Kellig : diforc'h etre ar stummoù

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet

Inline

Stumm eus an 11 Gou 2008 da 14:27

Ar mennozh kentañ a vez gant an dud a zo e vez savet pep organeg ganto ha diwarno evel ma vez savet un ti gant brikennoù ; n'eo ket ur mennozh faos met pep brikenn eus an ti ne vez enni holl talvoudoù na berzhioù an ti e-unan evel ma vez gant ar gellig. Gwelloc'h a vefe da dostaat ar gellig eus ur boud en ur strollad pe gwelloc'h c'hoazh eus an den er gevredigezh gant an holl berzhioù, magañ, gouennañ ha daremprediñ.

Kelligoù epitetial. Emañ danvez an TDN en gwer, hag an neudennoù keratin en ruz.

Ar gellig (e latin cellula, a dalv kement ha kambrig ) eo an unvezenn framm, mont-en-dro ha gouennañ hag a ya d'ober an hollad, pe ul lodenn, eus pep tra vev, pep bevegan. Pep kellig zo ur beveganig, ha pa vez en un organeg lieskellek ez a en-dro en un doare emren, nemet e kenaoz gant ar re all. Bodet eo ar c'helligoù heñveldoare er gwiadoù, hag ar gwiadoù bodet a ya d'ober organoù.

Dont a ra an anv eus he neuz, hañval a-hervez ouzh kellig ur manac'h : Pa vez sellet ouzh gwiadoù boudoù-bev gant ur mikroskop e teu anat e vezont brikennoù ar vuhez (o framm).

Unvaniezh ar boudoù-bev a denn he arguzenn gentañ eus bezañs ar c'helligoù o sevel pep bevegan : Pep kellig a zo savet diwar ur framm hag ur metou diabarzh boutin ; kempouezet a vez dibaouez hemañ (homeostasiezh ar metou diabarzh) evit ma vefe spletus evit buhez, mont-en-dro ha gouennadur ar gellig.

Istorig ar mennozh

1665 : Evezhiañ a ra Robert Hooke kelligoù marv Lej, tennañ a ra o neuz eus kelligoù ur ruskenn gwennan. Sellet a ra da c'houde kelligoù plantennoù bev zo a-drugarez d'ar c'hentañ mikroskopoù.
1839 : Dizoloiñ ar a Theodor Schwann emañ an holl blantoù ha loened graet diwar kelligoù. Seveniñ a ra neuze ar mennozh emañ ar gellig unvezenn framm ha diorroadur ar vuhez, genel a ra diwar-se teorienn ar gellig diazez ar vuhez. E anv a roas da kelligoù Schwann.
Nac'het a vez ar ganedigezh diwar netra gantLouis Pasteur (1822-1895).
1858 : Rudolf Virchow a embann e teu pep kellig deus rannadur kelligoù all (« omnis cellula ex cellula »), ar pezh a zo un doare all da venegiñ kudennadur ar vi hag ar yar.

Framm ar c'helligoù (korfadurezh)

Daou seurt a gelligoù a vez termenet diouzh ma vez pe get un nukleus enno :

Ar prokarioted n'o deus ket a nukleus gwirion ha dieub er sitoplasm eo o Z/TDN (ar bakteriennoù da, skouer). Enno ez eus an Eubakteriennoù hag an Arkaebakteriennoù;
An eukarioted a zo gant un nukleus gwirion bevennet gant ur c'holoenn ; meur a organit a vez gwelet enno ivez.

**Diforc'hioù pennañ etre kelligoù prokariotek hag eukariotek**
	Prokarioted	Eukarioted
skouerioù a rummadoù	bakteri, arkeobakteri	protist, fungus, plant, loened
ment	~ 1-10 µm	~ 10-100 µm
seurt a nukleus	nukleoïd	Nukleus gwirion bevennet gant ur c'holoenn
TDN	e kelc'h (kromozom)	molekulennoù eeun (kromozom) dalc'het gant proteinoù histon
TRN/sintezenn ar proteinoù	er sitoplasm	Sintezenn TRN en nukleus sintezenn proteinoù er sitoplasm
Ribosom	23S+16S+5S	28S+18S+5,8S+5S
sitoplasm	nebeud a struktur ennañ	Frammet-tre, organitennoù ennañ ha dalc'het gant ur sitokorf-eskern
Fiñvoù	skourjezig savet diwar flagelin	Skourjezig ha blevennigoù savet diwar tubulin
Metabolegezh	anaerobiezh pe aerobiezh	Peurvuiañ aerobiezh
Mitokondri	hini ebet	etre unan ha kalz anezho
Kloroplast	hini ebet	erbezhinhag er plant
Evezhiet	o-unan pe e trevadennoù	o-unan, trevadennoù, organegi savet diwar kelligoù arbenniget
Rannadur	eeun	Mitoz (liesadur kevatal) Meioz (Produadur gametoù

