù,<br>un diñs doublañ ha daou gorned''</small>
|- 
| colspan="2" | <hr>
|-
| '''Embanner :'''
| domani foran
|-
| colspan="2" | <hr>
|- valign="top"
| '''Doare :'''
| C'hoari tablez<br>C'hoari redadeg<br>C'hoari diñsoù
|-
| colspan="2" | <hr>
|-
| '''Niver a dud :'''
| 2
|-
| '''Oad :'''
| adalek 6 vloaz
|-
| width="110px" | '''Amzer staliañ :'''
| berroc'h eget 1 [[eilenn|mn]]
|-
| '''Padelezh :'''
| 5 - 60 mn
|-
| width="110px" | '''Perzh ar chañs :'''
| krenn (diñsoù)
|- valign="top"
|'''Barregezhioù :'''
| strategiezh,<br>kadouriezh,<br>jedoniezh,<br>tebegouriezh
|-
| colspan="2" | <hr>
|-
| colspan="2" align="center" | '''Kampionad ar bed [[2016]]'''
|- valign="top"
| '''Gwazed :'''
| Jörgen Granstedt {{Sveden}}
|- valign="top"
| '''Maouezed :'''
| Cecilia Sparke<br>{{Bro-Saoz}}
|-
|}
Unan eus ar [[c'hoari stroll|c'hoarioù stroll]] koshañ evit daou zen eo ar '''''backgammon''''' ([[IPA|distaget]] {{IPA|/'bæk,gæmən/ pe /bæk'gæmən/}} e saozneg).<br>
Hervez disoc'h bannadennoù [[diñsoù]] e vez c'hoariet, ha trec'h eo an den kentañ a zeu a-benn da dennañ e holl jedoueroù a-ziwar an tablez. Un ezel kozh eus familh koshoc'h c'hoazh ar [[c'hoari tablez|c'hoarioù tablez]] eo ar ''backgammon''.

Daoust da berzh ar chañs e red hag e disoc'h un taol ez eo pouezusoc'h hini ar strategiezh war hirdemen<ref>''Backgammon Luck'' Vs. ''Backgammon Skill'', [https://web.archive.org/web/20110314131358/http://www.backgammon.org/articles/backgammonluckskill ''Backgammon.org''] {{en}}</ref>. Da bep bannadenn an diñsoù e rank pep den diuzañ a-douez meur a zibab evit dilec'hiañ e jedoueroù ha rakjediñ enepfiñvoù a-berzh an den arall.<br>
Bez' ez eus eus ul listennad eus ar c'haderezhioù hag an degouezhioù a c'hoarvez an aliesañ.

Evel an [[echedoù]] ez eo bet studiet-pizh ar ''backgammon'' gant ar [[urzhiataerezh|stlennegourion]], ha da zisoc'h o enklaskoù ez eus bet embannet [[meziant]]où galloudusoc'h-galloudusañ, betek bout trec'h war gwellañ c'hoarierion ar bed.

== Gerdarzh ==
Ur ger [[saozneg|saoznek]] eo ''backgammon'', testeniekaet abaoe [[1640]].
* ''Back'' "kil" eo elfenn gentañ ar ger, abalamour ma rank lod jedoueroù kilañ a-wechoù ; eus ar c'hrennsaozneg ''gamen'', en deus roet ''game'' "c'hoari" e teu eil elfenn ''backgammon''.
* ''Tables'' "taolioù" (ar pezhioù-arrebeuri, kar d'ar brezhoneg "tablez" a-hend-all) e oa anv ar c'hoari eus an {{XIIIvet kantved}} betek ar {{XVIIvet kantved}}.<ref name="OLED">[http://www.etymonline.com/ ''OnLine Etymology Dictionary'']</ref>
* Kement ha "trec'h er c'hoari ''backgammon''" e talvez an anv-kadarn ivez, pa vez tric'hementet an niver a boentoù pergen. En hevelep degouezh ec'h implijer ar verb ''to backgammon'', "bout trec'h dre dric'hementiñ an niver a boentoù er c'hoari ''backgammon''".<ref name="OLED" />

