Gwelet an tarzh evit Africa (proviñs roman)

[[Restr:Africa proconsularis SPQR.png|thumb|upright=1.4|Proviñs Africa en [[Impalaeriezh roman]], war-dro 120]]
[[Proviñs roman]] '''Africa''', a glote gant tachenn gozh [[Kartada]] hag aod kornôg [[Libia]].

Krouet e oa ar broviñs-se o stagañ trevadennoù ''Africa Vetus'' hag ''Africa Nova'', ha rannet e oa gant an impalaer [[Diocletianus]] e teir lodenn : ''[[Regio tripolitana]]'', ''[[Africa byzacena]]'' hag ''Africa proconsularis'', anvet ivez ''Africa zeugitana''<ref>[http://books.google.com/books?id=T29q5EjPnigC&pg=PA44&dq=byzac%C3%A8ne+tripolitaine+diocl%C3%A9tien&hl=fr&ei=acx3TZ-YCMXssgaKxvX4BA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=1&ved=0CCgQ6AEwADgK#v=onepage&q=byzac%C3%A8ne%20tripolitaine%20diocl%C3%A9tien&f=false Abdelhamid Hénia, ''Être notable au Maghreb : dynamique des configurations notabiliaires'', éd. Maisonneuve et Larose, Paris, 2006, p. 44]</ref>.

== Istor ==
Ar vro a oa dindan proviñs ''Africa'' a oa kemeret gant ar [[Henroma|Romaned]] digant [[Kartada]]. Keodedoù bras all a oa er vro evel ''[[Hadrumetum]]'' ([[Sousa]], e [[Tunizia]] hiziv), kêr-benn ''Africa byzacena'', [[Hippo Regius]] ([[Annaba (kêr)|Annaba]], en [[Aljeria]]). Savet e oa ar broviñs gant [[Republik Roma]] e 146 kent J.-K., goude [[Trede brezel Kartada]]. Roma a savas e drevadenn gentañ en Afrika, ''Africa Proconsularis'' pe ''Africa Vetus'' (Afrika gozh), gouarnet gant ur [[prokonsul]], e lodenn strujusañ eus ar pezh a oa tiriad Kartada gwezhall. [[Utica, Tunizia|Utica]] e oa kêr-benn e velestradurezh. An dachenn a chome a oa lezet da roue [[Numidia]] [[Masinisa]], ur roue a oa gwaz da Roma. D'ar mare-se, politikerezh Roma en ''Africa'' a oa miret hepken na ziwanfe ur galloud bras all nepell eus [[Sikilia]]. E 118 kent J.-K. e klaskas ar priñs numidian [[Jugurtha]] unaniñ ar rouantelezhioù bihanoc'h. Koulskoude pa varvas e tremenas ar pep brasañ eus ar vro a zalc'he d'ur roue all eus [[Maoritania (henamzer)|Maoritania]], [[Bocchus]], ur gwaz da Roma. D'ar mare-se dija e oa romanekaet ar vro. E 27 kent J.-K. e oa savet an [[Impalaeriezh roman]], hag ''Africa'' a chomas dindan dalc'herezh ar Romaned.

Meur a adreizhadenn a oa kaset da benn gant [[Augustus]] ha diwezhatoc'h gant [[Caligula]], met [[Glaoda Iañ|Claudius]] an hini a savas bevennoù diwezhañ ar proviñsoù roman ofisiel dre vras. Afrika a oa ur broviñs senedourel. Goude adreizhadennoù melestradurel [[Diocletianus]] e oa rannet en ''Africa Zeugitana'' (anvet ivez ''Africa Proconsularis'', rak gouarnet e oa gant ur [[prokonsul]]) en norzh hag ''[[Africa Byzacena]]'' er su, hag o-daou a oa lodennoù eus ''[[Eskopti Africa|Dioecesis Africae]]''. Chom a reas ar vro dindan an [[Impalaeriezh roman]] betek [[aloubadegoù barbar|aloubadegoù germanat]] bras ar {{Vvet}} kantved. Treuzet e oa bet ar mor gant ar [[Vandaled]] a zeue eus ''[[Hispania Baetica|Hispania]]'' e 429 ha kemeret e oa holl ar vro gante adal 439. Sevel a rejont o rouantelezh dezhe o-unan a zalc'he [[Sikilia]], [[Korsika]], [[Sardinia]] hag an [[Inizi Balearez]]. Atahinet e veze ar [[Katoligiezh|Gatoliked]], rak ar Vandaled a oa [[arianegezh|Arianed]].E 476, goude diskar an [[Impalaeriezh roman]], e troas da lodenn eus [[Impalaeriezh roman ar C'hornôg]]. War-dro fin ar {{Vvet}} kantved e krogas Stad ar Vandaled da wanaat ha lezel a reas ar pep brasañ eus an tiriadoù e diabarzh an douaroù e dalc'h ar [[Maoured]] hag ar meuriadoù [[berbered]] all.
[[Restr:As-Hadrian-Africa-RIC 0841,As.jpg|thumb|upright=1.6|Pezh moneiz eus Roma a lid '''proviñs Africa''', skoet e 136 dindan ren [[Hadrian]]. Enkorfadur Afrika zo diskouezet gant un gabell e stumm ur penn olifant.]]

