Holen : diforc'h etre ar stummoù
D Robot ouzhpennet: si:ලුණු |
Xqbot (kaozeal | degasadennoù) D Robot ouzhpennet: sv:Salt; Kemm dister |
||
Linenn 4: | Linenn 4: | ||
Un temz-boued eo ivez, unan eus ar re goshañ hag ar re voutin er bed. Hag implijet e vez ivez evit ar [[salladur]], a zo un doare da virout ar boued gantañ. An holen evit bezañ debret a c'hall kaout meur a stumm : holen-taol puraet pe get, e meur a vent, blaz ha liv. Eztennet eo gant an den eus ar mor pe an douar, abaoe pell. |
Un temz-boued eo ivez, unan eus ar re goshañ hag ar re voutin er bed. Hag implijet e vez ivez evit ar [[salladur]], a zo un doare da virout ar boued gantañ. An holen evit bezañ debret a c'hall kaout meur a stumm : holen-taol puraet pe get, e meur a vent, blaz ha liv. Eztennet eo gant an den eus ar mor pe an douar, abaoe pell. |
||
==Istor== |
== Istor == |
||
[[Skeudenn:SaltInWaterSolutionLiquid.jpg|thumb|right|Dileizh holen en dour]] |
[[Skeudenn:SaltInWaterSolutionLiquid.jpg|thumb|right|Dileizh holen en dour]] |
||
Linenn 11: | Linenn 11: | ||
Eus ar Grenn-amzer d'an dispac'h gall e oa un tailh war an holen e Bro-C'hall anvet an [[tell-holen]] (''gabelle'' e galleg). Ne oa ket anezhi e Breizh avat, neuze e oa kalz floderien etre an div vro, da skouer war [[Marzhoù Breizh]]. |
Eus ar Grenn-amzer d'an dispac'h gall e oa un tailh war an holen e Bro-C'hall anvet an [[tell-holen]] (''gabelle'' e galleg). Ne oa ket anezhi e Breizh avat, neuze e oa kalz floderien etre an div vro, da skouer war [[Marzhoù Breizh]]. |
||
==Rummoù== |
== Rummoù == |
||
[[Skeudenn:Piles of Salt Salar de Uyuni Bolivia Luca Galuzzi 2006 a.jpg|thumb|left|Bernioù holen e [[Bolivia]].]] |
[[Skeudenn:Piles of Salt Salar de Uyuni Bolivia Luca Galuzzi 2006 a.jpg|thumb|left|Bernioù holen e [[Bolivia]].]] |
||
===Holen naturel=== |
=== Holen naturel === |
||
Pa n'eo ket bet puraet an holen e chom gant holl e vaenadoù naturel, ha yac'hoc'h eo eta, pinvidikoc'h e [[magneziom]] hag e [[louc'helfenn]]où. Menegomp ar [[flour-holen]] a zo dornzastumet er paludoù. Brudet eo [[Holen Gwenrann|hini Gwenrann]] da skouer. |
Pa n'eo ket bet puraet an holen e chom gant holl e vaenadoù naturel, ha yac'hoc'h eo eta, pinvidikoc'h e [[magneziom]] hag e [[louc'helfenn]]où. Menegomp ar [[flour-holen]] a zo dornzastumet er paludoù. Brudet eo [[Holen Gwenrann|hini Gwenrann]] da skouer. |
||
===Holen puraet=== |
=== Holen puraet === |
||
Puraat an holen a ro un holen gwenn-kann ha munut, met kollet gantañ e berzhioù boued hag ouzhpennet ennañ harperioù ha danvez fluoret ha iodet. Implijet e vez ar muiañ gant an dud er bed avat. Implijet e vez ivez evit produiñ paper, gwiad, soavon ha skarzherioù. |
Puraat an holen a ro un holen gwenn-kann ha munut, met kollet gantañ e berzhioù boued hag ouzhpennet ennañ harperioù ha danvez fluoret ha iodet. Implijet e vez ar muiañ gant an dud er bed avat. Implijet e vez ivez evit produiñ paper, gwiad, soavon ha skarzherioù. |
||
===Holenn-taol=== |
=== Holenn-taol === |
||
