Liorzh ar plijadurezhioù

Liorzh ar plijadurezhioù (izelvroeg : De tuin der lusten), diwar an daolenn a zo er c'hreiz, zo anv un deirzaolenn vras (220 x 389 cm) aozet gant eoul war goad derv etre 1490 ha 1510 gant al livour izelvroat Hieronymus Bosch. E Mirdi ar Prado e Madrid emañ an oberenn war ziskouez.

Dibar eo en Istor an arzoù. Kevrinus eo, pinvidik an danvez anezhi, ha diaes da gompren. Gouzout a reer e klaskas al livour kenteliañ e gempredidi, e oa aes da gompren dezho, hag e plijas kement d'ar roue spagnol Felipe II ma prenas an oberenn.

An deirzaolenn[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Serr	A-dreñv an taolennoù ez eus livet ur weledigezh eus ar bed evel ma c'hallfe bezañ gwelet gant ar c'hrouer anezhañ, a zamweler e krec'h o sellout ouzh e oberenn. Emañ ar bed en ur voull dreuzwelus, evel en ur vi prest da ziglorañ.

Digor
Liorzh Eden, ar Baradoz
Liorzh ar Plijadurezhioù, ar Purgator
An Ifern

Deskrivadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Dre sellet pizh ouzh an daolenn e c'heller klask divinout tamm-ha-tamm stêr an arvestoùigoù niverus, hogozik an holl o vezañ liammet ouzh kentelioù ar Bibl e doare pe zoare, war an tu mat pe an tu fall, a zo deskrivet el levr-se. Lod munudoù avat n'eur ket evit displegañ fraezh c'hoazh.

Ar Baradoz[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ment : 220 x 97 cm

Emañ an doue kristen o tegas Eva da Adam, a zo o paouez dihuniñ, hag o vennigañ o eured. Serr eo daoulagad Eva dirak selloù sebezet Adam, daoust ma hañval-hi kinnig he c'horf dezhañ.

Fonnus eo ar vuhez tro-dro dezho : dirak an doue o c'hrouer hag an dud e teu loened gwirion ha re faltazius er-maez eus ur mell toull en douar, unan anezho o lenn ul levr (ar Bibl moarvat) a-drek ur pesk (a zo arouez ar gristeniezh) ; a-dreñv Eva ez eus lapined oc'h aroueziañ ar strujusted, hag a-drek Adam e weler ur wezenn "aerouant" (Dracaena) evit ar vuhez peurbadus. Loened n'eus ket anezho en Europa a weler en drekleur (ur jirafenn, ur marmouz war gein un olifant, ul leon). War an tu dehou er c'hreiz ez eus un naer o krapat gant ur wezenn a zoug frouezh, marteze evit kemenn degouezh ar frouezhenn verzet a gaso da harlu Adam hag Eva.

Ar Purgator[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ment : 220 x 195 cm

Dre he oabl ez eo stag panell ar c'hreiz ouzh hini an tu kleiz ; ul lenn zo el lec'h ma oa ur poull, hag ur poull el lec'h ma oa un toull en douar. Dindan al lenn emañ "liorzh ar plijadurezhioù" er ster dik, ma'z eus gwazed ha maouezed (lod du e-mask ar re wenn) en noazh-ran a-wel d'an holl hep mezh ebet, koulz ha kalz loened ha plant. Evit doare, n'emañ ket al liorzh-se war an Douar, pa weler enni loened faltazius c'hoazh ha frouezhennoù bras-divent.

A-goubladoù pe a-strolladoù emañ an dud gant c'hoarioù liesdoare ; lod anezho a ziskouez bezañ a-unvan gant loened (ur vaouez o vriata ur mell kaouenn, tud e-mesk evned divent : un diredig, ur boc'hruz en o zouez).

E kreiz al lenn ez eus ur voul c'hlas, tud o c'hoari war ur rizenn tro-dro dezhi ; kleuz eo ar voul : dre un digor enni e weler ur c'houblad a zo gant c'hoarioù revel tra ma'z eus un trede den o kinnig e revr. E tu kleiz trederenn izelañ an daolenn ez eus ur gwaz o tougen krogenn ur vesklenn damzigor, enni ur c'houblad a zo moarvat gant c'hoarioù revel ivez.

