Platin

Eus Wikipedia
Platin
IridiomPlatinAour
Pd
Pt
Ds
Taolenn beriodek, Platin
Perzhioù hollek
Niver atomek 78
Rummad kimiek Metaloù ardreuzat
Strollad 10
Trovezh 6
Bloc'h d
Tolz atomek 195,084
Aozadur elektronek
[Xe] 4f14 5d9 6s1
Dasparzh an elektronoù : 2, 8, 18, 32, 17, 1
Perzhioù atomek
Niver oksidadur - 4
(Oksidenn bazennek skañv)
Tredanleiegezh 2,20 (Skeul Linus Pauling)
Gremmoù ionadur 1 : 864,382 kJ/mol
2: 1 791,056 kJ/mol
Skin atomek 213 pm
Skin kenamsav 130 pm
Skin Van der Vaals 175
Perzhioù fizikel
Arvez Kaled
Douester (≈20 °C) 21,450 g/cm3
Teuzverk 1 768,2 °C
Bervverk 3 825 °C
Tredanharzusted 105 nΩ•m (e 20 °C)
Neuz an elfenn

Strinkennoù platin

Un elfenn gimiek eo ar platin ; Pt eo e arouez kimiek, 78 e niver atomek ha 195,084 e dolz atomek. Ur metal ardreuzat eo, a ro e anv d'ur familh dibar a-douez ar metaloù-se[1].

Istor[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

En Ecuador dija, kent ma voe tizhet Amerika gant Kristol Goulm e 1492, e veze fardet traezoù gant ur c'hendeuzad platin hag aour. E 1557 e teskrivas an Italian Giulio Cesare della Scala ur metal nobl dianav bet kavet etre Mec'hiko ha Panamá "n'eur ket deuet a-benn da deuziñ na dre dan na dre ardoù spagnat".[2]

Ul loargresk troet war-du an tu kleiz (an argant), e dor stag ouzh un heol (an aour) ur pik en e greiz — dre genstagañ arouezioù an argant hag an aour e savas an alkimiourien arouez ar platin

E 1741 e kasas ar metalour saoz Charles Wood standilhonoù platin d'ar c'himiour William Brownrigg, hag e 1746 ez erruas reoù all e Spagn gant ar skiantour Antonio de Ulloa.
E 1748 ez embannas A. de Ulloa un deskrivadur eus an elfenn, hag e 1750 e kinnigas Ch. Wood un danevell all d'ar Royal Society[3]. D'e heul e voe studiet ar platin gant meur a skiantour, en o zouez ar c'himiour svedat Henrik Scheffer a embannas e 1752 penaos e oa deuet a-benn da deuziñ "an aour gwenn" dre ober gant arsenik.[2]
E 1772 e voe ar platin arsellet-pizh gant ar c'himiour prusian Karl Heinrich Joseph Reichsgraf von Sickingen, a zeuas a-benn d'e c'hoveliañ goude bezañ e gendeuzet gant aour, dileizhet ar c'hendeuzad en dour real (HNO3 + 3HCl) ha dizileizhet ar meskaj gant kloridenn amoniom (NH4Cl). Pelloc'h e 1784 e fardas ar Prusian all Franz Karl Achard ur gleuzeur e platin, dre deuziñ ar metal gant harp arsenik.

Kenderc'hadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Kementadoù platin bet kenderc'het e 2011[4]
Kementad (t) Dregantad
Suafrika 139 72,4
Rusia 26 13,5
Kanada 10 5,2
Zimbabwe 9,4 4,9
Stadoù-Unanet Amerika 3,7 1,9
Sammad ar 5 Stad 188,1 97,9
Broioù all 3,9 2,1
Sammad er bed 192,0 100,0

Perzhioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Ur metal liv an argant eo ar platin. Ker govelius hag orjalennus hag an aour eo ar platin glan e gwirionez : iridiom, osmiom ha kementadoù munut a vetaloù eus familh ar platin a oa er standilhonoù bet arsellet gant Europiz en XVIIIvet kantved. N'eus nemet an aour a gement zo goveliusoc'h eget ar platin, a zo ivez an orjalennusañ eus ar metaloù en o stumm glan. Pounneroc'h eget an aour ao ar platin.[5] Ken govelius eo ma ranker alies e gendeuziñ gant metaloù kalet eus e familh : rodiom, osmiom, iridiom pergen.

Kimiek[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Digemm e chom ar platin en aer, e forzh pe wrezverk e ve, hogen lakaat a ra an hidrogen hag an oksigen da darzhañ. A-c'houde arnodennoù K. von Sickingen e ouzer e zileizhañ da reiñ H2PtCl6 (trenkenn gloroplatinek).

Izotopoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

C'hwec'h izotop eus ar platin a gaver en natur ha 31 skinizotop zo bet kevanaozet, Pt-193 o vezañ an hini stabilañ (hanter-vuhez : 50 vloaz).

Izotopoù stabilañ ar platin
Izotop % en natur Hanter-vuhez
190Pt 0,014 6,5 x 10−11 bloavezh
192Pt 0,782 > 4,7 x 1019 bloavezh
193Pt kevanaozet 50 bloavezh
194Pt 32,96 stabil, 116 neutron
195Pt 33,832 stabil, 117 neutron
196Pt 25,242 stabil, 118 neutron
198Pt 7,163 > 3,2 x 1014 bloavezh

Arver[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

War-dro 20 % eus an traezoù a vez kenderc'het er bed ez eus platin enno.

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. 44Ru, 45Rh, 46Pd, 76Os, 77Ir ha 78Pt e-unan eo ar familh.
  2. 2,0 ha2,1 WEEKS Mary Elvira, Discovery of the Elements, 2010, Kessinger Publishing, Whitefish, USA, ISBN 978-0-8486-8579-9, ha GoogleBooks Liamm oberiant 17 KZU 12
  3. Royal Society Liamm oberiant 17 KZU 12
  4. USGS
  5. The A to Z of Materials (en) Liamm oberiant 17 KZU 12


Daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]


Kimiezh | Elfennoù kimiek

Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anvTaolenn beriodek
Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok