Trehont

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ.

Er brederouriezh, koulz hag er relijion eo an trehont ar meizad diazez a dalvez klask mont pelloc'h, daoust ma'z eus sterioù disheñvel en e stadoù istorel ha sevenadurel disheñvel. Ennañ e kaver prederouriezhioù, reizhiadoù ha doareoù a zeskriv frammoù diazez ar bezañs, n'eo ket evel ur voudoniezh pe ontologiezh (teorienn ar bezañs), met evel framm an emdroadur hag gwiriekaat ar ouiziegezh gant ar bout. Diazezet eo an termenadurioù prederouriezhel-se dre vras war ar poell hag an evezhiadennoù arnodel ha klask a reont kinnig ur framm evit kompren ar bed ha n'eo ket diouzh kredennoù relijiel pe nerzhioù dreistnaturel. Eus ar Skolastik e teu ar meizad-se (latin : « transcendantia ») o verkañ perzhioù ez-rummad ar boudoù.

Eus ar Wiki saoznek e teu danvez brasañ ar pennad-mañ ha skoazellet an troidigezh gant Google Treuzskrivañ.

Ster relijiel

Er relijion e talvez an trehont d'an elfenn eus natur ha galloud Doue a zo dizalc'h penn-da-benn diouzh an hollved danvezel, en tu all d'an holl lezennoù fizikel. Keñveriañ a reer an dra-se gant an enmanusted, ma vez lavaret ez eo un doue a-bezh er bed korfel ha dre-se e c'haller mont betek ennañ gant ar c'hrouadurioù e meur a zoare. Er skiant-prenet relijiel eo an trehont ur stad a vezañs en deus trec'het bevennoù an ezhommoù korfel ha deuet da vezañ dizalc'h diouzh an dra-se, hervez termenadurioù zo. Diskouezet e vez kement-se dre ar bedenn, al lid, ar prederi, atrezerc'heiad hag ar "gweledvaoù" paranormal.

Kadarnaet eo e meur a hengoun relijiel mennozh an doueel, ar pezh a glot gant mennozh un doue (hag eo an Tralen pe an Absolud) a zo en urzh korfel hepken (enmanelouriezh), pe na c'haller ket diforc'hañ diouzhañ (hollzoueouriezh)). An trehont a c'hell bezañ lakaet war gont an doueegezh, n'eo ket hepken en e vezañs, met ivez en e ouiziegezh. Evel-se e c'hall Doue treuziñ an hollved hag ar ouiziegezh (n'eo ket gouest spered mab-den d’hen ober). Daoust ma vez termenet an trehont evel ar c'hontrol d'an enmanusted, n'eo ket dre ret e vefe pep an daou hep egile. Lod doueoniourien ha trabedoniourien eus hengounioù relijiel liesseurt a gadarna ez eus un doue e-barzh hag en tu all d'an hollved ennañ, met n'eo ket anezhañ, o treuziñ anezhañ hag o trec'hiñ anezhañ emañ war un dro (hollzoueouriezh eo ar mennozh-se).

Prederouriezh modern

El levr diwar-benn an « Divezelezh » gant Baruch Spinoza e kaver an droienn « termenoù trehontel » (e latin : « termini transcendentales ») evit merkañ mennozhioù evel Bezañ, Tra, Un dra bennak, hag a zo ken hollek ma ne vezont ket lakaet e termenadurioù ar spesad, ar genad hag ar rummad. Er brederouriezh a-vremañ e kinnigas Immanuel Kant un termen nevez, dreistordinal, o lakaat e plas un trede ster nevez. En e damkaniezh war ar ouiziegezh e tenn ar mennozh-se da stad c'hoarvezusted ar ouiziegezh hec'h-unan. Enebiñ a reas ivez an termen trehontel (pe trehontegezh) ouzh an termen trehont, an hini diwezhañ a dalvez « ar pezh a ya en tu all » (tre-) kement anaoudegezh a c'hallfe bezañ eus un den. Evitañ e talveze an trehontegezh an anaoudegezh diwar-benn hor galloud kognitivel evit a sell ouzh an doare ma c'hall an traezoù bezañ posupl a-raok. "Anvet e vez an holl ouiziegezh dreistordinal ma vez dalc'het, n'eo ket gant an traezoù, met gant an doare ma c'hellomp anavezout an traezoù zoken a-raok o c’houzañv". Dre-se e teu an drabedoniezh, evel un deorienn diazez hag hollvedel, da vezañ un epistemologiezh. Dre-se n'eo ket sellet ouzh ar brederouriezh dreistordinal evel ouzh un doare ontologel hengounel eus an drabedoniezh.