== Istor ==
[[Restr:Roman Game of 12 Lines Board - Aphrodisias.jpg|thumb|<div style="text-align:center;">''Ludus duodecim scriptorum''<br><small>[[IIvet kantved]], [[Afrodisias]]</small></div>]]
[[Restr:Backgammon set,around the 10th century, China.JPG|thumb|<div style="text-align:center;">''Shuāng liù''<br><small>War-dro an {{Xvet kantved}}</small></div>]]
[[Restr:Hikone Sugoroku.jpg|thumb|<div style="text-align:center;">''Sugoroku''<br><small>War-dro [[1650]]</small></div>]]
[[Restr:Old Backgammon Vasa Edit.jpg|thumb|<div style="text-align:center;">''Brädspel'' ("c'hoari tablez") bet kavet el lestr [[Sveden|svedat]] ''Vasa'' a reas peñse e [[1628]]</div>]]
E lec'hienn hengêr [[Persia|bersan]] Shahr-e Sukhteh (شهر سوخته, "Ar Geoded Devet") en [[Iran]] ez eus bet kavet ur c'hoari ''backgammon'' ken kozh ha 3 000 bloavezh : un tablez kinklet gant skant [[naer]]on, kevret gant daou ziñs ha 60 jedouer ; 100 pe 200 vloaz koshoc'h eget ar c'hoarioù a zo bet kavet en hengêr [[Ur (Mezopotamia)|Ur]] ([[Mezopotamia]]) eo neuze.<ref name="Payvand">''World's Oldest Backgammon Discovered In Burnt City'', [https://web.archive.org/web/20101129194822/http://www.payvand.com/news/04/dec/1029.html ''Payvand News'', 04/12/2004] {{en}}</ref>{{,}}<ref name="Iranica">Ulrich Schädler & Anne-Elizabeth Dunn-Vaturi, ''Board games in pre-Islamic Persia'', [http://www.iranicaonline.org/articles/board-games-in-pre-islamic-persia ''Encyclopedia Iranica''] {{en}}</ref><br>
En [[India]] e kaver ar meneg kentañ eus ar c'hoari, er skrid ''Vairāgya śatakam'' "Ar c'hant gwerzenn war divoud an dizalc'h" bet aozet e dibenn ar {{VIvet kantved}} pe e deroù ar {{VIIvet kantved}} gant ar [[barzhoniezh|barzh]] Bhartrihari Bhartrihari<ref>Bhartrihari Bhartrihari (troidigezh 1916), ''Vairāgya śatakam, or the Hundred Verses on Renunciation'', Nabu Press, 2010, ISBN 978-1-149-57600-7 {{en}}
* Kentel c'hallek : ''La centurie du renoncement'', La Différence, 1997, ISBN 978-1-149-57600-7</ref>, ar pezh a glot gant arver an diñsoù, a veze diouzh ar c'hiz en hen India.
En ur skrid [[perseg|krennbersek]] avat e kaver ar meneg kentañ eus reolennoù ar c'hoari : e ''Wizārišn čatrang ud Nihišn Nēw-Ardaxšīr'' ("Danevell an echedoù hag an tablez roueel")<ref>Troet e saozneg gant C. J. Brunner (1978), ''The Middle Persian Explanation of Chess and Invention of Backgammon'', en ''The Journal of Ancient Near Eastern Society of Columbia University'', levrenn 10, pp. 45-53 {{en}}
* Kentel [[italianeg|italianek]] : Antonio Panaino (1999), ''La novella degli scacchi e della tavola reale'', Mimesis, ISBN 978-88-87231-26-7 {{it}}</ref>, a voe aozet er {{VIvet kantved}}, e lenner penaos e vije bet ijinet ar ''backgammon'' gant ar fur persan [[Bozorgmehr]], a oa pennkuzulier ar roue [[Kosroes Iañ]]. Hervez ar vojenn e kasas ar roue indian Dewisarm e bennkuzulier Taksritos da Bersia gant ur c'hoari echedoù hag ul lizher hag a c'hourc'hemenne d'ar roue persan kompren poell ar c'hoari. Tri devezh-pad e klaskas ar roue hag e lez hep dont a-benn, betek ma voe diskoulmet ar gudenn gant Bozorgmehr. Evit respont da zael ar roue indian ec'h ijinas ar pennkuzulier persan ar c'hoari ''nard'' – hendad ar ''backgammon'' – ha dic'houest e voe an Indianed da zirouestlañ poell ar c'hoari nevez<ref>Touraj Daryaee (2006), er pennad ''Backgammon'' en ''Medieval Islamic Civilization: An Encyclopedia'', Routledge, ISBN 0415966906 {{en}}</ref> Er ''Shahnameh'', ur skrid persek eus an {{XIvet kantved}}, ec'h adkaver an hevelep mojenn istorel.<ref name="Murray">Harold James Ruthven Murray (1952), ''A History of Board-Games Other than Chess'', Hacker Art Books, 1978, ISBN 978-0-87817-211-5 {{en}}</ref>.
Hiziv c'hoazh ez eo an ''nard'' doare persan ar ''backgammon'' ; disheñvel avat eo digor ha pal ar c'hoari<ref>Pouya Alimagham (2006), ''Double six – Backgammon... more than a game'', [https://web.archive.org/web/20140123034258/http://iranian.com/Alimagham/2006/February/Backgammon/index.html ''Iranian.com''] {{en}}</ref>. Er [[Reter-nesañ]] a-bezh e kaver c'hoarioù ''backgammon'' er c'hafedioù.

En [[Henroma]] e oa meur a c'hoari damheñvel ouzh ar ''backgammon''.
* ''Ludus duodecim scriptorum'', "c'hoari an daouzek merk", a veze c'hoariet war un tablez warnañ teir renkad daouzet merk.
* Un deverad dioutañ e voe ar c'hoari ''tabula'', bet ijinet gant ur soudard [[Henc'hres|gresian]] anvet ''Alea'', hervez [[Isodoros a Sevilla]] (~[[560]]-[[636]])<ref>Isodoros a Sevilla, [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Isidore/home.html ''Etymologiae''] {{en}} (rakskrid) {{la}} (skrid</ref>{{,}}<ref>''Tabula'' : [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/L/Roman/Texts/Isidore/18*.html#60 Levr XVIII, ''"De bello et ludis''", §60] {{la}}</ref> Pevarzek poent a oa war an tablez, ha pal ar c'hoari e oa bout an den kentañ o lemel e jedoueroù a-ziwar an ''tabula'' dre vannañ tri diñs.

E [[Sina]] an hevelep mare e oa ur c'hoari damheñvel, anvet 双陆 ''shuāng liù'' "div wech c'hwec'h" (daou ziñs), a voe dilezet tamm-ha-tamm da c'hoari 象棋 ''xiàng qí'', an [[echedoù]] sinaat.<br>
Er {{VIvet kantved}} e veajas ''shuāng liù'' betek [[Japan]], ma voe anvet すごろく ''sugoroku'' "div wech c'hwec'h" (daou ziñs) ivez. Dre ma veze lakaet [[moneiz]] e klaoustre e voe berzet ar c'hoari meur a wech, setu e lakaas an dud o arc'hant er c'hoari 丁半''chō-han'' a veze c'hoariet gant daou ziñs ivez. Adal an {{XIIIvet kantved}} avat e kuitaas ar c'hoari 囲碁 ''[[Go (c'hoari)|go]]'' palezioù ar vrientinien da vont gant ar werin.

