Gwelet an tarzh evit Abdallah Iañ Jordania

{| class="infobox" cellspacing="2" style="font-size:85%;"
|-
{{Infobox/Titl|Abdallah I{{añ}} Jordania|008000|talbenn defaut|fff}}
|-
| colspan="2" | [[Restr:Kingabdullahbinhussein.png|260px]]
|-
| colspan="2" align="center" | Poltred ofisiel
|- bgcolor="Green" style="color:#fff;"
! colspan="2" | Roue Jordania
|- 
| '''Ren '''
| {{Deiziad|25|Mae|1946}}
{{Deiziad|20|Gouhere|1951}}
|-
| '''Kentad'''
| Hini ebet
Anvet da roue Jordania
|-
| '''Warlerc'hiad'''
| [[Talal I Jordania]]
|- bgcolor="Green" style="color:#fff;"
! colspan="2" | Emir Treuzjordania
|- 
| '''Ren '''
| {{Deiziad|1|Ebrel|1921}}
{{Deiziad|25|Mae|1946}}
|-
| '''Kentad'''
| Hini ebet
Anvet da emir Treuzjordania
|-
| '''Warlerc'hiad'''
| Hini ebet
Anvet da roue Jordania
|- bgcolor="Green"
| colspan="2" | 
|-
| '''Ganedigezh '''
| [[C'hwevrer|Miz C'hwevrer]] [[1882]]
[[Mekka]], [[Impalaeriezh otoman]]
|-
| '''Marv'''
| {{Deiziad|20|Gouhere|1951}}
[[Jeruzalem|Jerusalem]]
|-
| '''Tiernac'h'''
| [[Hachemited]]
|-
| '''Tad '''
| [[Hussein ben Ali]]
|-
| '''Mamm'''
| Abdiyya bent Abdallah
|-
| '''Relijion'''
| [[Islam sunnit]]
|}
'''Abdallah Iañ ben Hussein''' ('''عبد الله الأول بن الحسين''' ''Abd Allāh ala'oul ben al-Hussein''), roue Jordania, bet ganet e [[C'hwevrer|Miz C'hwevrer]] [[1882]] e [[Mekka]], [[Rouantelezh Hedjaz|Hedjaz]], [[Impalaeriezh otoman]] ha marvet d'an {{Deiziad|20|Gouhere|1951}} e [[Jeruzalem|Jerusalem]], a oa eil mab [[Hussein ben Ali]], [[cherifelezh|cherif]] hag [[emirelezh|emir]] Mekka.

Studioù a reas e [[Kergustentin]] hag en Hedjaz. Kannad Mekka e voe en Impalaeriezh adalek [[1911]] betek [[1914]] ; a-du gant Kevredidi ar [[Brezel-bed kentañ]] e savas, pa chomas an Impalaeriezh a-du gant [[Alamagn]].

Etre [[1916]] ha [[1918]], gant skoazell ar [[Kembre|C'hembread]] [[Thomas Edward Lawrence|Lawrence Arabia]], e voe e penn [[Emsavadeg Meur an Arabed]] a-enep an Impalaeriezh.

E [[1921]] e voe anvet da Emir Treuzjordania betek krouidigezh [[Jordania|Rouantelezh Hachemit Jordania]] e [[1946]], ma voe [[Rouantelezh|Roue]] betek e zrouklazh e [[1951]].

Ur perzh pouezus-kenañ a c'hoarias Abdallah ben Hussein e [[politikerezh]] hag [[Istor]] ar [[Reter Nesañ]] en hanterenn gentañ an {{XXvet kantved}}.

