Galianeg
Ar galianeg a oa ur yezh keltiek kozh a veze komzet en ul lodenn eus kevandir Europa, adal ar VIvet kantved kent JK betek ar VIvet kantved, gant annezidi Galia (hiziv : Bro-C'hall, Luksembourg , Belgia, ar pep brasañ eus Suis, Italia an Norzh, un darn eus an Izelvroioù ha Germania war ribl kleiz ar stêr Roen. Er ster ledanoc'h e c'hallfe enklozañ yezhoù keltiek all a veze implijet e Kreizeuropa (norikeg, yezh an Noriked), er Balkanioù hag en Anatolia (galateg).
Asambles gant al leponteg hag ar c'heltibereg komzet el Ledenez iberek e vez tolpet ar yezhoù-se en ur strollad douaroniel anvet « yezhoù keltiek kevandirel ». Arvar ha breud zo diwar-benn an darempredoù resis kenetrezo ha gant ar yezhoù keltiek a-vremañ,rak dister eo o roudoù peurliesañ.
Galianeg a gaver war un 800 enskrivadur bennak (a-zarn peurvuiañ) a enkloz deizhiadurioù, priajoù, mein kañv, pezhioù ha testennoù all. Da gentañ e veze skrivet ar galianeg dre al lizherenneg c'hresianek e Bro-c'hall ar Su, ha tamm-ha-tamm e voe implijet al lizherenneg latin pa voe aloubet Galia gant ar Romaned. [1]
Tro-dro ar Vvet kantved e voe distroadet ar galianeg en Europa ar C'hornôg gant al latin poblek ha yezhoù germanek liesseurt. E-kerzh ar VIvet kantved ez eo aet ar galianeg da get war a soñjer.
Morfologiezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Peuzheñvelderioù a oa etre ar galianeg hag al latin en o yezhadur. Hervez an istorour gall Ferdinand Lot e voe abeg degemer al latin plaen ha brav er C'halia Roman. [2]
Troadoù yezhadurel[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Galianeg a zo seizh troad gantañ: an tro-envel, an tro-c'hervel, an tro-damall, an tro-c'henel, an tro-reiñ, an tro-vinviaouel hag an tro-lec'hiad.
| Troad | Unander | Liester | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Kelf gant ā | Kelf gant o | Kelf gant i | Kelf gant u | Kelf gant r | Kelf gant ā | Kelf gant o | Kelf gant i | Kelf gant u | Kelf gant r | ||
| Tro-envel | *toṷtā | *mapos (n. *-on) | *ṷātis | *gutus | *brātīr | *toṷtās | *mapoi | *ṷātīs | *gutoṷes | *brāteres | |
| Tro-c'hervel | *toṷtā | *mape | *ṷāti | *gutu | *brāter | *toṷtās | *mapoi | *ṷātīs | *gutoṷes | *brāteres | |
| Tro-damall | *toṷtan ~ *toṷtam > *toṷtim | *mapon ~ *mapom (n. *-on) | *ṷātin ~ *ṷātim | *gutun ~ *gutum | *brāterem | *toṷtās | *mapōs > *mapūs | *ṷātīs | *gutūs | *brāterās | |
| Tro-c'henel | toṷtās > *toṷtiās | *mapoiso > *mapi | *ṷātēis | *gutoṷs > *gutōs | *brātros | *toṷtanom | *mapon | *ṷātiom | *gutoṷom | *brātron | |
| Tro-reiñ | *toṷtai > *toṷtī | *mapūi > *mapū | *ṷātei > *ṷāte | *gutoṷei > gutoṷ | *brātrei | *toṷtābo(s) | *mapobo(s) | *ṷātibo(s) | *gutuibo(s) | *brātrebo(s) | |
| tro-vinviaouel | *toṷtia > *toṷtī | *mapū | *ṷātī | *gutū | *brātri | *toṷtābi(s) | *mapuis > *mapūs | *ṷātibi(s) | *gutuibi(s) | *brātrebi(s) | |
| tro-lec'hiad | *toṷtī | *mapei > *mapē | *ṷātei | *gutoṷ | *brātri | *toṷtābo(s) | *mapois | *ṷātibo(s) | *gutubo(s) | *brātrebo(s) | |
Verboù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Verboù galianek o deus:
- 4 amzer: amzer-vremañ, amzer-dazont, amzer-vremañ-kevrennek ha amzer-amdremenet
- 4 doare: doare-disklêriañ, doare-sujañ, doare-hetiñ ha doare-gourc'hemenn
- 2 du: Tu-gra ha Tu-gouzañv.[3]
Levrlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- (br) Even, Arzel (1956) : Istor ar yezhoù keltiek, levrenn 1, Hor Yezh, 1987,pp. 26-59.
- (fr) Dottin, Georges (1920) : La langue gauloise – Grammaire, textes et glossaire, Slatkine Reprints, 1985 (ISBN 978-2-05-100208-0)
- (fr) Savignac, Jean-Paul : « Merde à César » – Les Gaulois– Leurs écrits retrouvés, rassemblés, traduits et commentés, Éditions de la Différence, 2000 (ISBN 978-2-7291-1323-0)
Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Mammennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- ↑ (en) John Collins : The European Iron Age p.144 sqq.
- ↑ La Gaule (1947); for the relevance of the question of the transition from Gaulish to Latin in French national identity, see also Nos ancêtres les Gaulois.
- ↑ David, Stifter (2008). Old Celtic Languages: Gaulish. General Information (en).