E 533, an impalaer [[Justinian]], tennet gantañ un digarez diouzh stourmoù evit ar galloud e rouantelezh ar Vandaled, a gasas e arme renet gant ar jeneral [[Belisarius]] da gemer ''Africa'' en-dro. Faezhet e oa ar Vandaled e berr amzer. Antreal a reas Belisarius e [[Kartada]] ha stagañ a reas ar broviñs ouzh an [[Impalaeriezh roman ar Reter|Impalaeriezh]] en-dro. Dont a reas a-benn ar melestradur roman da argas argadennoù meuriadoù Amazigh ar gouelec'h, ha war-bouez sevel ur rouedad mogerioù difenn e teuas a-benn da gemer en-dro tiriadoù diabarzh an douaroù. Bodet e voe proviñsoù norzh Afrika, hag an douaroù dalc'het gant an Impalaeriezh e Spagn, en [[Eksarc'hiezh Africa]] gant an impalaer [[Mauricius (impalaer)|Mauricius]]. <!--The exarchate prospered, and from it resulted the overthrow of the tyrannical emperor [[Phocas]] by [[Heraclius]] in 610.--> Stabil ha pinvidik e oa ar broviñs e deroù ar {{VIvet}} kantved kement ha ken bihan ma soñjas an impalaer [[Heraclius]] e-pad ur pennad kas e gêr-benn eus [[Kergustantin]] da Garthago. Adalek 640 e rankas an eksarc'hiezh talañ ouzh [[aloubadegoù ar Vuzulmiz|aloubadeg ar Vuzulmiz]], ha daoust da golloù, ur wezh an amzer, e teuas a-benn da argas an tagadennoù betek 698. Er bloavezh-se, un arme vuzulman deuet eus [[Egipt]] a breizhas Kartada hag a aloubas an eksarc'hiezh. Echu e oa da vat gant an impalaeriezh roman e Norzh Afrika. Koll a rae an impalaeriezh roman an hini diwezhañ eus proviñsoù [[Impalaeriezh roman ar C'hornôg]], 222 vloaz goude diskar Roma hag impalaer diwezhañ Impalaeriezh ar C'hornôg, [[Romulus Augustulus]].
{|class="wikitable"
|-
! colspan="9" font-size="200%" | EMDROADUR PROVIÑS AFRICA
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | Deroù an aloubadeg roman
| colspan="3" | [[Kartada]]
| colspan="2" | Rouantelezh [[Numidia]] orientalis ([[Massylii]])
| colspan="2" | Numidia occidentalis ([[Massaessylii]])
| Rouantelezh [[Mauretania]]
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | adal [[146 kent JK]]
| colspan="3" bgcolor="#efefef" | '''Africa'''
| colspan="4" | Numidia
|[[Mauretania]]
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | adal [[105 kent JK]]
| colspan="3" bgcolor="#efefef" | Africa (goude staget un darn eus Numidia)
| colspan="2" | Numidia orientalis
| colspan="2" | Numidia occidentalis
| Mauretania
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | adal [[45 kent JK]]
| colspan="3" bgcolor="#EFEFEF" | '''Africa Vetus''' 
| bgcolor="#efefef" | '''Africa Nova'''
|''Colonia Cirta Sittianorum''
| colspan="2" |Mauretania orientalis (staget Numidia occidentalis ouzh Mauretania)
|Mauretania occidentalis
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | adal [[27 kent JK]]
| colspan="5" bgcolor="#efefef" | '''Africa Proconsularis''' 
| colspan="3" |Mauretania
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | adal [[41]] (goude JK)
| colspan="5" bgcolor="#efefef" | Africa Proconsularis
| colspan="2" |'''[[Mauretania césarienne]]'''
| bgcolor="#efefef" | '''[[Mauretania tingitane]]'''
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | adal [[193]]
| colspan="3" bgcolor="#efefef" | Africa Proconsularis
| colspan="2" |'''Numidia'''
| colspan="2" bgcolor="#efefef" | '''[[Mauretania Caesariensis]]'''
| bgcolor="#efefef" | Mauretania Tingitane
|-
| bgcolor="#d3d3d3" | Goude adaoz [[Diocletianus]]
| bgcolor="#efefef" |Tripolitana
|Bizacène
|Zeugitane
| colspan="2" bgcolor="#efefef" |Numidia
| bgcolor="#efefef" | '''[[Mauretania Sitifienne]]'''
|'''[[Mauretania Caesariensis]]'''
| bgcolor="#efefef" | Mauretania Tingitane
|}

== Roll (diglok) eus prokonsuled ''Africa'' e deroù an Impalaeriezh roman ==
{|
|-
|
* Marcus Furius Camillus (17-18)
* Lucius Apronius (19-21)
* Quintus Iunius Blaesus (21-22)
* Publius Cornelius Dolabella (23-24)
* Marcus Iunius Silanus Torquatus (29-34)
|
* Servius Cornelius Lentulus Cethegus (34-36)
* Caius Rubellius Blandus (36)
* Marcus Iunius Silanus Torquatus (36-39)
* Lucius Calpurnius Piso (39-40)
* Servius Livius Galba Ocella (45-47)
|
* Titus Statilius Taurus (52-53)
* Lucius Vitellius (61-62)
* Servius Cornelius Scipio Salvidienus Orfitus (62-63)
* Marcus Vipstanus Apronianus (68-69)
* Lucius Calpurnius Piso (69-70)
|}
== Notennoù ==
<references/>

{{proviñsoù roman 120}}

[[Rummad:Proviñsoù roman kozh]]