Ac'henaton : diforc'h etre ar stummoù

Ac'henaton/Amenhotep IV
	Ac'henaton, 9vet faraon an XVIIIvet tierniezh
	Restr:Akhenaten (realistic).jpg
	Kizeladenn eus fin prantad Amarna
Tierniezh	XVIIIvet tierniezh
Ren	bloavezh; ~-1355 da -1337
	Anvioù
Anv gresianeg	Amenophis (Αμένοφις) IV
	Buhez
Marvet	-1337
Douaret	Bez roueel Ac'henaton
Monumantoù pennañ	El-Amarna
	Familh
Rouanez	Nefertiti
Gwragez all	Kiya; Meritaten, Anc'khesenpaaten,; Anc'hesenpaaten-ta-sherit
Tad	Amenhotep III
Mamm	Tiye
Bugale pennañ	Meritaten, Meketaten, ; Anc'hesenpaaten, ; Neferneferouaten Tasherit, ; Neferneferoure, Setepenre,Toutanc'hamon?

Merdeiñ etreoberiat en istor

← Kemm kent Kemm nevesoc'h →

Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet

GweletWikitestenn

Inline

Stumm eus an 24 Meu 2008 da 14:59

Navet faraon an XVIIIvet tierniezh eo Ac'henaton, bet anvet da gentañ Amenhotep IV. Manethon a rae Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ e -1355/-1353 ha da echuiñ e -1338/-1337.
Sellet e vez outañ gant lod evel unan eus kevrinelourien veur istor ar Bed. A dra sur, d'an nebeutañ, ez eo e ren un dispac'h en istor Henegipt, pa glaskas rediañ an Egiptiz da azeuliñ en un doare strizh Ra-Horakhty, "hag a zo en Aton". Lavaret a rae e oa-eñ e brofed hag e enkorfadur. E-doug Ren Ac'henaton e oa krouet ivez ur genedouriezh nevez, barok ha naturalour war un dro : an arz Amarnian.

Un dispac'h relijiel

Restr:Aten disk.jpg

Ac'henaton hag e familh o kanañ meuleudi da Aton

Ac'henaton a lakaas war sav kentañ relijion undoueeg anavezet an istor, azeulerezh pladenn an heol Aton.

Tro-dro da -1355/-1353 e savas Amenhotep IV war tron Egipt, hag eñ c'hwezek vloaz hepken. Kurunennet e oa dindan an anv Neferc'heperoura ("Dispar eo diskuliadurioù Ra") Ouaenra ("Hini nemetañ Ra"). Evit abegoù anavezet fall c'hoazh, met moarvat dre ma n'em sante bevennet gant mirouriezh hag enebiezh kloer Teba, e tibabas dilezel azeulerezh an doue tiernezhel Amon, an "doue kuzh", e trede pe pevare bloavezh e ren.

Kemm a reas e ditladur evit kemer an anv Ac'henaton, "Aton en deus bet e c'hoant", hag e kuitaas kêr Amon, Thebai, evit krouiñ ur gêr nevez, gwerc'h eus an doue tebat. Dibab a reas ul lec'h didud e Kreiz Egipt, war tu reter an Nil, evit sevel, adalek bloavezh IV/V e ren, kêr Ac'hetaton ("dremmwel Aton"), anvet Tell el-Amarna hiziv an deiz, 300 km bennak e hanternoz Thebai.

Holl al lez hag ar melestradur roueel a ziannezas er palez nevez, diechu c'hoazh, ma oa dediet an temploù d'an doue nemetañ : Aton. Savet e oa an temploù-se hep toenn, d'e vannoù madoberus da c'hallout tizhout an diabarzh.

Alies e vez lakaet an dispac'h sevenadurel ha relijiel-mañ war gont Ac'henaton hepken, koulskoude, war a hañval, ne reas ken rentañ ofisiel ur pleg a oa diwanet e-pad ren e dad, Amenofis III. Nicolas Grimal a gomz eus un « solarisation » eus an doueed pennañ dindan ren ar faraon-se ha kehelerezh strizh kant an heol a vefe e zisoc'h poellek^[1].

A-raok Ac'henaton, Aton a oa un doue dister, testeniekaet abaoe ar Grennimpalaeriezh. Da vare an nevezimpalaeriezh, Thoutmose III a oa en em lakaet en e warez hag Amenhotep III, a oa unan eus e ditloù « Sked Aton », en doa broudet azeulerezh an doue.

Pelloc'h ez eas Ac'henaton avat : gourc'hemenn a reas distrujañ skeudennoù kehelerezh an doueed kozh hag e reas eus kant an heol an doue hollek, an Hini Nemetañ « n'en deus ket e bar», krouer ar bed a gas e grouidigezh da benn en-dro da vare pep sav-heol.