Kellig eukariot

**Korfadurezh ur gellig loenel eukariot.**
1. Nukleol
2. Nukleus
3. Ribosom
4. klogorenn
5. Retikulom endoplasmek garv
6. Beñveg Golgi
7. Mikrotubul
8. Retikulom endoplasmek lintr
9. Mitokondri
10. Vakuolenn
11. Sitoplasm (leuniet gant ar sitozol)
12. Lizosom
13. Centrosom

Sitoplasm an eukarioted n'eo ket ken greunek hag hini ar prokarioted rak lod vrasañ o ribosomoù a zo stag ouzh ar retikulom endoplasmek.
Tennañ a ra ar goc'henn blasmek deus hini ar prokarioted war-bouez nebeut.
Pare selulosek ar plantoù a vez savet diwar polisakarid, seluloz dreist-holl.
Molekulennoù eeun an TDN a vez bodet tro-dro an histon pa dosta mare ar rannadur. Holl g/kromosomoù savet diwar-se a chom en nukleus, dispartiet eus ar sitoplasm gant ur c'holoenn. Un nebeud a organitennoù (mitokondri ha kloroplast a vez TDN enno.

|+ Korfadurezh ur gellig plantel eukariot.

[[Image:Plant_cell_structure_svg_labels.svg|thumb|400px|Cèl·lula vegetal

  a. Plasmodesm

  b. koc'henn blasmek

  c. Pare selulosek

 1- kloroplast: 
  d. Tilakoid; 
  e. stroma

  f. Vakuol

  g. Tonoplast

  h. Mitokondri

   j. sitoplasma

  k. klogorenn

  l. retikulom endoplasmek garv

 3- Nukleus: 
  m. toullig an nukleus; 
  n. Embolcall nuclear; 
  o. Nukleol

  p. [[Ribozom|Ribozom]retikulom endoplasmek garv

  q. retikulom endoplasmek lintr

  r. Klogorenn Golgi

  s. Klogorenn Golgi

  t. Neudennoù sitokorf-eskern  Patrom:Liamm PuB

@@ Linenn 127: / Linenn 127: @@
 * Pare selulosek ar plantoù a vez savet diwar [[polisakarid]], seluloz dreist-holl.
 * Molekulennoù eeun an TDN a vez bodet tro-dro an [[histon]] pa dosta mare ar rannadur. Holl g/[[kromosom]]où savet diwar-se a chom en [[nukleus (bevoniezh)|nukleus]], dispartiet eus ar sitoplasm gant ur c'holoenn. Un nebeud a [[organitenn]]où ([[mitokondri]] ha [[kloroplast]] a vez TDN enno.
+|+ '''Korfadurezh ur gellig plantel [[eukariot]].'''
 [[Image:Plant_cell_structure_svg_labels.svg|thumb|400px|[[Cèl·lula vegetal]]<br />
-   a. [[Plasmodesmes]]<br />
+   a. [[Plasmodesm]]<br />
-   b. [[Membrana plasmàtica]]<br />
+   b. [[koc'henn blasmek]]<br />
-   c. [[Paret cel·lular]]<br />
+   c. [[Pare selulosek]]<br />
-- [[Cloroplast]]:
+- [[kloroplast]]:
-   d. [[Tilacoide]];
+   d. [[Tilakoid]];
-   e. [[Estroma]]<br />
+   e. [[stroma]]<br />
-   f. [[Vacúol]]<br />
+   f. [[Vakuol]]<br />
    g. [[Tonoplast]]<br />
-   h. [[Mitocondri]]<br />
+   h. [[Mitokondri]]<br />
-   i. [[Peroxisoma]]<br />
+    j. [[sitoplasma]]<br />
-   j. [[Citoplasma]]<br />
+   k. klogorenn<br />
-   k. Vesícules membranoses<br />
+   l. [[retikulom endoplasmek garv]]<br />
+- [[Nukleus|Nukleus]]:
-   l. [[Reticle endoplasmàtic rugós]]<br />
-- [[Nucli cel·lular|Nucli]]:
+   m. [[toullig an nukleus]];
-   m. [[Porus nuclear]];
    n. [[Embolcall nuclear]];
-   o. [[Nuclèol]]<br />
+   o. [[Nukleol]]<br />
-   p. [[Ribosoma|Ribosomes]]<br />
+   p. [[Ribozom|Ribozom]retikulom endoplasmek garv<br />
-   q. [[Reticle endoplasmàtic llis]]<br />
+   q. [[retikulom endoplasmek lintr]]<br />
-   r. Vesícules de Golgi<br />
+   r. Klogorenn Golgi<br />
-   s. [[Aparell de Golgi]]<br />
+   s. [[Klogorenn Golgi]]<br />
-   t. Filaments de [[citoesquelet]] ]]
+   t. Neudennoù [[sitokorf-eskern]]
 [[Rummad: bevoniezh]]