E [[Bro-C'hall]] e voe hendadoù kentañ ar ''backgammon'', ar ''jeux de tables'' ("c'hoarioù tablez"), e-kerzh an {{XIvet kantved}}. E [[1254]] ec'h embannas ar roue [[Loeiz IX (Bro-C'hall)|Loeiz IX]] un dekred a verze ar c'hoarioù-se, an ''[[trictrac]]'' dreist-holl.<ref name="Murray" /><ref>Meredith Parsons Lillich (1983), ''The Tric-Trac Window of Le Mans'', [http://www.jstor.org/discover/10.2307/3050296?uid=2&uid=4&sid=21103987568673 ''The Art Bulletin''] {{en}}</ref>

En {{XIIvet kantved}} e veze c'hoariet en [[Alamagn]], hag er c'hantved war-lerc'h e voe en [[Island]]. E [[1283]] e voe embannet e [[Spagn]] al ''Libro de los juegos'' "Levr ar c'hoarioù", anvet ivez ''Libro de axedrez, dados e tablas'' "Levr echedoù, diñsoù ha tablezioù", bet skrivet diwar c'hourc'hemenn ar roue [[Alfonso X Kastilha|Alfonso X Kastilha, Galiza ha León]]<ref>[http://www.scriptorium.net/facsimil-pergamino/libro-juegos-ajedrez-damas-y-tablas-alfonso-el-sabio.php ''Libro de ajedrez, dados y tablas''] {{es}}</ref>{{,}}<ref>[http://museodeljuego.org/wp-content/uploads/contenidos_0000000567_docu1.pdf ''Museo de los juegos''] {{es}}</ref>.

Er {{XVIIvet kantved}} e oa erru ar c'hoari e [[Sveden]]. Alies en e weler war taolennoù livourion ar mare : [[Pieter Brueghel gozh]] (~[[1525]]-[[1569]]), [[Caravaggio|Michelangelo Merisi da Caravaggio]] ([[1571]]-[[1610]]) ha [[Jan Steen]] ([[1625]]/[[1626]]-[[1679]]), a-douez reoù arall.
<gallery mode="packed" heights="180px;">
Restr:The Triumph of Death by Pieter Bruegel the Elder.jpg|Pieter Brueghel gozh<br>''De triomf van de dood''<br><small>"Peurdrec'h ar Marv" ~[[1562]]<br>''[[Mirdi ar Prado]]'' [[Madrid]]</small>
Restr:Cardsharps-Caravaggio (c.1597).jpg|Caravaggio<br>''I bari''<br><small> "An drucherion" [[1594]]<br>''Kimbell Art Museum'',<br>[[Fort Worth (Texas)|Fort Worth]]</small>
Restr:Steen Argument over a Card Game.jpg|Jan Steen<br>''Vechtende kaartspelers''<br><small>"Kabaduilh etre<br>c'hoarierion kartoù" [[1671]]<br>''Staatliche Museum'', [[Berlin]]</small>
</gallery>
En hevelep mare ivez e voe berzet ar c'hoari ''tables'' e [[Bro-Saoz]] hag en [[Iwerzhon]] dindan ren [[Elesbed Iañ (Bro-Saoz)|Elizabeth Iañ Bro-Saoz]] ([[1533]]-[[1603]], ren [[1558]]-[[1603]]), dre lezennoù ar rouantelezh ha re an Iliz. En {{XVIIIvet kantved}} avat e reas berzh e-touez ar [[kloer|c'hloer]] saoz.<ref name="Murray" />

E [[1743]] ec'h embannas ar skrivagner saoz Edmond Hoyle ([[1672]]-[[1769]]) ''A Short Treatise on the Game of Back-Gammon'' "Ur Pleustrad Berr a-zivout ar C'hoari ''Backgammon''", a zeskrive reolennoù ha strategiezh ar c'hoari<ref>Edmond Hoyle (1743), ''A Short Treatise on the Game of Back-Gammon'', Gale Ecco (2010), ISBN 978-1-140-65146-8 {{en}}</ref>.

E [[Stadoù-Unanet Amerika]] e veze c'hoariet ''backgammon'' evit gounit arc'hant. Er [[bloavezhioù 1920]] e voe degaset un dra nevez d'ar c'hoari e [[New York]] : an diñs doublañ ar skodenn. Ret e voe d'ar c'hoarierion neuze, ouzhpenn dibab ar fiñvadenn wellañ, brasjediñ [[tebegezhioù (jedoniezh)|tebegezh]] galloud trec'hiñ o dibab<ref>Bill Robertie (2000), ''501 Essential Backgammon Problems'', Cardoza, ISBN 978-1-58042-019-8 {{en}}</ref> An [[dug meur]] [[Dmitriy Pavlovitch a Rusia]] ([[1891]]-[[1941]]) eo a ijinas an diñs nevez-se.<ref>[http://www.gammonlife.com/news/the_inventor_of_doubling_in_backgammon.htm ''Gammonlife''] {{en}}</ref>.

