Kirgizeg

Kirgizeg (Кыргыз тили, kyrgyz tili, قىرعىز تىلى)
Perzhioù
Komzet e :	Kirgizstan, Tadjikistan, Afghanistan, Sina (Xinjiang)
Rannved :	Kreiz Azia
Komzet gant :	3,136,733 (1993)
Renkadur :	goude 100
Familh-yezh :	Yezhoù turkek Yezhoù turkek ar c'hornôg Yezhoù aralek-kaspek Kirgizeg
Statud ofisiel
Yezh ofisiel e :	Kirgizstan
Akademiezh :	hini ebet
Kodoù ar yezh
ISO 639-1	ky
ISO 639-2	kir
ISO 639-3
Kod SIL	KIR
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh.

Ar c'hirgizeg, (Кыргыз тили, قىرعىز تىلى), a zo ur yezh a-orin turkek komzet e Kreiz Azia. Gant ar rusianeg ez eo ar c'hirgizeg unan eus div yezh kenofisiel Kirgizstan.

Komzet e vez ar c'hirgizeg gant tro-dro da 3 milion a dud e Kirgizstan, Sina, Afganistan, Kazac'hstan, Tadjikistan, Turkia hag Ouzbekistan.

Doare-skrivañ ha distagadur

Implijet e veze al lizherenneg arabek evit skrivañ ar c’hirgizeg betek ma oa bet krouet ar gentañ lizherenneg latin e 1927. Er bloavezhioù 1930 e oa bet lakaet da ofisiel al lizherenneg turkek unvan en Unvaniezh Soviedel, bet kemeret e lerc’h gant al lizherenneg kirillekda c’houde.

Hiziv e implijer div lizherenneg pennañ evit skrivañ ar c’hirgizeg hervez al lec’h:

• Al lizherenneg kirillek, implijet ez-ofisiel e Republik Kirgizstan;
• Al lizherenneg arabek, implijet ez-ofisiel e Sina e Prefeddi Emren Kizilsu hag e Prefeddi Emren Ili (Rannbarzh Emren Uigour Xinjiang).

Kirillek	Arabek	Latin (1928—1940)	Distagadur (LFE)
А а	ا	A a	/ɑ/
Б б	ب	B в	/b/, [w], [v]
В в	ۋ	V v	/v/
Г г	گ ع*	G g, Ƣ ƣ	/ɡ/ [ʁ]
Д д	د	D d	/d/
Е е	ه	E e	/je/, /e/
Ё ё	يو	Yo yo	/jo/
Ж ж	ج	Ç ç (Ƶ ƶ adal 1938)	/dʒ/
З з	ز	Z z	/z/
И и	ى	I i	/i/
Й й	ي	J j	/j/
К к	ك ق*	K k, Q q	/k/, [q], [χ]
Л л	ل	L l	/l/
М м	م	M m	/m/
Н н	ن	N n	/n/
Ң ң	ڭ	Ŋ ŋ	/ŋ/
О о]	و	O o	/o/
Ө ө]	ۅ	Ɵ ɵ	/ø/
П п	پ	P p	/p/
Р р	ر	R r	/r/
С с	س	S s	/s/
Т т	ت	T t	/t/
У у	ۇ	U u	/u/
Ү ү	ۉ	Y y	/y/
Ф ф	ف	F f	/f/
Х х	ح	X x (H h kent 1938)	/χ/ (=/k/)
Ц ц	تس	Ts ts	/ʦ/
Ч ч	چ	C c	/tʃ/
Ш ш	ش	Ş ş	/ʃ/
Щ щ	-	Şc şc	/ʃtʃ/, /ʃː/
Ъ ъ	-	-	-	(talvoudegezh fonemek ebet: kavet e gerioù deuet eus yezhoù all nemetken)
Ы ы	ы	ى	/ɯ/
Ь ь	-	-	-	(talvoudegezh fonemek ebet: kavet e gerioù deuet eus yezhoù all nemetken)
Э э	э	ه	E e	/e/
Ю ю	ю	يۋ	Yu yu	/ju/, /jy/
Я я	я	يا	Ya ya	/ja/, /jɑ/