Un arvest iskis zo er c'horn dehou izelañ : en ur vougev ez weler ur gwaz gwisket — an hini nemetañ — o tiskouez ur vaouez vlevek a zo a-drek ur speurenn gromm dreuzwelus, un aval en he dorn hag unan all en he c'hichen ; tu zo da lavaret ez eo Adam, gwisket peogwir en deus anavet e noazhder, o tamall Eva, honnezh o vezañ kastizet goude endevout tañvaet ar frouezhenn verzet. Dremn an den a c'hellfe bezañ hini H. Bosch e-unan, hini ar pinvidig en devoa gourc'hemennet an deirzaolenn, pe c'hoazh Yann ar Badezour gwisket gant e gañvalken.

Iskisat arvest ivez eo ar poull, maouezed hepken ennañ, pa'z eus gwazed hepken oc'h ober an dro war keinoù loened en ur obeer troioù ouesk, evel pa vefent o klask hoalañ ar maouezed.

Dre vras e hañval "Ar Purgator" taolenniñ ur vuhez dibreder en ur bed na zouj ket d'ar reolennoù boutin : loened bras-divent o tougen tud vunut, ur goublad e-barzh ur glogorenn street, pesked war vale, hag all.

An Ifern[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ment : 220 x 97 cm

Diskemmañ ouzh sioulder ar Baradoz ha drantiz ar Purgator a ra an trede taolenn : goude bezañ bet o plegañ da demptadur ar plijadurezhioù en em gav an dud daonet da virviken e duder an Ifern. N'eus tamm Natur vadelezhus ebet eno, emañ an tanioù-gwall, ar jahin hag ar feulster o ren. E laezh an daolenn ez eus ur geoded o teviñ en noz a-us arvestoù brezel e-kichen ul lenn ruziet gant gwad ; er c'hreiz e weler arvestoù jahin, en o zouez tud o c'houzañv en abeg da vinvioù-seniñ hag o kanañ ur son skrivet war peñsoù un den. E-lec'h plant ez eus kontilli hag armoù, metal e pep lec'h ; e-lec'h loened dizrouk ez eus euzhviled o tebriñ tud.

Arvest pennañ an daolenn (lec'hiet dik er feur aour^[1]) eo "gwaz-gwezenn" e vrusk kleuz skoret gant e "zivrec'h-kefioù" sec'h harp ouzh div vag-dre-lien ; war e benn ez eus ur gantenn ma weler tud ambrouget gant tudennoù iskis tro-dro d'ur mell binioù roz a hañval aroueziañ ur gousac'h hag ur c'halc'h, da lavaret eo ardivink-genel ur gwaz. Un den zo o sevel gant ur skeul war-du ar brusk, ur saezh sanket en e revr ; er brusk e-unan ez eus tud en noazh oc'h evañ en un davarn, servijet gant ur vatezh wisket.

E traoñ an daolenn, en tu dehou, ez eus ur pikol evn azezet war ur gador-privezioù, o tebriñ un den hag o kac'hat reoù all en un toull ma weler un den all o tislonkañ pezhioù-moneiz. Pa studier an daolenn e weler e c'hall aroueziañ sioù buhez mab-den (en o zouez ar boaz da c'hoari, aroueziet gant un tablez backgammon) hag ar seizh pec'hed marvel.

Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

(fr) Belting. Bosch : Le jardin des délices. Paris : Gallimard, 2005 (ISBN 978-2-07-011823-6)
(fr) Falkenburg, Reindert L.. Bosch : Le jardin des délices. Paris : Hazan, 2015 (ISBN 978-2-7541-0773-0)
(en) Garrido, Carmen & Van Schoute, Roger. Bosch at the Museo del Prado : Technical Study. Madrid : Museo del Prado/Aldeasa, 2001 (ISBN 978-84-8003-265-0)
(en) Glum, Peter. The key to Bosch's "Garden of Earthly Delights" found in allegorical Bible interpretation, Volume I'. Tokyo: Chio-koron Bijutsu Shuppan, 2007 (ISBN 978-4-8055-0545-8)
(fr) Prost, Charles. Les chardons et la petite tortue ou le Jardin des délices de Jérôme Bosch décrypté. Tournai : Casterman, 1992 (ISBN 978-2-203-60701-9)
(en) Rooth, Anna Birgitta. Exploring The Garden of Delights : Essays in Bosch's Paintings and the Medieval Mental Culture. Helsinki : Academia Sientiarum Fennica, 1992 (ISBN 978-951-41-0673-6)
(de) Wirth, Jean. Hieronymus Bosch : Der Garten der Lüste. Das Paradies als Utopie. Frankfurt-am-Main : Fischer Taschenbuch, 2000 (ISBN 978-3-596-13382-6)
(es) Yarza Luaces, Joaquín. El jardín de las delicias de El Bosco. Madrid : Tf. Editores, 1998 (ISBN 978-84-89162-74-7)