== Yaouankiz politikel ==
A-raok e dregontvet deiz-ha-bloaz e oa Abdallah ben Hussein ur [[Politikerezh|politikour]] ampart, pa zeuas a-benn da gendrec'hiñ e dad d'emstrivañ da Cherif Mekka – ar pezh a voe graet, gant harp ar [[Rouantelezh-Unanet]], a voe gounezet a-drugarez da Abdallah. E 1911 e voe dilennet Abdallah e-unan da gannad Mekka e [[Parlamant]] an Impalaeriezh otoman, ma voe hanterour etre e dad ha [[gouarnamant]] an Impalaeriezh.<ref name="ODNB">Michael T. Thornhill, ''Abdallah bin Hussein (1882-1951)'', en ''Oxford Dictionary of National Biography'', Oxford University Press, 2013, ISBN 978-0-19-967154-0 {{en}}</ref>

E 1914, pa zivizas mont a-du gant Kevredidi ar Brezel-bed kentañ, en enep d'an Impalaeriezh, ez eas dre guzh da [[Kaero|Gaero]] da gejañ ouzh Maodiern ar Brezel e gouarnamant ar Rouantelezh-Unanet, Lord Kitchener, evit gounit e skoazell da raktres Hussein ben Ali : sevel ur [[Stad]] [[Arabed|arab]] er Reter Nesañ.<ref name="DM">David Murphy, ''The Arab Revolt – 1916-1918'', Osprey Publishing, 2008, ISBN 978-1-84603-339-1 {{en}} [https://books.google.fr/books?id=swtDhYg9DJsC&pg=PA18&lpg=PA18#v=onepage&q&f=false ''Google Books'']</ref>

A-hed ar Brezel-bed kentañ e chomas Abdallah ben Hussein e darempred gant gouarnamant ar Rouantelezh-Unanet, hag e [[1915]] e vroudas e dad da eskemm lizheroù gant Sir Henry McMahon, a oa uhelgomiser en [[Egipt]], diwar-benn dizalc'hiezh an Arabed diouzh an [[Turkia|Durked]].<ref name="ODNB" />

Da heul an eskemm lizheroù-se e c'hoarvezas Emsavadeg Veur an Arabed e 1916-1918, ma voe Abdallah ben Hussein e penn [[lu]] arab ar Reter, war-dro 5&nbsp;000 soudard ennañ.<ref name="DM" />

D'an {{Deiziad|10|Mezheven|1916}} e tagas ur gwarnizon otoman e Ta'if, nepell diouzh Mekka. Petra bennak ma ne oa nemet 3&nbsp;000 soudard turk er gwarnizon ne c'hallas ket an Arabed e gemer, dre ziouer a [[arm]]où e-tal [[kanolierezh]] an Durked ; seziz a voe lakaet war ar gwarnizon neuze, betek ma teufe ul luad egiptat e miz Gouhere gant kanolierezh ivez, ha d'an {{Deiziad|22|Gwengolo|1916}} en em zaskoras an Durked.

Goude an trec'h-se ez eas Abdallah ben Hussein gant 4&nbsp;000 soudard da [[Medina|Vedina]], a oa sezizet ivez.<br>
E deroù [[1917]] e tagas un dezougadeg otoman en [[dezerzh]] hag e preizhas an holl bezhioù [[moneiz]] [[aour]] a oa da c'houbrenañ ar [[Bedouined|Vedouined]] evit ma chomfent feal d'ar [[sultan]] otoman.<ref name="DM" />

E [[Eost|miz Eost]] [[1917]] e labouras gant ar [[Kabiten|c'habiten]] [[Bro-C'hall|gall]] ([[aljeria]]n<ref>[http://www.memorial-genweb.org/~memorial2/html/fr/complementter.php?id=2666078&largeur=1280&hauteur=1024 ''MémorialGenWeb''] {{fr}}</ref>) Mohammed Ould Ali Raho evit tarvañ an [[hent-houarn]] [[Linenn Hedjaz|''Hedjaz'']].<ref name="DM" />

