Hermann Hesse

Hermann Hesse (1877-1962)

Unan eus anavezetañ skrivagnerien Alamagn eo c’hoazh Hermann Hesse, ha troet e oberennoù (romantoù, barzhonegoù, danevelloù) e meur a yezh. Roet eo bet dezhañ ar Priz Goethe ha Priz Nobel al lennegezh e 1946.

Hermann Hesse

E vuhez

« E Calw (Forest Du, Wurtemberg) on bet ganet d’an 2 a viz Gouere 1877. Va zad, anezhañ un Balt-Alaman, a oa Estonian a orin; merc’h ur Swabiad hag ur Suisad galleger e oa ma mamm. Tad va zad a oa medisin, mamm va zad a oa misionerez ha hollc’houizek war sevenadur India. Va zad a zo bet misioner e Bro-India e-pad ur prantad berr, ha ma mamm a dremenas un nebeud bloavezhioù e Bro-India war labour misionerez ivez. »

Dre lenn bommoù tennet eus eñvorennoù e vuhez e teu anat ar pezh a gasas Hermann Hesse da vezañ ur skrivagner dibar : un identelezh liesseurt ha liessyezh, a viro outañ da zifenn ur vroadelezh pe un ideologiezh vroadelour, pouez ar relijion hag ar speredelezh mui levezon India, ur vro ma reas ur veaj enni e 1914 hag awen e romant Siddartha.

Misioner protestant eo tad Hermann Hesse, ha krediñ a ra e dud e vo mab e dad. Lakaet e vez da studiañ ar feizoniezh e kloerdi Maulbronn e 1891. N’eo ket ur skoliad fall, met poan en deus gouzañv reolennoù ar skol hag an deskadurezh relijiel « a glask sujediñ ha dismantrañ personelezh an hiniennoù ». Bezañ barzh, setu e c’hoant don adalek an oad a zaouzek vloaz.

Skarzhet eo eus ar skol ar bloaz warlerc'h avat, ha divizout gantañ treiñ kein ouzh ar vuhez relijiel evit gounit e damm bara en ur stal vekanikerezh da gentañ. E Tübingen hag e Basel e labour adalek ar 17 a viz Here 1895 er stal levrioù ha traoù-kozh Heckenhauer. An darn vrasañ eus al levrioù e gwerzh zo gouestlet d’an doueoniezh, d’ar prederouriezh ha d’ar gwir, peadra da binvidikaat e ouiziegezh ha leuniañ an amzervezh ma chom e-unan. Rak n’en deus ket kalz a zarempredoù gant ar gevredigezh. Lenn a ra kalz eta, oberennoù theologiel koulz ha re skrivagnerien veur al lennegezh alaman (Goethe, Lessing, Schiller) mui kontadennoù mojennerezh Bro-C’hresia. Lakaat a ra da embann ar varzhoneg Madonna en ur gelaouenn a Vienna e 1896.

Krog eo da skrivañ barzhonegoù. Un dastumadenn vihan zo embannet evit ar wech kentañ e e-kreiz an diskar-amzer 1898 dindan an anv Romantische Lieder [Kanaouennoù romantel], hag e-pad an hañv 1899 ur stobad barzhonegoù e komzoù-plaen gant an titl Eine Stunde hinter Mitternacht [Un eurvezh a-raok hanternoz]. Ur c’holl arc’hant eo avat evit an embanner eus Leipzig, Eugen Diederichs. E-korf daou n’eus bet gwerzhet nemet 54 skouerenn diwar 600 eus ar Romantische Lieder, ha dousig-tre e vez prenet 600 skouerenn an eil oberenn gant an dud. Ne gav ket abeg evit fallgaloniñ koulskoude, kentrec’het m’eo gant talvoudegezh ar skridoù hag ar c’hoant reiñ lañs d’ar aozour yaouank.

E 1901 e teu un huñvre da wir pa c’hell beajiñ evit ar wech kentañ en Italia. Hevlene e kav labour e stal ul levraoueger nevez Wattenwyl, e Basel. N’eo mui e vicher ar pep pouezusañ bremañ : an arc’hant degaset dre embann testennoù lennegel, barzhonegoù er c’helaouennoù liesseurt zo koulz lavaret un eil c’hopr evitañ. Met dav e vo dezhañ gortoz ma vo embannet an danevell Peter Camenzind e 1904 gant an embanner Samuel Fischer evit anavezout ar brud.

