Gwrezverk : diforc'h etre ar stummoù
D Robot ouzhpennet: te:ఉష్ణోగ్రత |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 1: | Linenn 1: | ||
{{ |
{{Kinnig labour}} |
||
== Termenadur == |
|||
Ar '''gwrezverk''' a zo un perzh [[fizik]]el a gaver e pep [[reizhiad fizikel]] ken ez eus un diforc'h etre e lodennoù gant [[tommder|stadoù tomm]] ha [[yenijenn|stadoù yen]] (diwar santadoù boutin an dud e vez tennet an daou termen) hag eo tommoc'h an elfennoù o deus ur gwrezverk (''temperadur'' a vez implijet ivez) uheloc'h. |
|||
An danvez a zo diazezet war atomoù ha gant molekulennoù, hag ar re-se o deus o-unan ur fiñv mui pe vui kreñv, fonnus (anvet "energiezh sinetek") ; emañ a zo kablus eus an temperadur a anavezomp (en un doare diheeun) en omp buhez pemdeziek. |
|||
Da skouer, pa gej daou gorf, e vez graet un eskemm termek kenetrezo. Ma vez ijinet ganeomp ur gastelodenn tomm hag un tamm kig yenn e-barzh ; ar c'horf tomm a raio milliardoù ha milliardoù a kejadennoù mikroskopek gant ar c'horf all, betek ma vefe an daou c'horf a fiñv kement (kempouezhet). |
|||
Unan eus ar [[parametr]]où pennañ an [[termodinamik]] ei ar grwezverk muzuliet gant ur seurt [[ardivink]] a zo ar [[grwezverker]] e anv. |
|||
E skiantoù fizikel e vez anvet ar fed boutiñ-se « tommder ». |
|||
Un afer tost da-se eo ar gouloù o-lakaat de fiñval an elfennoù danvez-se da fiñval dre e energiezh e-unan... |
|||
Tu vefe skeudenniñ ar fed tommder-mañ evel miliardoù a volotennoù o en em skeiñ an eil war egile en egor, ar re kentraouetañ (tommañ) o reiñ lañs d'ar re all, hag ar re gorrekañ (yenañ) o gorrekaat ar re-all. Ne chom mui da soñjal eo an tizh-se an tommder evit peurechuiñ an daolenn. |
|||
==Skeul mikroskropek== |
|||
Ar gwrezverk a zo [[keitad]] an [[energiezh]] dispaket gant [[luskad]]où [[miskroskop]]ek ur [[rannig (fizik)|rannig]] en e reizhiad fizikel rannet dre an [[derez frankiz]]. |
|||
== Ar gwrezverker, pe termometr == |
|||
==Skeul en bras== |
|||
An termometr kentañ bet savet a zo termoskop Galile, graet e 1597 (o implij perzhioù an tommder dizoloet gant Archimed). An termoskop zo graet eus klogorennoù-gwer enno ur memes volum a dourenn, met ganto ur mas disheñvel, en un tuelenn leun a zour (pe alkol). Kemm a ra uheleder ar c'hlogorennoù-gwer gant an temperadur... |
|||
Er skeul makroskopek, hini an dud voutin koulz ha hini skiantourien zo, ar gwrezverk a zo ur [[kempouez termek|c'hempouez termek]] etre daou dra disheñvel a-walc'h ha m'eus ket eskemm energiezh etrezo. |
|||
Ijinet eo bet ivez digantañ ur sistem termometr gant alcool (1593); met ne oa ket resis a-walc'h... Ur c'hantved goude (1730) e teue a-benn "René-Antoine Ferchault de Réaumur" d'en ober gant "spered ar gwin" (anv kozh an etanol). |
|||