== Emirelezh Treuzjordania ==
[[Restr:Transjordan-Stamp-1930-KingAbdullah.jpg|thumb|left|150px|<div style="text-align:center;">[[Timbr]], [[1930]]</div>]]
D'ar [[Gwener]] {{Deiziad|23|Gouhere|1920}} e voe taget Rouantelezh [[Siria]] gant ar C'hallaoued en ode [[Emgann Maisaloun|Maisaloun]], nepell diouzh ar gêr-benn [[Damask]] hag ar vevenn gant [[Liban]]. Da heul an trec'h e voe kemeret Damask ganto hag eztiriet ar roue Faisal, a oa breur da Abdallah ben Hussein. Hennezh a guitaas an Hedjaz gant e luad da vont da [[Amman]], m'en em stalias da c'hortoz dieubiñ Damask.<ref name="ODNB" />

Keloù eus raktres Abdallah ben Hussein a erruas er Rouantelezh-Unanet ; [[Winston Churchill]], a oa o tistreiñ da [[Londrez]] goude [[Kuzuliadeg Kaero]], a gejas ouzh Abdallah ben Hussein e [[Jeruzalem|Jerusalem]] d'an {{Deiziad|28|Meurzh|1921}} ; dont a reas a-benn d'e gendrechiñ : kreñvoc'h eget hini an Arabed e oa al lu gall, ha ne felle ket d'ar Rouantelezh-Unanet bezañ broc'het ouzh Bro-C'hall. Plegañ a reas Abdallah ben Hussein, hag en eskemm e voe krouet [[Emirelezh Treuzjordania]].

D'an {{Deiziad|8|Meurzh|1920}} e voe anvet da Roue [[Iraq]] gant Parlamant Iraq, ar pezh a nac'has ; e vreur Faisal; a oa o paouez bezañ faezhet e Siria, a asantas pignat war an tron.

Kerkent hag anvet da emir Treuzjordania d'an {{Deiziad|11|Ebrel|1923}} e krogas Abdallah ben Hussein da aozañ ar Stad, a voe roet dezhi an dizalc'hiez velestradurel d'ar {{Deiziad|25|Ebrel|1923}}.

D'an {{Deiziad|22|Meurzh|1946}} e sinas an emir ur feur-emglev diwezhañ gant an R.-U. a lakae ar Stad treuzjordanian da vezañ dizalc'h. Daou viz diwezhatoc'h, d'ar {{Deiziad|25|Mae|1946}} e voe lakaet Abdallah ben Hussein da roue gant ar parlamant ha kemmet anv ar Stad («&nbsp;Emirelezh Treuzjordania&nbsp;») e «&nbsp;Rouantelezh Jordania&nbsp;».

== Politikerezh ==
A-hed e vuhez, ha dreist-holl a-c'houde Emsavadeg Veur an Arabed ha diskar an Impalaeriezh otoman, e youlas Abdallah ben Hussein sevel ur Stad hollarab er Reter Nesañ, a anve «&nbsp;'''سوريّة الكبرى''' ''Souriya al-Kebir'' "[[Siria Veur]]"&nbsp;», a vije enni Iraq, Jordania, Liban, [[Palestina]] ha [[Siria]] hag a vije renet gant an [[tierniezh|diernac'h]] hachemit e Damask.