Paouez a ra gant e vicher er stal-levrioù. Dimeziñ a ra e 1904 gant ur plac'h eus Basel, Maria Bernoulli. Ganti en do tri bugel, Bruno, Heiner ha Martin. En em staliañ a ra Hermann Hesse hag e familh e Bro-Suisda vat. Mennet start eo da vevañ war ar maez, pell eus ar c'hêrioù. Kavout a ra bod e Gaienhofen, war vord al Lenn Konstanz e-kichen Bern. Eno e skriv un eil romant Unterm Rad [Ar rollec’h] a zeu er-maez e 1906. Danevelloù ha barzhonegoù, mui ur romant nevez Gertrud (1910) a vo savet warlerc’h, gant poan war a seblant, o vezañ n’eo mui awenet. Diwezhatoc’h e anzavo e oa ur c’hwitadenn da vat. Ar pennabeg a gaver en darempredoù gant e wreg : reuz zo en tiegezh, kement hag e kuit Hesse an ti e 1911 evit beajiñ en Azia (Sri Lanka hag Indonezia) gant e gamalad Hans Sturzennegger. D’an distro e tiviz Hesse dilojañ da vBern, pezh na zegaso netra gwelloc’h evit unded ar c’houblad.

Pa glev trouz deroù ar Brezel-Bed e 1914 e ya e gwazerezh kannadi Alamagn. N’eo ket ar c’hoant brezeliñ a vount anezhañ da dapout krog en ur fuzuilh hogen ne c’hell ket asantiñ chom e-tal tan an oaled pa varv kement a skrivagnerien yaouank war an talbenn. Evit abegoù yec’hed ez eo nac’het outañ mont d’ar brezel. Menel a ra er c’hannadi evit ober war dro ar skoazell d’ar brizonidi-brezel. Dastum ha kas levrioù dezho e vo e garg bemdeziek hiviziken.

Dont a ra da vezañ eil-embanner an Deutsche Interniertenzeitung [Kelc’hgelaouenn an alamaned toullbac’het 1916-1917], embanner ar Sonntagsbote für die deutschen Kriegsgefangenen [Kelaouenn sizhunieg ar brizonidi-brezel alaman] etre 1916 ha 1919, hag e karg eus Levraoueg prizonidi-brezel alaman .

D’an 3 a viz Du 1914 ec’h embann er gazetenn ‘’Neue Zürcher Zeitung’’ ur pennad anvet O Freunde, nicht diese Töne [O Breudeur, paouezomp gant hor c’hlemmoù !], gwerzenn gentañ Kannen d’al Levenez gant Schiller), ur galv davet an intelektualed alaman evit mirout oute da gemer perzh e tabutoù broadelour ar marvezh. Dic’hortoz eo an disoc’h avat : taget eo kriz gant ar c’hazetennoù alaman, mignoned kozh o pellaat dioutañ hag e tegemer lizhiri-gourdrouz zoken. Kalonekaet eo memestra gant e gamalad Theodor Heuss, ha gant ar skrivagner gall Romain Rolland, pa ra ur weladenn dezhañ e miz Eost 1915.

(Da vezañ kendalc'het emberr)

Oberoù

1900 – Hinterlassene Schriften und Gedichte von Hermann Lauscher [Skridoù ha barzhonegoù lezet gant Hermann Lauscher]

1904 – Peter Camenzind

1906 – Unterm Rad (Ar rollec'h)

1910 – Gertrud

1914 – Rosshalde

1915 – Knulp

1919 – Demian

1919 – Zarathustras Widerkehr. Ein Wort an die deutsche Jugend [Distro Zarathoustra. Ur ger diwar-benn ar yaouankiz alaman]

1920 – Klingsors letzter Sommer [Hañvezh ziwezhañ e Klingsor]

1922 – Siddhartha

1927 – Der Steppenwolf [Bleiz ar steppoù]

1930 – Narziss und Goldmund [Narsis ha Goldmund]

1932 – Die Morgenlandfahrt [Ar veaj d'ar broioù Reter]

1943 – Das Glasperlenspiel [C’hoari ar perlezennoù gwer]

Troidigezhioù e brezhoneg

• Ar Barzh (Der Dichter - 1913)

(troidigezh gant Herve Gouedard) in Al Liamm Nn 332 (Mezheven 2002)

• Ar gêr ( - 1910)

(troidigezh gant Herve Gouedard) in Al Liamm Nn 334 (Here 2002)