== Rikoù ==
* Un tablez, a vez kinniget alies a stumm ur valizennig a zigorer kent he lakaat a-blaen, ennañ daou gombodad daouzek bir.
* Daou rumm 15 jedouer ; diheñvel diouzh hini egile eo liv pep rumm, ruz ha du alies.
* Daou rumm diñsoù boutin (6 tal niverennet ag 1 da 6), ur rumm da bep den.
* Un diñs doublañ, warnañ an niveroù 2, 4, 8, 16, 32 ha 64.
* Ur c'horned, ma rank pep den meskañ an diñsoù teir gwech da nebeutañ kent o bannañ.
Daou zen zo ret evit c'hoari un taol ''backgammon''.

== Reolennoù ==
Liesdoare eo reolennoù ar ''backgammon'', gant nebeut a gemm etrezo avat.

Dav eo da bep den lemel e holl jedoueroù a-ziwar an tablez kent ma vije graet heñvel gant an den all.<br>
Un doare resis zo da lakaat ar jedoueroù war an tablez kent kregiñ da c'hoari. Termenet eo an tu ma redont war an tablez, ha diouzh disoc'h bannadennoù an diñsoù e reont. E-kerzh o hent war-du an ezkerzh e c'hall jedoueroù un den bout stanket pe foetet gant re an den all.<br>
Dre m'eo berr amzer c'hoari pep den, hag a-benn digreskiñ lodenn ar chañs, e vez c'hoariet a-grogadoù alies, ha trec'h e vez disklêriet an den en deus dastumet ar muiañ a boentoù dreist 3 e-lec'h gortoz ma vije bet lamet an holl jedoueroù diouzh un tu. Meur a grogad a vez ret evit tizhout ar gont.<br>
Gallout a ra pep den goulenn pe nac'hañ ma vije doublet pe zoken pevarc'hementet poentoù-diazez an trec'h ; daou efed zo da gement-se : kresket e vez lodenn ar strategiezh hag ar bredadur, digresket e vez padelezh pep krogad, rak koll e vezer raktal goude bout nac'het ur goulenn.
=== Staliadur ===
[[Restr:Bg-start.svg|thumb|<div style="text-align:center;">Digor ar c'hoari<br><small>''Gant notennadur fiñvoù ar re zu<br>e klot an niveradur''</small></div>]] 
War bep tu d'an tablez ez eus 12 [[tric'horn]] anvet "biroù", "kombodoù", "poentoù" ; daoust d'ar speurenn a zo e-kreiz an tablez e c'haller lakaat ar jedoueroù da dremen eus an eil tu d'egile : ur redva stummet evel un [[houarn-marc'h]] 24 bir e hirder eo an tablez neuze. Eus 1 da 24 eo niverennet ar biroù evit pep den, niverenn 1 an eil o vout niverenn 24 egile.<br>
Ar staliadur boutinañ evit pep den eo lakaat daou jedouer war e vir 24 foent, pemp jedouer war e vir 13 poent, tri jedouer war e vir 8 poent ha pemp all war e vir 6 poent.
<div style="text-align:center;">
{| class="wikitable"
|+ Anvioù ar poentoù<ref name="BFW">Bill Robertie, ''Backgammon for Winners'' (2002), Cardoza, ISBN 978-1-58042-043-3 {{en}}</ref>
! scope="col" | 
! scope="col" | 1 betek 6
! scope="col" | 7 betek 12
! scope="col" | 7
! scope="col" | 13
|-
| '''Saozneg''' 
| align="center" | ''Home board''<br>''Inner board''
| align="center" | ''Outer board''
| align="center" | ''Bar point'' || ''Midpoint''
|-
| '''Brezhoneg'''<br>(kinnigoù)
| align="center" | "Diabarzh"
| align="center" | "Diavaez"
| align="center" | "Poent ar speurenn"
| align="center" | "Poent kreiz"
|-
|}
</div>
War ar speurenn e lakaer an diñs doublañ, gant e du 64 war ziskouez : "kreizet war 1" emañ neuze.
=== Fiñvoù ===
[[Restr:Bg-movement.svg|thumb|<div style="text-align:center;">Hent fiñvoù ar re ruz hag ar re zu<br>adal digor ar c'hoari</div>]]
E deroù ar c'hrogad e vann pep den un diñs en doare ma kouezhfe a-blad war tu dehoù an tablez, hep stekiñ ouzh jedouer ebet.<br>
An disoc'h uhelañ a ro aotre d'an den da zilec'hiañ jedoueroù hervez disoc'h an daou ziñs a zo bet bannet. Mard eus rampo e rank an daou zen advannañ an diñsoù, rak berzet eo kregiñ dre un doubl.<br>
Pep hini d'e dro e c'hoari an daou zen neuze, dre vannañ e daou ziñs. Gin-ouzh-gin e fiñv ar jedoueroù, eus ar poent 24 war-du ar poent 1.<ref name="BFW" />