En abeg d'ar c'hraf diwezhañ e savas disfiziañs e meur a Stad arab, e soñje dezho e oa Abdallah ben Hussein o klask lemel o dizalc'hiezh diganto peogwir e oa a-dra gant o enebourien ; disfiz a savas ivez en Abdallah ben Hussein diouzh pennoù ar Stadoù arab all<ref>Avi Shlaim, ''Lion of Jordan : The life of King Hussein in War in Peace'', Allen Lane, 2010, ISBN 978-0-7139-9777-4 {{en}} (Diwar-benn [[Hussein I Jordania]], mab ha warlerc'hiad Abdallah ben Hussein)</ref>{{,}}<ref>Joshua Landis (2001), [http://faculty-staff.ou.edu/L/Joshua.M.Landis-1/Syria_1948.htm ''Syria and the 1948 War in Palestine''] {{en}}</ref>{{,}}<ref name="CT">Charles Tripp, ''Iraq and the 1948 War: mirror of Iraq's disorder'', Cambridge University Press, 2007, ISBN 978-0-5216-9934-1 {{en}} [http://ebooks.cambridge.org/chapter.jsf?bid=CBO9781139167413&cid=CBO9781139167413A017 ''Cambridge University Press'']</ref>.
[[Restr:GoldaMeir.jpg|thumb|Golda Meir ([[1878]]-[[1978]])]]
E [[1937]] e savas Abdallah ben Hussein a-du gant alioù Kengor Peel<ref>[http://www.jewishvirtuallibrary.org/jsource/History/peel1.html ''Peel Commission Report''] {{en}}</ref>, a ginnige ma vije krouet ur Stad [[Yuzevien|yuzev]] en 20% eus tiriad Palestina, ar peurrest o vont gant Treuzjordania. Pa 'z asantas ar Yuzevien, petra bennak ma kave dezho e oa gwall vihan an dachenn, ez enebas Arabed Palestina hag ar Stadoù tro-war-dro. Kazeg a reas ar c'hengor eta.
Dek bloavezh diwezhatoc'h, e [[1947]], e voe Addallah ben Hussein ar rener arab nemetañ a savas a-du gant disentez [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] da rannañ Palestina etre ur Stad yuzev hag unan arab, goude emvodoù kuzh gant [[Golda Meir]] (a voe Pennmaodiernez Stad [[Israel]] eus [[1969]] betek [[1974]]) ma<ref name="BM">Benny Morris, ''1948: The History of the First Arab-Israeli War'', Yale University Press, 2009, ISBN 978-0-300-15112-1 {{en}}</ref>{{,}}<ref>Eugene L. Rogan & Avi Shlaim, ''The War for Palestine: Rewriting the History of 1948'', Cambridge University Press, 2001, ISBN 978-0-521-79476-3 {{en}}</ref>

D'ar {{Deiziad|4|Mae|1948}}, Abdallah ben Hussein, a glaske bezañ mestr war an darn vrasañ eus Palestina, a gasas soudarded al [[Legion Arab]] da dagañ [[trevadennerezh|trevadennoù]] israelat Gush Etzion, etre Jerusalem hag [[Al-Khalil]] (a zo ''Hevron'' en [[hebraeg]]) ; sizhun diwezhatoc'h, d'an [[11 a viz Mae]], e kejas ouzh Golda Meir adarre hag e klaskas hec'h asant d'ur broviñs yuzev er Stad hollarab a oa-eñ e-sell da staliañ, gant dilennidi yuzev er Parlamant, ar pezh a virje ouzh tarzhadenn ur brezel etre ar Yuzevien hag an Arabed er Reter Nesañ<ref>Efraim Karsh, ''The Arab-Israeli Conflict : The Palestine War 1948'', Osprey, 2002, ISBN 978-1-84176-372-9 {{en}}</ref>. Golda Meir a zegasas d'e soñj ar pezh a oa bet kendivizet en emvod an {{Deiziad|29|Du|1947}} gant [[Aozadur ar Broadoù Unanet]] : rannañ Palestina etre ur Stad yuzev hag unan arab.

Koulz ar Yuzevien ha Palestiniz a voe nec'het o welet e vije brezel ; Abdallah ben Hussein a zisklêrias e kavje gwelloc'h ur Stad yuzev amezek da Dreuzjordania eget ur Stad arab palestinat dindan beli pennadurezhioù an [[islam]].<ref name= "BM" />

Peogwir e oa mat a-walc'h an darempredoù etre roue Jordania, ar Stadoù kornôgel hag ar pennadurezhioù yuzev e voe dispriziet Abdallah ben Hussein gant ar pennoù arab all ; en abeg da gement-se, hag ivez peogwir e felle dezhañ astenn e diriad ha kemer Jeruzalem e savas Abdallah ben Hussein a-du gant un dagadenn hollarab a-enep Stad Israel, a voe krouet d'ar {{Deiziad|15|Mae|1948}}. En em lakaat da bennkomandour an nerzhioù arab a reas, hag anvet er galloud-se.<ref name="CT" />

Aloubet e voe Glann Gornôgel ar stêr Jordan ha Reter Jerusalem, ha lakaet o annezidi da geodedourien Jordania.