An holen-taol a zo un holenn puraet, 95% pe ouzhpenn [[kloridenn sodiom]] ennañ. Graet e vez gantañ e keginerezh broioù ar c'hornog. Kavet e vez alies war an taolioù gant ar [[pebr]]. |
An holen-taol a zo un holenn puraet, 95% pe ouzhpenn [[kloridenn sodiom]] ennañ. Graet e vez gantañ e keginerezh broioù ar c'hornog. Kavet e vez alies war an taolioù gant ar [[pebr]]. |
||
Pa eo bras ar greunioù e vez kaoz eus holen kras, holen glas, holen gros, pe holen rous. A-hend-all eo "holen fin". Gallout a ra bezañ holen gwenn pe holen gris. |
Pa eo bras ar greunioù e vez kaoz eus holen kras, holen glas, holen gros, pe holen rous. A-hend-all eo "holen fin". Gallout a ra bezañ holen gwenn pe holen gris. |
||
==Teknikoù produiñ== |
== Teknikoù produiñ == |
||
[[Skeudenn:France-Noirmoutier-Sel brut.jpg|thumb|300px|Holen eus [[Nervouster]] nevez dastumet]] |
[[Skeudenn:France-Noirmoutier-Sel brut.jpg|thumb|300px|Holen eus [[Nervouster]] nevez dastumet]] |
||
* Holenn-maen : ur gwiskad maenad kalz holen ennañ eo, graet pell-pell zo dre ziaezhennadur lennoù pe morioù diabarzh. Eztennet e vez eus ur vengleuz pe dre ensinklañ dour, |
* Holenn-maen : ur gwiskad maenad kalz holen ennañ eo, graet pell-pell zo dre ziaezhennadur lennoù pe morioù diabarzh. Eztennet e vez eus ur vengleuz pe dre ensinklañ dour, |
||
Linenn 35: | Linenn 35: | ||
Skouerioù meuzioù ma vez graet gant holen : braog pe glazenn pobet en holen, ... |
Skouerioù meuzioù ma vez graet gant holen : braog pe glazenn pobet en holen, ... |
||
==A bep seurt== |
== A bep seurt == |
||
* 35 g/l eo holenegezh an [[dour mor]] well-wazh, met ar morioù serr pe peuzserr a zo kalz nebeutoc'h pe muioc'h a holen enno, evel ar [[Mor Baltel]] (10 g/l) pe er c'hontrol ar [[Mor Marv]] (330 g/l) hag ar [[Mor Ruz]], mor salletañ ar bed. |
* 35 g/l eo holenegezh an [[dour mor]] well-wazh, met ar morioù serr pe peuzserr a zo kalz nebeutoc'h pe muioc'h a holen enno, evel ar [[Mor Baltel]] (10 g/l) pe er c'hontrol ar [[Mor Marv]] (330 g/l) hag ar [[Mor Ruz]], mor salletañ ar bed. |
||
* en [[Testamant Nevez]], [[Jezuz]] a gomz eus "holen ar bed" evit an Iliz pe ar Gristianed, |
* en [[Testamant Nevez]], [[Jezuz]] a gomz eus "holen ar bed" evit an Iliz pe ar Gristianed, |
||
Linenn 41: | Linenn 41: | ||
== Troioù-lavar == |
== Troioù-lavar == |
||
*''Ali hag holen A roer dan hini a c'houlenn''. |
* ''Ali hag holen A roer dan hini a c'houlenn''. |
||
[[Skeudenn:Salt ship loading.jpg|thumb|400px|Ul lestr o kargañ holen en un termenva.]] |
[[Skeudenn:Salt ship loading.jpg|thumb|400px|Ul lestr o kargañ holen en un termenva.]] |
||
Linenn 50: | Linenn 50: | ||
* [[Kig-sal]] |
* [[Kig-sal]] |
||
==Notennoù== |
== Notennoù == |
||
{{Reflist}} |
{{Reflist}} |
||
Linenn 101: | Linenn 101: | ||
[[sq:Kripa]] |
[[sq:Kripa]] |
||
[[sr:Со (зачин)]] |
[[sr:Со (зачин)]] |
||
[[sv:Salt]] |
|||
[[ta:உப்பு]] |
[[ta:உப்பு]] |
||
[[te:ఉప్పు]] |
[[te:ఉప్పు]] |
Stumm eus an 10 Gwe 2010 da 20:38
An holen a zo ur maenad graet eus kloridenn sodiom dreist-holl. An holen a zo ret evit ma vefe buhez war an douar, met e nebeudadoù. Fall e teu da vezañ d'al loened ha d'ar plant pa ez eus re anezhañ.