E-kreiz an XVIIIvet oa implijet dreist-holl termometroù gant merkur war un dereziadur kantvedel etre ar skornadur hag an aezhenadur an dour, blam da kavadenn Anders Celsius (1741). E gwellentez oa dreist-holl war ar plas kemeret gantañ : an termometr diwar an alkol a gemere kalz a blas. |
|||
An disoc'h-se zo bet posubl rak d'ar c'havadennoù da heul : |
|||
- E 1702, an astronomour Ole Roemer a sav un termometr gant alkol a roio d'an termometr e stumm a hiziv. |
|||
- E 1717, ar skiantour alamant Fahrenheit (1686-1736) a eilpenn an alkol gant ar merkur. |
|||
Dibabet eo bet e Breizh e 1999 difenn gwerzh (hag e implij en ospitalioù) an termometroù merkur, rak d'o danjerusded pa vezont toret. Hiziv an deiz e vez kentoc'h implijet termometroù elektronek pe IR... |
|||
== An unanennoù == |
|||
E astronomiez e vez anavezet un niver bras a unannenoù da "vuzul" an temperadur, met ar re pennañ, etrevroadel a zo ar re da heul ; |
|||
Ar c'h/kelvin, eus arouez « K ». |
|||
Un temperadur absolut eo ; ar 0 K eo ar mann absolut (par da -273,15 °C), ha 273,16 K a zo ar poent tridoubl an dour (da lavaret eo al lec'h ma'z eo gazek, dourennek, ha skornek e memes mare) |
|||
- Ar muzul e Celsius, eus arouez « °C » . Ar poent 0 eus ar skeul-mañ zo poent treuzfeurmadur an dour e skorn (war an Douar d'an nebeutañ, ha da uhelder ar mor ; rak abretoc'h/goustadikoc'h e c'hoarvez ar reaktadur gant ar gwak, da skouer...). Merzet e vez 273,16K = 0,01°C... |
|||
Goude e vez kavet ar "skeul kantvedel" etre 0° ha 100°. 0° o vezañ temperadur an dour dourennek ha 100° an dour aezhenaet... Kozh eo ar muzul ! |
|||
Ar skeul Fahrenheit a zo c'hoaz implijet (rall memestra). 32°F evit ar stad dourennek ha 212°F evit an dour aezhenaet... |
|||
Skeul Rankine zo hini Kelvin met rannet dre 9/5... |
|||
Dre-vras e vez implijet ar celsius gant ar bobl, rak aesoc'h da dec'hel soñj ; met ar C'h/Kelvin lavaret "muzul absolut" a vez kentoc'h implijet gant ar skiantourien... |
|||
==[[Muzul]]iañ ar gwrezverk== |
|||
Unanennoù evit muzuliañ ar gwrezverk a zo hini ar [[derez Celsius|skeuliad Celsius]] er bed a-bezh nemet e broiù zo ([[SUA]], [[Jamaika]]). E SUA, darnvuiañ ar skiantourien a ra ganti, met implijet e vez ar [[skeuliad Fahrenheit]] gant an [[oablouriezh|oablourien]] hag an dud voutin.<br> |
|||
Ar skiantourien a ra, pa vez ezhomm, gant ar [[skeuliad kelvin]], houmañ ar skeuliad Celsius o kregiñ izeloc'h er derez - 273,15 a c'hellfe bezañ ar gwrezvrek izellañ en [[Hollved]], [[mann absolud]] ar gwezverk a reer anezhañ. N'eo ket reizh ober gant O° K. |
|||
==Sellet ivez== |
==Sellet ivez== |
Stumm eus an 1 Mez 2008 da 16:48
Termenadur
An danvez a zo diazezet war atomoù ha gant molekulennoù, hag ar re-se o deus o-unan ur fiñv mui pe vui kreñv, fonnus (anvet "energiezh sinetek") ; emañ a zo kablus eus an temperadur a anavezomp (en un doare diheeun) en omp buhez pemdeziek.