Fonologiezh

Vogalennoù

	A-raok		A-dreñv
	Plaen	Ront	Plaen	Ront
Serr	i	y	ɯ	u
Etre	e	ø		o
Digor			ɑ

Kensonennoù

	Gweuz	Dent	Drek- kevig	Staon	Drekstaon/ Huged
Fri	m	n			ŋ~ɴ
Serriñ	p b	t d			k~q ɡ~ʁ
Fic'hal			tʃ dʒ
Taravat	f v	s z	ʃ
A-gostez		l~ɫ
Froumal		r
Tostaat				j

Yezhadur

Perzhioù hollek

Evel en holl yezhoù turkek:

• Yezh daspegel, reizh-tre he yezhadur
• Jener yezhadurel ebet
• Ger-mell ebet, daoust ha ma c’heller implijour an niverenn ‘’bir’’ (‘unan’) evit merkañ an unander amstrizh
• Digemm eo an anv gwan, lakaet dirak an anv, d.s. жаңы китап (‘levr nevez’, d.l.e ‘nevez levr’) kv. жаңы китаптар (‘levrioù nevez’)
• Implijet lerc’hennoù, d.s. сиз менен ('ganeoc'h', d.l.e. 'c'hwi gant')

An anv

An troadoù

Kemmañ a ra pep stumm hervez reolennoù an hesonerezh vogalennek hag an hesonerezh kensonennel/sandhi

• Merk ar genitivel/akuzativel н-:

goude ur gensonenn mouzhiet, м, н, ң, р, л, з, й: н- > д-, d.s.:

сөз (‘ger’) + нү > сөздү

goude ur gensonenn divouezh: н- > т-, d.s.:

куш (‘evn’) + нун > куштун

• Merk al lokativel/ablativel д-:

goude ur gensonenn divouezh: д- > т-, d.s.:

китеп (‘levr’) + де > китепте

• Merk al lokativel/ablativel г-:

goude ur gensonenn divouezh: г- > к-, d.s.:

өтүк (‘botez’) + гө > өтүккө

Troad	Stumm diazez	Stummoù gwirion	"bag"	"aer"	"kelorn"	"dorn"	"penn"	"holen"	"lagad"
Nominativel	—		кеме	аба	челек	кол	баш	туз	көз
Genitivel	-NIn	-нын, -нин, -дын, -дин, -тын, -тин, -нун, -нүн, -дун, -дүн, -тун, -түн	кеменин	абанын	челектин	колдун	баштын	туздун	көздүн
Dativel	-GA	-га, -ка, -ге, -ке, -го, -ко, -гө, -кө	кемеге	абага	челекке	колго	башка	тузга	көзгө
Akuzativel	-NI	-ны, -ни, -ды, -ди, -ты, -ти, -ну, -нү, -ду, -дү, -ту, -тү	кемени	абаны	челекти	колду	башты	тузду	көздү
Lokativel	-DA	-да, -де, -та, -те, -до, -дө, -то, -тө	кемеде	абада	челекте	колдо	башта	тузда	көздө
ablativel	-DAn	-дан, -ден, -тан, -тен, -дон, -дөн, -тон, -төн	кемеден	абадан	челектен	колдон	баштан	туздан	көздөн

Al liester

Al lostger –lV4r eo merk al liester. Kemmañ a ra e stumm resis hervez reolennoù an hesonerezh vogalennek hag an hesonerezh kensonennel/sandhi

• Achuet gant ur vogalenn, /r/ pe /y/: -lV4r, d.s.:

уя (‘neizh’) > уялар

сиңди (‘c’hoar henañ’) > сиңдилер

шайлоо (‘dilennadeg’) > шайлоолор

төө (‘kañval’) > төөлөр

анжир (‘fiezenn’) > анжирлер

кыргый (‘sparfell’) > кыргыйлөр

• Achuet gant ur gensonenn mouezhiet, /l/, /n/, /m/, /ŋ/: -dV4r, d.s.:

көз (‘lagad’) > көзлөр

жил (‘bloaz’) > жилдер

жол (‘hent’) > жолдор

сөөл (‘morailh’) > сөөлдөр

түн (‘noz’) > түндөр

• Achuet gant ur gensonenn divouezh: -tV4r, d.s.