E [[1949]] e voe Abdallah ben Hussein o kemer perzh en emvodoù kuzh gant pennadurezhioù Israel a-benn degas ar [[peoc'h]]. Pa zeuas ar c'heloù d'ar Stadoù arab all ez asantas Abdallah ben Hussein paouez gant ar marc'hataerezh-se, gant ma asantfe ar Stadoù arab all ma vefe ar C'hlann Gornôgel e Routantelezh Hachemit Jordania.

== An drouklazhadenn ==
[[Restr:Abdulla the day before his death.jpg|thumb|Da zerc'hent an drouklazhadenn, 19 a viz Gouhere 1951]]
En Amman d'ar {{Deiziad|16|Gouhere|1951}} e voe drouklazhet Riad Bei al-Solh, unan eus ez-pennmaodierned Liban, rak brud a rede eus emglevioù kuzh etre Liban ha Jordania a-benn sinañ ar peoc'h gant Israel.

Pa oa e [[moskeenn]] Al-Aqsa e Jerusalem da geñver an obidoù – ha kent un emvod gant pennadurezhioù Israel – e voe drouklazhet Abdallah ben Hussein gant ur Palestinian. Unan eus ar boledoù a dizhas e vab-bihan [[Hussein Iañ Jordania|Hussein]], a voe saveteet a-drugarez d'ur vedalenn a oa bet lakaet war e [[bruched|vruched]] diwar c'houlenn e dad-kozh.<ref name="Lunt">James Lunt, ''Hussein of Jordan: Searching for a Just and Lasting Peace'', William Morrow & Co., 1989, ISBN 978-0-688-06498-3 {{en}}</ref>

A-c'houde an enklask e voe gouezet en devoa an drouklazher, ur paotr yaouank, graet e daol diwar urzh ar [[Koronal|c'horonal]] Abdallah al-Tell, a oa bet gouarnour milourel Jerusalem. [[Kastiz ar marv]] a voe lakaet dezhañ ha d'e dri genwaller ; d'ar [[6 a viz Gwengolo]] e voe krouget e genwallerien.

Mab henañ Abdallah ben Hussein, a bignas war gador-roue Jordania dindan an anv [[Talal Iañ Jordania]] ; dre ma oa klañv a spered e voe digadoriet d'an {{Deiziad|11|Eost|1952}}, hag e vab Hussein a voe roue d'e dro, d'an oad a 17 vloaz. E [[1967]] e pardonas Hussein Iañ Jordania da c'hougemenner drouklazhadenn e dad-kozh.

== Levrlennadur ==
*Timothy J. Paris, ''Britain, the Hashemites and Arab Rule – 1920-1925 – The Sherifian Solution'', Routledge, 2004, ISBN 978-1-135-77186-7 {{en}} [https://books.google.fr/books?id=W02RAgAAQBAJ&pg=PA169&dq=Abdallah+bin+Husseyn+biography&hl=fr&sa=X&ei=nn_XVKqHNIbtaKi6gfAJ&ved=0CGYQ6AEwCQ#v=onepage&q=Abdallah%20bin%20Husseyn%20biography&f=false ''Google Books'']

{{Commonscat|Abdullah I of Jordan}}

== Notennoù ==
{{Daveoù|bannoù=2}}

== Pajennoù kar ==
* [[Roll rouaned Jordania]]

{{Azia}}
{{Monarkiezhoù}}
{{Kevre ar Stadoù Arab}}
{{AC'hI}}

[[Rummad:Jordania]]
[[Rummad:Ganedigezhioù 1882]]
[[Rummad:Marvioù 1951]]
[[Rummad:Istor Jordania]]