Un temz-boued eo ivez, unan eus ar re goshañ hag ar re voutin er bed. Hag implijet e vez ivez evit ar salladur, a zo un doare da virout ar boued gantañ. An holen evit bezañ debret a c'hall kaout meur a stumm : holen-taol puraet pe get, e meur a vent, blaz ha liv. Eztennet eo gant an den eus ar mor pe an douar, abaoe pell.
Istor
Pa eo gouest an den modern da virout e voued e boestoù pe dre ar yenijenn abaoe ur c'hant bloaz bennak nemetken, an holen a zo bet an doare da virout ar boued abaoe miliadoù a vloavezhioù. Kavet eo bet war ul lec'hienn henoniel e Roumania e veze dija implijet gant tud eus an Neolitik eus sevenadur Cucuteni-Trypillia war-dro 6050 kent JK[1]. Ul lec'hienn produiñ all a zo bet kavet e rannvro Shanxi, e Sina, kozh-noe ivez (6000 bloaz kent JK).
Eus ar Grenn-amzer d'an dispac'h gall e oa un tailh war an holen e Bro-C'hall anvet an tell-holen (gabelle e galleg). Ne oa ket anezhi e Breizh avat, neuze e oa kalz floderien etre an div vro, da skouer war Marzhoù Breizh.
Rummoù
Holen naturel
Pa n'eo ket bet puraet an holen e chom gant holl e vaenadoù naturel, ha yac'hoc'h eo eta, pinvidikoc'h e magneziom hag e louc'helfennoù. Menegomp ar flour-holen a zo dornzastumet er paludoù. Brudet eo hini Gwenrann da skouer.
Holen puraet
Puraat an holen a ro un holen gwenn-kann ha munut, met kollet gantañ e berzhioù boued hag ouzhpennet ennañ harperioù ha danvez fluoret ha iodet. Implijet e vez ar muiañ gant an dud er bed avat. Implijet e vez ivez evit produiñ paper, gwiad, soavon ha skarzherioù.
Holenn-taol
An holen-taol a zo un holenn puraet, 95% pe ouzhpenn kloridenn sodiom ennañ. Graet e vez gantañ e keginerezh broioù ar c'hornog. Kavet e vez alies war an taolioù gant ar pebr.
Pa eo bras ar greunioù e vez kaoz eus holen kras, holen glas, holen gros, pe holen rous. A-hend-all eo "holen fin". Gallout a ra bezañ holen gwenn pe holen gris.
Teknikoù produiñ
- Holenn-maen : ur gwiskad maenad kalz holen ennañ eo, graet pell-pell zo dre ziaezhennadur lennoù pe morioù diabarzh. Eztennet e vez eus ur vengleuz pe dre ensinklañ dour,
- Holen-mor : produet eo dre ziaezhennañ an dour mor en ur palud,
- Gallout a reer tennañ an holen end-eeun eus ar mor dre an hili, da lâret eo dour gant kalz holen ennañ.
Evit keginañ hag all
Implijet e vez an holen evit temzañ ar meuzioù ha mirout ar boued : an irvin, ar c'hig (kaoz vez neuze eus "kig-sezon"), ar pesked (an harink, ar moru...). Met ivez evit dousaat an dour evit ar skaoterezioù hag evit dierc'hañ pe diskornañ an hentoù.
Skouerioù meuzioù ma vez graet gant holen : braog pe glazenn pobet en holen, ...
A bep seurt
- 35 g/l eo holenegezh an dour mor well-wazh, met ar morioù serr pe peuzserr a zo kalz nebeutoc'h pe muioc'h a holen enno, evel ar Mor Baltel (10 g/l) pe er c'hontrol ar Mor Marv (330 g/l) hag ar Mor Ruz, mor salletañ ar bed.
- en Testamant Nevez, Jezuz a gomz eus "holen ar bed" evit an Iliz pe ar Gristianed,
- Bagad Holen Mor, eus Gwenrann.
Troioù-lavar
- Ali hag holen A roer dan hini a c'houlenn.
Gwelit ivez
Notennoù
- ↑ Antiquity.ac.uk Antiquity, Vol 79 No 306 December 2005 The earliest salt production in the world: an early Neolithic exploitation in Poiana Slatinei-Lunca, Romania Olivier Weller & Gheorghe Dumitroaia