бак (‘liorzh’) > бактар

кесек (‘moudenn’) > кесектер

топ (’boulenn’) > топтор

бөбөк (‘babig’) > бөбөктөр

Ar verb

Raganvioù

Raganvioù gour

Unander		Liester
Kirgizeg		Kirgizeg
Мен	(Me)	Биз	(Ni)
Сен	(Te, unander)	Силер	(C’hwi, liester ‘te’)
Сиз	(C’hwi, unander)	Сиздер (Sizder)	(C’hwi, liester)
Ал	(Eñ, Hi)	Алар	Int

Dibennoù personel boas

Dibennoù personel

	Raganv-gourRaganv]]	Verb-stagañ	Amzer-vremañ	Perc’hennañ	Amzer dremenet	Doare-gourc’hemmen
1añ, unan.	мен	-mIn	-mIn	-(I)m	-(I)m	-AyIN
2l, unan. (T))	сен	-sIŋ	-sIŋ	-(I)ŋ	-(I)ŋ	—, -GIn
2l, unan. (V))	сиз	-sIz	-sIz	-(I)ŋIz	-(I)ŋIz	-GIlA
3de, unan.	ал	—	-t	-(s)I(n)	—	-sIn
1añ, lies.	биз	-BIz	-BIz	-(I)bIz	-(I)K	-AyIK
2l, lies. (T))	силер	-sIŋAr	-sIŋAr	-(I)ŋAr	-(I)ŋAr
2l, lies. (V))	сиздер	-sIzdAr	-sIzdAr	-(I)ŋIzdAr	-(I)nIzdAr
3de, lies.	алар	—	-(I)şAt	-(s)I(n)	—	-sIn, -IşsIn

Keñveriadenn gant ar yezhoù turkek all

Tost a-walc'h eo stumm ar gerioù a orin turkek rik implijet gant an eil yezh turkeg hag eben alies, da skouer:

Language	0	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10
Hendurkeg		bir	iki	üç	tört	biş	altı	yidi	sekiz	tokuz	on
Altaieg	ноль nol'	бир bir	эки eki	ÿч üç	тöрт tört	бeш beş	алты altı	jeти ceti	сегиc segis	тогуc togus	oн on
Azereg	sıfır	bir	iki	üç	dörd	beş	altı	yeddi	səkkiz	doqquz	on
Bachkireg	ноль nol	бер ber	ике ike	өс ös	дүрт dürt	биш biş	алты altı	ете yete	һигеҙ higeź	туғыҙ tuğıź	ун un
Barabaeg		bir	iki	üts	tört	pəş	alttı	yədi	səkiz	toğiz	on
C'hakaseg		пip pir	ікi iki	үc üs	төpт tört	пиc pis	алты altı	читi çiti	cигic sigis	тoғыc toğıs	oн on
C'halajeg		bii	äkki	üüç	töört	beeş	alta	yeetti	säkkiz	toqquz	oon
Dolganeg		биир biir	икки ikki	үс üs	түөрт tüört	биэс bies	алта alta	hэттэ hette	агыс agıs	тогус togus	уон uon
Gagaouzeg	sıfır	bir	iki	üç	dört	beş	altı	yedi	sekiz	dokuz	on
Kachkaeg		bir	iki	üç	dört	beş	altı	yedi	sekiz	dokuz	on
Karachayeg-balkareg	ноль nol	бер ber	эки eki	юч üç	тёрт tört	беш beş	алты altı	джети djeti	сегиз segiz	тогьуз toğuz	он on
Karakalpakeg	нол nol	бир bir	эки eki	үш u'sh	төрт to'rt	бес bes	алти alti	жети jeti	сегиз segiz	тоғиз tog'iz	он on
Kazakeg	нөль nöl'	бір bir	екі eki	үш üş	төрт tört	бес bes	алты altı	жеті jeti	сегіз segiz	тоғыз toğız	он on
Kirgizeg	нөль nöl'	бир bir	эки eki	үч üç	төрт tört	беш beş	алты altı	жети jeti	сегиз segiz	тогуз toguz	он on
Kirgizeg Fuyü		bir	igi	üş	durt	biş	altı	çiti	sigis	doğus	on
Koumikeg	ноль nol	бир bir	эки iki	уьч üç	доьрт dört	беш beş	алты altı	етти yetti	сегиз segiz	тогъуз toğuz	он on
Krimtchakeg		bir	eki	üç	dort	beş	altı	yedi	sekiz	tokuz	on
Ouigoureg	نۆل нөль nöl	بىر бир bir	ىككى икки ikki	ئۈچ үч üq üç üch	تۆت төт töt	بەش bex beş bésh	ئالتە алте alte alté	يەتتە йетте yette yétté	سەككىز секиз sekkiz	توققۇز тоққуз toķķuz toqquz	ون он on
Ouzbekeg	нол, сифр nol, sifr	бир bir	икки ikki	уч uch	тўрт to'rt	беш besh	олти olti	етти yetti	саккиз sakkiz	тўққиз to'qqiz	ўн o'n
Tatareg	ноль nol	бер bir	ике ike	өч öç	дүрт dürt	биш biş	алты altı	җиде cide	сигез sigez	тугыз tuğız	он on
Tatareg Krimea		bir	eki	üç	dört	beş	altı	yedi	sekiz	doquz	on
Tchagataieg		bir	iki	üç	tört	beş	altı	yeti	sekiz	toquz	on
Tchouvacheg	ноль nol'	пӗр pĕr	ик ik	виҫ viś	тӑват tăvat	пилӗк pilĕk	улт ult	ҫич śiç	сакӑр sakăr	тӑхӑр tăxăr	вун vun
Tofaeg		бipәә birәә	иъhи ìhi	үш üş	дөрт dört	бeш beş	aълты àltı	чедi çedi	ceъhec sèhes	тоъhoc tòhos	он on
Turkeg	sıfır	bir	iki	üç	dört	beş	altı	yedi	sekiz	dokuz	on
Turkeg otomanek		bir	eki	üç	tört	bəş	altı	jəti	səqiz	toquz	on
Turkmeneg	нол nol	бир bir	ики iki	үч üç	дөрт dört	бәш bäş	алты alty	еди ýedi	секиз sekiz	докуз dokuz	он on
Tuvaeg	ноль / тик nol' / tik	бир bir	ийи iyi	үш üş	дөрт dört	бeш beş	алды aldı	чеди çedi	сес ses	тос tos	он on
Yakouteg	ноль nol	биир biir	икки ikki	үс üs	түөрт tüört	биэс bies	алта alta	сэттэ sette	аҕыс ağıs	тоҕус toğus	уон uon

Gwelet ivez

• Kirgizstan
• Yezhoù turkek

Levrlennadurezh

• (fr) Dor, R. (2004) Parlons kirghiz, Manuel de langue, orature et littérature kirghizes, Pariz: L'Harmattan (ISBN: 2-7475-6460-6)
• (tk) Aksu, N. & Işık, A. 1997. Türkiye türkçösü-Kırgız türkçösü Sözdügü [Geriadur turkeg Turkia-turkeg Kirgizek]. Istanbul: Millî Eğitim Basımevi
• (tk) Ardakoç, N. (2005) Modern Türk Dilleri Seyahat ve Kunuşma Kılavuzu, Istanbul: Geçit

Liammoù diavaez

• (en) Omniglot. Lec'hienn dispar diwar-benn an doareoù-skrivañ
• (en) Frazennoù talvoudus

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.