Mar gall e rank pep den dilec'hiañ e jedoueroù diouzh disoc'h ar vannadenn. Da skouer : mard eo 6 ha 3 an niveroù diskouezet gant an diñsoù (notennet 6-3) e rank an den kas ur jedouer 6 poent war-raok, hag ur jedouer 3 foent war-raok ; aotreet eo ober gant ur jedouer hepken, a vo kaset 9 foent war-raok neuze, gant ma vo rannet an eil tro diouzh egile : 6 da gentañ ha 3 da c'houde, pe 3 da gentañ ha 6 da c'houde.<br>
Mar bann un doubl, da lavaret eo an hevelep niver war pep diñs, e rank an den c'hoari pep diñs div wech ; da skouer : mard eo 5-5 ar vannadenn e rank an den kas 4 jedouer, pe nebeutoc'h, 5 poent war-raok.<br>
Mar gall un den kas e jedoueroù diouzh disoc'h ar vannadenn e rank en ober ; mar ne c'hall c'hoari hini ebet eus disoc'hoù an diñsoù ez eo tro an den all da c'hoari. Mar galler c'hoari diouzh disoc'h un diñs hepken ha n'eo ket diouzh hini ar rumm e ranker c'hoari an niver uhelañ : da skouer, mar banner 6-3 ha mar ne c'haller c'hoari nemet 6 pe 3 e ranker c'hoari 6 ; mar ne c'haller ket c'hoari 6 e ranker c'hoari 3, mard eo dic'hallus en ober e chomer hep c'hoari.<br>
Difennet groñs eo en em zibabfe un den evit chom hep c'hoari gant an daou ziñs ; pa c'haller c'hoari an daou e ranker ober. Da skouer : diwar 6-3 ne c'haller ket c'hoari 3 gant ur jedouer war-eeun, met gallus eo en ober goude bout c'hoariet 6 gant ur jedouer all : ret eo ober neuze.
==== Saotroù ====
[[Restr:Backgammon example.ogv|thumb|<div style="text-align:center;">Video :<br>fiñvoù, saotroù, doublañ, ezkerzh</div>]]
War e hent war-du an ezkerzh e c'hall jedouer un den erruout war ur bir diac'hub, pe ac'hubet gant jedoueroù a-liv gantañ. Arabat eo ec'h errufe ur jedouer war ur bir ac'hubet gant muioc'h eget 1 jedouer enebour ; ne vez morse daou liv war ur bir eta.<ref name="BFW" /><br>
Bez' e c'hall avat erruout war ur bir a zo ac'hubet gant 1 jedouer enebour, a anver ur "saotr" (''blot'' e saozneg). "Foetet" eo ar jedouer-se neuze, tennet a-ziwar ar bir ha lakaet war ar speurenn a zo e-kreiz an tablez.<ref name="BFW" /><br>
Goude bout bet foetet ha lakaet war ar speurenn e tistro ar jedoueroù war an tablez dre an tu diabarzh enebour, diouzh tennadennoù diñsoù : dre 1 e tistro ar jedouer war bir 24 an tu arall, dre 2 ez a war ar ar bir 23, hag evel-se betek 6 en e gas d'ar bir 19 — hep disoñjal, ne c'hallo ket ac'hubiñ ur poent ac'hubet gant jedoueroù enebour. Evel-just, mard eus ur saotr war ar ar bir e vo foetet ha lakaet war ar speurenn d'e dro.<br>
Meur a jedouer a c'hall en em gavout war ar speurenn neuze, ha ne c'hall ket an den dilec'hiañ jedoueroù keit ha m'en deus lod war ar speurenn.<ref name="BFW" /><br>
Mard emañ "serr" (''closed'' e saozneg) tachenn diabarzh an eil den, da lavaret eo mard eus da nebeutañ daou jedouer war pep unan eus ar 6 bir anezhi, ne c'hall ket egile adlakaat e jedouaeroù foetet er c'hoari a-ziwar ar speurenn, ha ret eo dezhañ paouez da c'hoari keit ha ma ne vo ket un digor er biroù enebour, dieub pe ac'hubet gant 1 jedouer hepken neuze. E-keit-se e c'hall ar jedoueroù enebour beajiñ war-du an ezkerzh.

==== Ezkerzh ====
Pa 'z eo deuet un den a-benn da lakaat e holl jedoueroù en e ziabarzh e c'hall kregiñ d'o lemel a-ziwar an tablez.<br>
Ur vanadenn 1 a ro aotre da lemel ur jedouer a-ziwar ar bir 1, un 2 a skarzho ar bir 2, ha kement zo. Bez' e c'haller ivez lakaat ur jedouer da gilañ e-lec'h goullonderiñ ur bir. Ne c'haller ket avat implijout niver ''n'' ur vannadenn evit skarzhañ ur bir ''n-1'', nemet ha goullo e vije ar biroù brasoc'h o niverenn.<ref name="BFW" />. Da skouer : mar banner 6-5 pa vez goullo ar bir 6 tra ma chom 2 jedouer war ar bir 5 e ranker implijout ar 6 hag ar 5 da lemel an daou jedouer a-ziwar ar bir 5.<br>
Pa skarzher an diabarzh e c'haller ivez fiñval diouzh ar vannadenn izelañ kent ober gant an hini uhelañ, zoken mar ne reer ket gant talvoudegezh leun ar vannadenn uhelañ ; da skouer : 1 jedouer a chom war ar bir 6, ha 6-1 eo ar vannadenn ; gallout a reer dilec'hiañ ar jedouer 6 d'ar bir 5 hervez disoc'h 1 ar vannadenn, ha goude-se lemel ar jedouer-se a-ziwar ar bir 5 dre ober gant ar vannadenn 6. Un taol kadouriezh e c'hall bout a-wechoù.

