Amprevanoniezh

Dastumad amprevaned

An amprevanoniezh a zo ur skourr eus al loenoniezh a zo e bal studiañ an amprevaned.

Istor an amprevanoniezh

Kregiñ a ra an amprevanoniezh gant Aristoteles (-384/-322) hag a zispartias al loened gwad enno (Enaimaed) diouzh ar re all (Anaimaed). An amprevaned (Entomaed) a oa unan eus ar 4 familh a yae d'ober an Anaimaed hervezañ.

Er XVIvet kantved e labouras Ulisse Aldrovandi (1522-1605) war rummatadur al loened hag e renkas an amprevaned diouzh o lec'h-bevañ (douar pe dour) ha diouzh niver ha stumm o favioù hag o eskell.

Gant Jan Swammerdam (1637-1680) e voe savet an oberenn gentañ a blede gant korfadurezh an amprevaned.

Carl von Linné (1707-1778) a rummataas an amprevaned e 9 urzhad, diouzh stumm o eskell :

• Koleoptered, eskell diadreñv gwarezet gant an eskell diaraok a ya d'ober ur seurt gouhin kalet (sk. Buoc'hig-doue)
• Orthoptered, eskell eeun (sk. Kilhog-raden)
• Hemiptered, eskell diadreñv kroaziet ha hanter-guzhet (sk. Pugnez)
• Lepidoptered, eskell goloet gant skant (sk. Balafenn)
• Nevroptered, eskell nervennek (sk. Debrer-merien)
• Hymenoptered, eskell liammet div-ha-div (sk. Gwenan)
• Diptered, div askell (sk. Kelien)
• Thysanoptered, eskell gant pempilh (sk. Trips)
• Aptered, diaskell (sk. Laou)

E 1736 ec'h embann Réaumur (1683-1757) Mémoires pour servir à l'histoire des insectes hag a vo a bouez bras en amprevanoniezh.

Lamarck, e 1800, a ginnigas un termenadur evit sklaeraat petra eo an amprevaned. Tost a-walc'h eo e dermenadur ouzh an hini implijet gant an amprevanoniourien a-vremañ.

Jean Henri Fabre (1823-1915) zo brudet evel skiantour, skrivagner hag arvester ouzh an amprevaned. Lakaet eo Fabre e-touez tadoù etologiezh an amprevaned. Deskrivañ a reas e arnodennoù hag e evezhiadennoù en e Souvenirs entomologiques.

Hec'h implijoù

Meur a implij a vez graet diwar ar c’helenn skiantel-mañ :

• ekologiezh
• gounezerezh ha gwezegouriezh
  • kleñved ar plant
  • stourm ouzh an amprevaned gwaster (dre louzeier kimiek pe dre ar stourm biologel)
• greanterezh (produadur al louzeier-amprevaned, gwarez ar boued hag ar prenn)
• medisinerezh
  • medisinerezh lezennel (evit diskoachañ eurioù ar marvoù hag an abeg anezho)
• sevel tiez (stourm ouzh an amprevaned debrer)
  • stourm ouzh an amprevaned arvevat (arvevadouriezh) hag ouzh ar re a zegas kleñvedoù bilim

Liammoù diavaez

• Diazez-stlenn HYPPZ an INRA diwar-benn an amprevaned gwaster
• [1] Lec'hienn war buhez an amprevaned (e saozneg)
• Office pour les insectes et leur environnement
• http://www.abacq.net/insecta/ INSECTA, Istor an amprevaned (e galleg)

Levrlennadur

• Michel Lamy : Les insectes et les hommes, emb. Albin Michel Sciences, 1997