Gwelet an tarzh evit Afrika an Norzh

{{Databox}}
[[Restr:North Africa (orthographic projection).svg|thumb|upright=1.4|{{Legend|#346733|Afrika an Norzh hervez termenadur [[ABU]]}}{{Legend|#088733|Broioù ouzhpenn, e-keñver an douaroniezh}}]]
Ur [[kevandir|ranngevandir]] dibar a vez graet eus '''Afrika an Norzh''' (a-wechoù: '''Norzhafrika''') abalamour d'an douaroniezh ha d'an istor. Dezerzhioù ar [[Sahara]] ha [[Nubia]] a ya eus ar [[Meurvor Atlantel]] betek ar [[Mor ruz]] hag eo diaes eo treuziñ anezho ken ez eus ur seurt harz diwelus war-zu ar [[Su]].

==Broioù enni==
Hervez [[ABU]] emañ e-barzh:
*{{Aljeria}}
*{{Egipt}}
*{{Libia}}
*{{Maroko}}
*{{Sahara ar C'hornôg}}
*{{Soudan}}
*{{Tunizia}}

Hervez an douaroniezh e vefe e-barzh ivez:
*{{Mali}}
*{{Maouritania}}
*{{Niger}}
*{{Tchad}}

A-wechoù e vez lakaet e-barzh:
*{{Eritrea}}
*{{Etiopia}}

An inizi [[Azorez]] ha [[Madeira]] (e dalc'h [[Portugal]]), an inizi [[Kanariez]] ha kêrioù [[Melilla]] ha [[Ceuta]] (e dalc'h [[Spagn]]) a zo lodennoù eus Afrika an Norzh ivez, daoust m'emaint en [[Unaniezh Europa|Europa]] ent-politikel.

== Istor ==
Disheñvel-tre istor ar pobloù dispartiet gant ec'honderioù digenvez ha digevannezus, ec'honadoù traezh ha kerreg divent enno. Dont a ra war-wel pobloù Norzhafrika e mare ar [[Fenikianed]] kozh pa staljont [[trevadenn]]où, [[Kartada]] (''Kart hadasht'' = Kêr nevez) an hini bennañ (war-dro [[814 kt JK|- 814]]). Goude kresk ha digresk galloud Kartada e teuas amzer ar [[Henroma|Romaned]] pa gemeras he bro [[Scipio Africanus]] (212 kt JK|- 212). Eus tiriad Kartada (hini [[Tunizia]] hiziv) ec'h aloubas ar Romaned tiriadoù [[rouantelezh]] [[Berbered|berber]] an [[Numided]] (darn eus [[Aljeria]] hiziv) e [[48 kt JK|- 48]]. E Kornôg Norzhafrka e oa ur rouantelezh verber all, anvet ''Mauretania'' gant ar Romaned. Pa voe aloubet ganto e [[40 kt JK|-40]] ez eas Mauretania d'ober div broviñs, ar ''Mauretania tingitania'' (kêr-benn: [[Tanja]]) hag ar ''Mauretania kezarian'' (kêr-benn: Kezarea, [[Cherchell]] hiziv) ha goude e voe krouet ur ''Mauretania sitifian'' (kêr-benn: Setif.<br />
E Reter Norzhafrika emañ Libia hag Egipt, met lodenn an dezerzh a ya betek aod ar [[Mor Kreizdouarel]] a zo un harz diwelus all evit dispartiañ al lodenn gornôk eus Norzhafrika hag al lodenn reter etre Tunizia ha Libia. Setu perak e vez implijet ar gerioù arabek evit Kornôg en tu (ar [[Maghreb]]) hag evit Reter en tu all (ar [[Machrek]]).
Goude aloubidigezh ar [[Vandaled]] ([[Vvet kantved]]) e kouezhas Norzhafrika dindan beli ar [[Impalaeriezh roman ar Reter|Vizantidi]] ([[VIvet kantved]]) hag hini an [[Arabed]] (VII-VIIIvet kantved).<br />
Pa oa bet gounezet ar rannved d'ar feiz kristen war-dro an [[IIIe kantved]], ha ganet e Thagast (Souk-Ahras) [[|Aogustin Hippo|sant Aogustin]] (sanctus Augustinus), [[eskob]] [[Hippona]] ha doueoniour, e troas ar relijion da hini an Arabed, an [[Islam]], hemañ chomet relijion Norzhafrika a-bezh hiziv.<br />

Koulskoude e oa pell Norzhafrika eus kreizenn an Islam e [[Damask]] hag e [[Baghdad]] hag [[khalif]]ed distag (roueed gant galloud relijiel) a zo bet en Egipt (kalifed fatimat betek an [[12vet kantved]]). Roueed Maroko a aloubas [[Spagn]] ha Su [[Bro-C'hall]] (VIIvet-VIIIvet kantved), met tamm-ha-tamm e oe skarzhet kuit gant ar Spagnoled (diskar rouantelezh [[Granada]] e [[1492]]). Padal ne chomas ket distag ar broioù all diouzh ar bed muzulman pa zeuas an [[Turked|Durked]] a-benn ren Aljeria, [[Tunizia]], Libia hag Egipt (XVvet-XVIIvet kantved). Koulskoude ne c'helle ket an Durked mirout na ve [[morbreizherezh|morbreizherien]] berber mistri war meur a borzh en Aljeria ha Tunizia. (Sellet ouzh [[Kheir-ed-Din]])<br />
Dinerzhet gant [[brezel]]ioù e [[Gres|Bro-C'hres]] ([[1823]]) hag e [[Roumania]] ne c'hellas ket [[sultan]]ed [[Turkia]] mirout ouzh [[Bro-C'hall]], [[Bro-Saoz]] hag [[Italia]] a glask lodennañ Norzhafrika etrezo. Aloubet e voe Aljeria gant Bro-C'hall e [[1830]] hag Egipt gant Bro-Saoz ([[1840]]) tra ma kemere Italia Bro-Libia e [[1912]].

== Douaroniezh ==

==Liammoù diavaez==
{{Commons|Category:Northern Africa}}
* [https://web.archive.org/web/20100113151627/http://www.north-of-africa.com/ North of Africa]


[[Rummad:Afrika]]
[[Rummad:Rannvedoù Afrika]]