Pa n'eus bet lamet jedouer ebet gant un den e-keit ha m'eo bet lamet e 15 re gant an den arall ez eus bet kollet ur ''gammon'' (ur c'hoari) a gont div wech kement hag ur c'holl boutin. Ouzhpenn da se, mar chom jedoueroù gant ar c'holler war ar speurenn pe war dachenn diabarzh an den arall ez eus bet kollet ur ''backgammon'', da lavaret eo teir gwech kement hag ur c'holl boutin.<ref name="BFW" />

=== Diñs doublañ ===
[[Restr:Backgammon DoublingCube.jpg|thumb|left|150px|<div style="text-align:center;">Un diñs doublañ</div>]]
Un diñs doublañ zo bet degaset er c'hoari a-benn buanaat ar c'hrogadoù ha degas un tamm strategiezh.<br>
Kent bannañ e rumm diñsoù e c'hall un den goulenn ma vije doublet ar skodenn. Daou zibab a chom d'an den arall neuze : asantiñ, pe dilezel ar c'hrogad. Mard asant e lakaer an diñs doublañ diouzh e du, gant an 2 war ziskouez, hag eñ hepken a c'hallo kinnig doublañ ar skodenn a-nevez. Mar nac'h e koll kement ha talvoudegezh ar skodenn kent ar c'hinnig (mard eo 4, hag 8 zo bet kinniget, 4 e vo ar c'holl, da lavaret eo peder gwech talvoudegezh ar skodenn orin).<ref name="BFW" />

Dibaot a wech ez eer dreist liskementiñ dre 4, met evel-just e c'haller pignat betek 64, ha c'hoazh betek 128, 256, 512... N'eus harz ebet e gwirionez.<br>
Daou zoare da ober gant an diñs doublañ a vez lakaet e pleustr alies, pa c'hoarier a-benn gounez moneiz, petra bennak ma n'emaint ket e reolennoù ofisiel ar ''backgammon'' : ''beaver'' ("[[avank]]") ha ''racoon'' ("[[rakoun]]").
* ''Beaver'' : gallout a ra un den addoublañ diouzhtu ha mirout an diñs doublañ pa ginnig an den arall doublañ adarre ; dre 4 e-lec'h 2 e vez lieskementet ar skodenn neuze.
* ''Racoon'' : kinnig doublañ a ra un den, asantiñ a ra an den arall hag ober ''beaver'' raktal, ha raktal ivez e toubl an den kentañ en ur lezel an diñs doublañ d'an den enebour ; dre 8 e vez lieskementet ar skodenn diouzhtu neuze, ar pezh a gresk riskloù an doublañ.

== Strategiezh ha kadouriezh ==
[[Restr:Backgammon door.jpg|thumb|<div style="text-align:center;">Un nor e [[Bakou]], [[Azerbaidjan]]</div>]]
Bez' ez eus eus damkaniezh an digoradurioù evit ar ''backgammon'', n'eo ket ken klok ha hini an echedoù avat rak buan e kresk gwezennad ar gallusterioù en abeg da niver ar bannadennoù diñsoù ha da hini ar fiñvoù a c'haller ober bewech. A-drugarez d'ar [[urzhiataerezh|stlenneg]] ez eo bet gwellaet an damkaniezh, hogen buan ec'h erruer e kalon ur c'hrogad. Goude an digoradur ez eur boaz da c'hoari gant strategiezhoù anavezet mat, en ur dremen eus an eil d'eben a-benn azasaat an dibaboù ouzh red ar c'hrogad.

Ar strategiezh eeunañ eo klask chom hep bout foetet, stanket pe zalc'het e-maez ar c'hoari. Unan all, a zo paot a-walc'h, eo kas ur redadeg : fiñval ar buanañ ar gwellañ war-du an ezkerzh, ha seul vuioc'h a lañs, seul spletusoc'h ar redadeg.<ref name="PDM">Paul D. Magriel Jr. (1976), ''Backgammon'', Quadrangle/The New York Times (2004), ISBN 978-0-8129-0615-8 {{en}}</ref><br>
Un doare all eo delc'her da vestroniañ unan eus ar biroù enebour, a anver un "eor" neuze (''anchor'' e saozneg). Diwar an eor-se e c'haller foetañ ar saotroù enebour, pe lakaat jedoueroù an eor da dec'hel en ur redadeg dre vannañ doubloù.<ref name="PDM" />

"Stankañ" a c'haller ober ivez, da lavaret eo sevel ur vogerenn jedoueroù war ur steudad biroù a-benn mirout ouzh ar re enebour ag he distremen : ne c'hall ket ur jedouer stanket a-dreñv ur voger astennet war 6 bir he distremen kent na vefe torret.<ref name="PDM" /><br>
Pelloc'h e c'haller mont avat, dre c'holeiñ an tu diabarzh enebour ker buan ha ma c'haller en ur zelc'her jedouroù an den arall war ar speurenn. Alies e c'hounezer ur ''gammon'' en doare-se, pa ne c'hall ket ar jedoueroù enebour kuitaat ar speurenn pe mont er-maez.<ref name="BFW" />

Ur strategiezh arall eo sevel ur vogerenn en tu diabarzh ha, war an dro, lakaat eorioù en diabarzh enebour : stanket eo ar jedoueroù enebour, hag aesoc'h eo o foetañ. "Kilc'hoari" ''(backgame)'' a reer eus kement-se ; n'a ket en-dro gwall alies pa vez implijet adalek deroù ur c'hrogad, gwelloc'h eo e arverañ pa ranker en em dennañ eus ur pleg fall.