Kant a geñverias an trehontegezh gant ar pezh a zo « ... e-keñver barregezh ar sujed da anavezout ». Un dra bennak a zo trehontegezh ma c'hoari ur roll en doare ma ya an traezoù da vezañ « savet » gant ar spered ha ma roont tro deomp da vevañ anezho evel traezoù da gentañ. Ar naout ordinal eo anaoudegezh an traezoù ; ar ouiziegezh dreistordinal eo ar ouiziegezh eus ar mod ma c'hellomp bevañ an traezoù-se evel traezoù. Diazezet eo war degemer Kant arguzenn David Hume ma ne c'hell ket perzhioù hollek zo eus an traezoù (da skouer ar padusted, an darempredoù abeg) bezañ tennet eus ar soñjoù skiantel hon eus diwar o fenn. Kant a lavar e rank ar spered kinnig an elfennoù-se ha lakaat ac'hanomp da vevañ an traezoù evel traezoù. E lodenn greiz e « Dezvarn ar poell pur", « Didennadur trehontel ar rummadoù » e ditl, e pled Kant gant ul liamm don etre ar galloud da gaout emskiant eus e-unan hag ar galloud da vevañ ur bed a draoù. Dre un argerzh sintezenn e vez krouet gant ar spered framm an traezoù hag e unaniezh e-unan.

»Eñvel a ran evel bezañ trehontel pep naout dreistordinal a zo oberiant, na gant an traezoù, met kentoc'h gant hon doare da anavezout an traezoù e-keit ha ma c'hallfe bezañ posupl a-raok. Ur reizhiad a seurt mennozhioù a vefe anvet prederouriezh trehontel.» Immanuel Kant, Dezvarn ar poell pur.

Prederouriezh a-vremañ

Er fenomenologiezh eo an trehont ar pezh a-dreuz hon emskiant hon-unan : ar pezh a zo objektivel kentoc'h eget un anadenn emskiant hepken. Komz a ra ivez Jean-Paul Sartre eus an trehont en e oberennoù. E-barzh « Ar Boud hag an Netra » e implij Sartre an trehont evit deskrivañ darempred an den gant ar bed a-fet oberennoù, hag ivez hon darempredoù gwirion gant ar re all. Evit Sartre e vez anvet ar c’hreizon un trehont a-wezhoù. Ouzhpenn-se, ma vez gwelet Egile nemet evel un ergorenn, evel kement ergorenn all, e vez gwelet Egile, diouzh ar c’hreizon, evel un trehont-trehontet. Pa dap ar c'hreizon Egile e bed ar re all, ha pa dap ar subjektivelezh a zo gant Egile, e vez graet ‘'trehont-trehontel anezhañ. Evel-se e termen Sartre an darempredoù gant tud all e-keñver an trehont.

Diorroet eo bet ar brederouriezh trehontel a-vremañ gant ar prederour alaman Harald Holz en un doare hollek. Holz a zalc’has da herzel ar brederouriezh drehontel diouzh tostaat an nevez-kantelouriezh. Displegañ a reas ez-kritikel ar pragmategezh trehontel hag an darempred etre ar brederouriezh drehontel, an nevez-kantouezelouriezh (nevez-empiriegezh) hag ar pezh a vez graet postmodernelezh anezhañ.

Keñveriañ gant termenadurioù relijiel

Termenoù prederouriezhel an trehont a laka pouez alies war ar soñj da vont en tu all pe da dremen dreist harzoù an anaoudegezh denel, ha gallout a reont lakaat ar gaoz war mennozhioù evel ar reizhded, ar c’houstians pe natur ar gwirvoud. Diazezet eo an termenadurioù-se dre vras war ar poell hag an evezhiadennoù arnodel, ha klask a reont kinnig ur framm evit kompren ar bed ha n'eo ket diouzh kredennoù relijiel pe nerzhioù dreistnaturel. Termenoù relijiel an treuzkiz, en tu all, a laka alies pouez war ar soñj da liammañ gant un dra bennak en tu all d'an den pe d'ar bed danvezel, ha gallout a reont lakaat ar gaoz war mennozhioù evel Doue, an ene pe ar vuhez goude ar marv. Alies e vez diazezet an termenadurioù-se war ar feiz hag ar diskuliadur, ha gallout a reont bezañ gwelet evel kinnig un doare da vont betek ur gwirvoud uheloc'h pe doueel na c'hell ket bezañ gwelet pe displeget war-eeun dre ar poell hepken.

Daoust ma c'hall bezañ un tamm keñver etre an daou dermenadur-se eus an trehont, e vezont diazezet a-benn ar fin war frammoù epistemologel disheñvel ha doareoù da gompren ar bed. Dre-se e c'hallfe an dachenn tennet eus termenadur prederouriezhel an trehont kaout an dachenn tennet eus termenadur relijiel an trehont, met n'eo ket ar c'hontrol. Se zo kaoz eo ledanoc'h ha difetisoc'h termenadur prederouriezhel an trehont eget an termenadur relijiel, a zo resisoc'h ha diazezet war ur feiz pe ur reizhiad kredennoù resis.

Keñveriañ gant an enmanusted

An doktrin pe damkaniezh an enmanusted a zalc'h e vez enklozet pe diskouezet an doueel er bed danvezel. Dalc'het eo gant teoriennoù prederouriezhel ha metafizikel zo eus ar bezañs doueel. Implijet e vez an enmanusted peurliesañ e feizioù undoueek pe hollzoueek evit kinnig e tremen ar bed speredel dre ar bed. Alies e vez keñveriet gant teoriennoù an trehont, ma vez gwelet an doueel evel e-maez ar bed danvezel.[15]

Pennadoù nes