Da skouer, pa gej daou gorf, e vez graet un eskemm termek kenetrezo. Ma vez ijinet ganeomp ur gastelodenn tomm hag un tamm kig yenn e-barzh ; ar c'horf tomm a raio milliardoù ha milliardoù a kejadennoù mikroskopek gant ar c'horf all, betek ma vefe an daou c'horf a fiñv kement (kempouezhet). E skiantoù fizikel e vez anvet ar fed boutiñ-se « tommder ». Un afer tost da-se eo ar gouloù o-lakaat de fiñval an elfennoù danvez-se da fiñval dre e energiezh e-unan...
Tu vefe skeudenniñ ar fed tommder-mañ evel miliardoù a volotennoù o en em skeiñ an eil war egile en egor, ar re kentraouetañ (tommañ) o reiñ lañs d'ar re all, hag ar re gorrekañ (yenañ) o gorrekaat ar re-all. Ne chom mui da soñjal eo an tizh-se an tommder evit peurechuiñ an daolenn.
Ar gwrezverker, pe termometr
An termometr kentañ bet savet a zo termoskop Galile, graet e 1597 (o implij perzhioù an tommder dizoloet gant Archimed). An termoskop zo graet eus klogorennoù-gwer enno ur memes volum a dourenn, met ganto ur mas disheñvel, en un tuelenn leun a zour (pe alkol). Kemm a ra uheleder ar c'hlogorennoù-gwer gant an temperadur...
Ijinet eo bet ivez digantañ ur sistem termometr gant alcool (1593); met ne oa ket resis a-walc'h... Ur c'hantved goude (1730) e teue a-benn "René-Antoine Ferchault de Réaumur" d'en ober gant "spered ar gwin" (anv kozh an etanol).
E-kreiz an XVIIIvet oa implijet dreist-holl termometroù gant merkur war un dereziadur kantvedel etre ar skornadur hag an aezhenadur an dour, blam da kavadenn Anders Celsius (1741). E gwellentez oa dreist-holl war ar plas kemeret gantañ : an termometr diwar an alkol a gemere kalz a blas. An disoc'h-se zo bet posubl rak d'ar c'havadennoù da heul : - E 1702, an astronomour Ole Roemer a sav un termometr gant alkol a roio d'an termometr e stumm a hiziv. - E 1717, ar skiantour alamant Fahrenheit (1686-1736) a eilpenn an alkol gant ar merkur.
Dibabet eo bet e Breizh e 1999 difenn gwerzh (hag e implij en ospitalioù) an termometroù merkur, rak d'o danjerusded pa vezont toret. Hiziv an deiz e vez kentoc'h implijet termometroù elektronek pe IR...
An unanennoù
E astronomiez e vez anavezet un niver bras a unannenoù da "vuzul" an temperadur, met ar re pennañ, etrevroadel a zo ar re da heul ;
Ar c'h/kelvin, eus arouez « K ». Un temperadur absolut eo ; ar 0 K eo ar mann absolut (par da -273,15 °C), ha 273,16 K a zo ar poent tridoubl an dour (da lavaret eo al lec'h ma'z eo gazek, dourennek, ha skornek e memes mare)
- Ar muzul e Celsius, eus arouez « °C » . Ar poent 0 eus ar skeul-mañ zo poent treuzfeurmadur an dour e skorn (war an Douar d'an nebeutañ, ha da uhelder ar mor ; rak abretoc'h/goustadikoc'h e c'hoarvez ar reaktadur gant ar gwak, da skouer...). Merzet e vez 273,16K = 0,01°C...
Goude e vez kavet ar "skeul kantvedel" etre 0° ha 100°. 0° o vezañ temperadur an dour dourennek ha 100° an dour aezhenaet... Kozh eo ar muzul ! Ar skeul Fahrenheit a zo c'hoaz implijet (rall memestra). 32°F evit ar stad dourennek ha 212°F evit an dour aezhenaet... Skeul Rankine zo hini Kelvin met rannet dre 9/5...
Dre-vras e vez implijet ar celsius gant ar bobl, rak aesoc'h da dec'hel soñj ; met ar C'h/Kelvin lavaret "muzul absolut" a vez kentoc'h implijet gant ar skiantourien...