"Eiladiñ" a c'haller ober ivez, da lavaret eo lec'hiañ ar jedoueroù en doare ma rank an enebour tennañ an hevelep niveroù gant an diñsoù a-benn tizhout e bal. Da skouer : lec'hiañ pep saotr a-benn rediañ an enebour da dennañ un 2 evit foetañ hini pe hini, ar pezh a zigresk ar gallusted da vout foetet aliesoc'h eget ur wech<ref name="BFW" /> Un astenn d'an eiladiñ eo an "diseurteladur", pa redier an enebour da dennañ meur a niver.<ref name="PDM" />

A-hed pep krogad e rank pep c'hoarier delc'her kont eus ar poentoù a zo rekis evit lemel ar jedoueroù a-ziwar an tablez. Diwar ar gont-se e c'haller gouzout piv zo gouest da c'hounez, ha neuze divizout ha spletus eo doublañ, distreiñ d'an diabarzh, kregiñ da lemel ar jedoueroù.<ref name="PDM" />

== Kevezadegoù ==
Evel forzh pe sport (an echedoù hag ar go en o zouez) ez eus kleuboù ''backgammon'' er bed a-bezh, a zo bodet e kevreadoù gant ar pal aozañ kevezadegoù rannvroel, broadel hag etrebroadel. C'hoarierion a-vicher zo.
===Kampionad ar Bed===
Abaoe [[1967]] e vez aozet Kampionad ar Bed bep bloaz (n'eus ket bet e [[1970]]).<br>
E [[Las Vegas]] e voe aozet betek [[1974]], er [[Bahamas]] evit ar Stadoù-Unanet hag e [[Monte Carlu]] evit [[Europa|Europiz]] eus [[1975]] betek [[1978]] ; abaoe [[1979]] e vez dalc'het e Monte Carlu hepken.

Div vaouez a voe trec'h etre 1967 ha [[2007]] : Carol Crawford e [[1973]] ha Katie Scalamandre e [[2000]] ; adalek [[2008]] e voe daou gampionad, unan evit ar wazed hag unan evit ar maouezed.

{|
|- valign="top"
|
{| class="wikitable sortable"
|-
! class="unsortable"|Bloaz
! Kampion
! Lec'h
|-
! 1967
| rowspan="2"| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Tim Holland || rowspan="2" | [[Las Vegas]]
|-
! 1968
|-
! 1969 !! colspan="3" rowspan="2"| ''Kampionad ebet''
|-
! 1970
|- valign="top"
! 1971
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Tim Holland || rowspan="4" | Las Vegas
|-
! 1972
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Oswald Jacoby
|-
! 1973
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Carol Crawford
|-
! 1974
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Claude Beer
|- valign="top"
! 1975
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Billy Eisenberg || rowspan="4" | [[Bahamas]]
|-
! 1976
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Baron Vernon Ball
|-
! 1977
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Ken Goodman
|-
! 1978
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Paul Magriel
|- valign="top"
! 1979
| [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Italia]] Luigi Villa || rowspan="2" | [[Monte Carlu]]
|-
! 1980
| [[File:Flag of Mexico.svg|20px|link=Mec'hiko]] Walter Coratella
|}
|
{| class="wikitable sortable"
|-
! class="unsortable"|Bloaz
! Kampion
! Lec'h
|- valign="top"
! 1981
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Lee Genud
| rowspan="14"| Monte Carlu
|-
! 1982
| [[File:Flag of Switzerland.svg|20px|link=Suis]] Jacques Michel
|-
! 1983
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Bill Robertie
|-
! 1984
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Mike Svobodny
|-
! 1985
| [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Italia]] Charles-Henri Sabet
|-
! 1986
| [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Italia]] Clement Palacci
|-
! 1987
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Bill Robertie
|-
! 1988
| [[File:Flag of Germany.svg|20px|link=Alamagn]] Phillip Marmorstein
|-
! 1989
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Joe Russell
|-
! 1990
| [[File:Flag of Canada.svg|20px|link=Kanada]] Hal Heinrich
|-
! 1991
| [[File:Flag of Germany.svg|20px|link=Alamagn]] Michael Meyburg
|-
! 1992
| [[File:Flag of Romania.svg|20px|link=Roumania]] Ion Ressu
|-
! 1993
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Peter Jes Thomsen
|-
! 1994
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Frank Frigo
|}
|
{| class="wikitable sortable"
|-
! class="unsortable"|Bloaz
! Kampion
! Lec'h
|- valign="top"
! 1995
| [[File:Flag of Israel.svg|20px|link=Israel]] David Ben-Zion
| rowspan="13"| Monte Carlu
|-
! 1996
| [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Italia]][[File:Flag of Monaco.svg|20px|Monaco|link=Monaco]] David Nahmad
|-
! 1997
| [[File:Flag of Sweden.svg|20px|link=Sveden]] Jerry Grandell
|-
! 1998
| [[File:Flag of Germany.svg|20px|link=Alamagn]] Michael Meyburg
|-
! 1999
| [[File:Flag of Sweden.svg|20px|link=Sveden]] Jörgen Granstedt
|-
! 2000
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Katie Scalamandre
|-
! 2001
| [[File:Flag of Sweden.svg|20px|link=Sveden]] Jörgen Granstedt
|-
! 2002
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Mads Andersen
|-
! 2003
| [[File:Flag of Norway.svg|20px|link=Norvegia]] Jon Kristian Røyset
|-
! 2004
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Peter Hallberg
|-
! 2005
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Dennis Carlston
|-
! 2006
| [[File:Flag of the Netherlands.svg|20px|link=Izelvroioù]] Philip Vischjager
|-
! 2007
| [[File:Flag of Argentina.svg|20px|link=Arc'hantina]] Jorge Pan
|}
|}

