Tog

Togoù a bep seurt

Un tog, pe ur c'habell, zo ur pennwisk, da lavarout eo ur pezh dilhad a vez lakaet war penn an dud, koulz paotred koulz merc'hed hiziv. A bep seurt togoù zo, pep seurt stumm dezho.

Gerdarzh ha distagadur

Dont a ra ar ger eus ar ger gallek "toque".
Daou zistagadur a gaver d'ar ger: gant ur vogalenn verr, e doare Kerne-Izel (liester tokoù, tokeier), pe gant ur vogalenn hir, e doare Treger (liester togoù). E geriadur Jules Gros e kaver meneg eus tokoù ha togoù, met togoù hepken er skouerioù.

Dre vras e vez lavaret tog bremañ eus ur pennwisk un tamm faro, marteze dre ma veze gwisket togoù gant an dud uhel gwechall, pa veze boned pe kalabousenn gant tud ar bobl war ar pemdez.
Ne veze ket togoù gant ar merc'hed e Breizh a-raok dibenn ar brezel-bed kentañ .

Lodennoù

Peurvuiañ e vez div lodenn en un tog:

• ar pod, pe podenn, pod an tog, ma lakaer ar penn pe ar c'hlopenn;
• an erien, ledan pe ledanoc'h.

Stummoù

• Darn a vez lakaet war ar penn, hag a zo dierien.
• Darn all zo erienet, evel ar sombrero .
• Darn a c'holo ar gouzoug pe an dremm, ouzhpenn ar blev.
• Darn zo kornek, daougornek, tric'hornek...

Tog daougornek Napoleon.

Un tog pomper, e 1916

Gwiskañ ar penn

Gwiskañ ar penn a vez graet gant seurtoù togoù abaoe pell, ha gant pezhioù dilhad all, a bep seurt anvioù dezhe: boned, kasketenn , koef, bered.

Betek kreiz an XXvet kantved e oa ret d'an dud goleiñ o fenn e pep lec'h, panevet-se ne oant ket gwisket da-vat. Ne oa nemet ar vugale ha ne oa ket ret dezho. Pa vez gwelet filmoù kozh e weler micherourien gant kasketennoù, pesketaerien gant bonedoù, labourerien-douar gant togoù, merc'hed gant koefoù, pe gant mouchouerioù. Ha soudarded, poliserien, beleien, gwisket o fenn ivez.

Ne oa nemet er gêr, hag er parkeier pe war vor, ne oa ket ret gwiskañ ar penn. Met er parkeier evel war vor, ma laboure an dud dindan ar seizh amzer, e oa furoc'h goleiñ ar c'hlopenn, traken 'met evit ar yec'hed.

Toget eo an holl (pe dost), paotred ha merc'hed, e taolenn Auguste Renoir.

Auguste Renoir, Emboltred, 1876. Kasketennet eo an arzour.

Auguste Renoir, Emboltred, 1910. Toget eo an arzour.

Un tog plac'h e 1911

Un tog plouz koant e 1901. Togoù plouz disheñvel-mat a oa gant al labourerien-douar

|

Togoù merc'hed e 1820

Tennañ an tog

Tennet e veze an tog dirak an dud uhel, ar person evel-just, ar maer, an aotrou (perc'henn an douar, pe an ti), ar skolaer. Hag ivez en iliz.

Ar merc'hed avat ne oa ket ret dezho ober, na dirak tud uhel na "dirak Doue", dre ma ne oa ket dereat dezho dispakañ o blev.

Togoù a bep seurt

Kemmoù en togoù kroc'hen avanked e Kanada.

A bep seurt anvioù zo, hervez ar stumm, an danvez, ar vro orin ar yezh.

• An tog plouz
• An tog foñs uhel, pe tog foñs hir,
• An tog pompad, pe tog pomper, a zo bowler hat e saozneg, a weler er filmoù kozh war bennoù Charlie Chaplin pe Stan Laurel hag Oliver Hardy
• An tog voulouz, pe tog goz, pe tog blev goz, togoù doare Breizh.
• An tog ruz: tog ar gardinaled, en iliz katolik.
• An tog feur, gwisket er broioù yen, chapka e ruseg.
• An tog-houarn, pe tokarn, pe helm, a vez gwisket gant soudarded.

Brudet eo togoù rouanez Bro-Saoz

Unan eus ar c'hantadoù a dogoù brudet a zo bet gwelet war benn rouanez Bro-Saoz.

Gerioù deveret

• Un tog-touseg, pe ur c'habell-touseg zo unan.
• Un tog kistin.
• Didog, pe diskabell eo an hini n'eo ket goloet e benn.
  • Didogañ un dra bennak a zo kement ha tennañ ar seurt tog zo warnañ, evel an dent, a vez toget hag a c'hall bezañ didoget.

Troioù-lavar

• Mont e tog: pa voe dilezet ar c'hoefoù gant ar merc'hed diwar ar maez, e-kerzh an ugentved kantved, e veze lavaret ez aent e tog. A-raok ne vez togoù nemetgant ar wazed.
• Togañ ar bern plouz: aozañ ar bern plouz evel pa vije lakaet un tog dezhañ.

Anvioù-tud

Anavezet eo an anvioù-tiegezh-mañ:

• Kabelleg
• Daougabell

Anvioù togoù eus ar bed

Akubra.

• An akubra eus Aostralia.
• Ar borsalino, an tog feltr aozet gant Giuseppe Borsalino, deuet da vout hini riblerien ar bloavezhioù 30.
• Ar chupalla, eus Chile
• Ar fedora, un doare borsalino;
• An homburg, pe hombourg
• Ar panama, ha n'int ket graet e Panama, met en Ekwador.
• Ar sombrero, tog erienet ledan Spagn, pe broioù spagnolek: brudet eo ar sombrero mec'hikan.
• An togoù kornek:
  • An tog-daougornek
  • An tog-tric'hornek
• An trilby.

Lennadurezh

• Colin McDowell, Le chapeau et la mode, des origines à nos jours, Celiv, Pariz, 1992, 224 p. (ISBN 2-86535-208-0)

Liammoù

• Mirdi gall an togoù