{| class="wikitable sortable" style="margin:auto;"
|-
! class="unsortable"|Bloaz
! Kampion
! Kampionez
! Lec'h
|- valign="top"
! 2008
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Lars Trabolt
| [[File:Flag of France.svg|20px|link=Bro-C'hall]] Scarlett Serrero
| rowspan="12"| Monte Carlu
|-
! 2009
| [[File:Flag of Japan.svg|20px|link=Japan]] Masayuki Mochizuki
| [[File:Flag of Sweden.svg|20px|link=Sveden]] Sara Utku
|-
! 2010
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Lars Bentzon
| [[File:Flag of United Kingdom.svg|20px|Rouantelezh-Unanet|link=Rouantelezh-Unanet]]  Zoe Cunningham
|-
! 2011
| [[File:Flag of Japan.svg|20px|link=Japan]] Takumitsu Suzuki
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Lynn Ehrlich
|- valign="top"
! 2012
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Nevzat Dogan
| rowspan="4" | [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Italia]] Laura Monaco
|-
! 2013
| [[File:Flag of Ukraine.svg|20px|Ukraina|link=Ukraina]] Vyacheslav Pryadkin
|-
! 2014
| [[File:Flag of Japan.svg|20px|link=Japan]] Akiko Yazawa
|-
! 2015
| [[File:Flag of Turkey.svg|20px|Turkia|link=Turkia]] Ali Cihangir Çetinel
|-
! 2016
| [[File:Flag of Sweden.svg|20px|link=Sveden]] Jörgen Granstedt
| [[File:Flag of England.svg|20px|Bro-Saoz|link=Bro-Saoz]] Cecilia Sparke
|-
! 2017
| [[File:Flag of France.svg|20px|link=Bro-C'hall]] Didier Assaraf
| [[File:Flag of England.svg|20px|Bro-Saoz|link=Bro-Saoz]] Anna Clarke
|-
! 2018
| [[File:Flag of Japan.svg|20px|link=Japan]] Akiko Yazawa
| [[File:Flag of Romania.svg|20px|link=Roumania]] Alexandra Knupfer
|-
! 2019
| [[File:Flag of Israel.svg|20px|link=Israel]] Eli Roymi
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Antoinette Williams
|-
! 2020 !! colspan="3"| ''Kampionad ebet''
|- valign="top"
! 2021
| [[File:Flag of Japan.svg|20px|link=Japan]] Masayuki Mochizuki
| rowspan="2"| [[File:Flag of Italy.svg|20px|link=Italia]] Annalisa Agosti
| rowspan="4'| Monte Carlu
|-
! 2022
| [[File:Flag of Denmark.svg|20px|link=Danmark]] Sander Lylloff
|-
! 2023
| [[File:Flag of the United States.svg|20px|link=Stadoù-Unanet Amerika]] Frank Frigo
| [[File:Flag of England.svg|20px|Bro-Saoz|link=Bro-Saoz]] Cecilia Sparke
|-
! 2024
| 
|}
|}

== Urzhiataerezh ==
Abred-tre e voe dedennet skiantourien an [[urzhiataerezh]] gant ar ''backgammon'' hag e gedaozadoù niverus.<br>
D'ar [[15 a viz Gouere]] [[1979]], e Monte Carlu, e voe trec'het kampion nevez ar bed, Luigi Villa, gant ar [[meziant]] BKG 9.8 a oa bet savet gant Hans Berliner eus ''Carnegie-Mellon University'' e [[Pittsburgh]].<br>
Mat e voe c'hoari ar meziant, gwelloc'h avat e voe hini an den, met BKG 9.8 a c'hounezas dre 7 ouzh 1 en abeg da elfennoù chañs niverusoc'h<ref>{{en}} Hans Berliner, ''Backgammon Program Beats World Champ'', ACM SIGART Bulletin #69, Genver 1980, [http://www.bkgm.com/articles/Berliner/BackgammonProgramBeatsWorldChamp/ ''Backgammon Galore!''].</ref>.

== Notennoù ==
{{Daveoù|bannoù=2}}

== Deskiñ ''backgammon'' ==
* Chris Bray (2008), ''Backgammon for Dummies'', John Wiley & Sons, ISBN 978-0-470-77085-6 {{en}}
:Kentel c'hallek : ''Apprendre le backgammon'', Marie-Line Hillairet (2013), ISBN 978-1-4723-3413-8 {{fr}}
* Urbain Faligot (2001), ''Comment jouer au backgammon, au jacquet et au trictrac'', De Vecchi, ISBN 978-2-7328-0444-6 {{fr}}
* Jacques Elibia (2002), ''Le backgammon'', Bornemann, ISBN 978-2-85182-655-8 {{fr}}
* Philippe Lemaire (2008), ''Débutez au backgammon'', Micro Applications, ISBN 978-2-300-01511-3 {{fr}}
* N. Guiton (2012), ''Traité complet du jeu de Trictrac, suivi d'un Traité du jeu de Backgammon'', Maxtor, ISBN 978-84-90001-075-4 {{fr}}

== Liammoù diavaez ==
* [http://www.world-backgammon-association.com/ ''World Backgammon Association (WBA)''] {{en}}
* [http://www.ffbg.fr/ ''Fédération française de backgammon (FFBG)''] {{fr}}
:N'eus kleub ''backgammon'' ebet e Breizh.
* C'hoari ''backgammon'' war an [[Internet]] : [http://www.fibs.com/ ''First Internet Backgammon Server (FIBS)''] {{en}}, {{fr}} <small>(ha yezhoù arall).</small>

== Pennadoù kar ==
* ''[[Jacquet]]''
* ''[[Trictrac]]''

{{Commonscat}}

[[Rummad:C'hoarioù stroll]]
[[Rummad:C'hoarioù tablez]]
[[Rummad:C'hoarioù strategiezh]]