Skeudenn Aton war an douar eo ar faraon, e « vugel disi » ; gant ar wreg roueel vras, Nefertiti, e oa an hanterour nemetañ etre an doue hag an dud. Evel an triad Amon – Mout – C'honsou ez a ar c'houplad real d'ober gant Aton un triad doueed azeulet e annezioù an uhelidi.

War a seblant e oa bet ren ar faraon en e varr er bloavezh XII. Lidet e oa ur gouel meur er gêrbenn ma tegasas kannaded roueedigoù Palestinia, Nubia, ha Kouch, o donezonoù d'ar faraon ha d'e wreg.

Un dispac'h arzel

Diwan a reas ur c'hiz nevez a-grenn en arz dindan ren Ac'henaton. Komzet e vez eus arz amarnaek.

Ur prantad du eus istor Egipt?

Politikerezh diavaez

E Siria hag e Palestinia, an Hittited hag an Amorrited a grignas tamm-ha-tamm an douaroù gounezet gant Thoutmose III. Roue Qadesh, kevredet gant an Hittited, a aloubas norzh Siria, tra ma tage Souppilouliouma (-1382 / -1342) hag Assourouballit Iañ ar Mitanni a oa kevredet gant Egiptiz. Diouzh e du, roue Amourrou a gemeras meur a greñvlec'h war aodoù Fenikia. Daoust da c'houlennoù e wizien, Ac'henaton ne zeuas ket d'o sikour, hag e kollas abalamour d'e emzalc'h kêrioù Sidon, Tir ha Biblos e Fenikia. E-keit-se, strolladoù kantreerien preizherien, an Hapiroued, a gemeras Megiddo ha Jeruzalem. E diwezh ar ren, ne chome hogos netra eus impalaeriezh an Dhoutmoseed kentañ en Azia.

Fin ren Ac'henaton

A bep seurt kevrinoù a zo tro-dro da varv Ac'henaton. Ne ouier ket pegoulz e varvas, na penaos: e warlec'hidi o deus graet ar pezh a c'hellent evit diverkañ roudoù ar roue disivouder. D'ar muiañ tout e ouier e vez deiziet evit ar mare eus bloavezh XVII pe XVIII e ren an arroudoù diwezhañ a veneg anezhañ.

Skeudennoù

En e raok
[[Amenhotep III]]

Ac'henaton
XVIIIvet tierniezh
~-1355 da -1337

War e lerc'h
[[{{{warlerc'hiad}}}]]

Porched Egiptopedia

Adkavit pennadoù Wikipedia a denn da Henamzer Egipt :

↑ N. Grimal, pajenn 272

[1] N. Grimal, pajenn 272

[1]

@@ Linenn 27: / Linenn 27: @@
 [[Skeudenn:Pharaoh Akhenaten.jpg|left|120px|thumb|Kizeladenn, [[Mirdi Kaero]]]]
-'''Ac'henaton''' a zo 9{{vet}} faraon an [[XVIIIvet tierniezh Henegipt|XVIIIvet tierniezh]]. [[Manethon]] a ree Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ dre vras e [[-1355]]/[[-1353]] ha da echuiñ e [[-1338]]/[[-1337]].<br>
-Gwelet e vez gant lod evel unan eus kevrinelourien meur istor ar Bed. A dra sur, d'an nebeutañ, ez eo e ren un dispac'h e istor Egipt, pa glask rediañ an Egiptiz da ganmeuliñ en un doare strizh da Ra-Horakhty, "hag a zo e [[Aton]]". Lavar a ra bezañ eñ e brofed hag e emzenadur. Ren Ac'henaton a wel ivez krouidigezh ur genedouriezh nevez, barok ha naturalour war un dro: an arz Amarnian.
+Navet [[faraon]] an [[XVIIIvet tierniezh Henegipt|XVIIIvet tierniezh]] eo '''Ac'henaton''', bet anvet da gentañ Amenhotep IV. [[Manethon]] a rae Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ e [[-1355]]/[[-1353]] ha da echuiñ e [[-1338]]/[[-1337]].<br>
-==Un dispac'h religiel==
+Sellet e vez outañ gant lod evel unan eus [[kevrinelouriezh|kevrinelourien]] veur istor ar Bed. A dra sur, d'an nebeutañ, ez eo e ren un dispac'h en istor [[Henegipt]], pa glaskas rediañ an Egiptiz da azeuliñ en un doare strizh [[Ra|Ra-Horakhty]], "hag a zo en [[Aton]]". Lavaret a rae e oa-eñ e brofed hag e enkorfadur. E-doug Ren Ac'henaton e oa krouet ivez ur genedouriezh nevez, barok ha naturalour war un dro : an arz Amarnian.
-[[Skeudenn:Aten disk.jpg|left|300px|thumb|Ac'henaton hag e familh o kanañ meul da Aton]]
+==Un dispac'h relijiel==
+[[Skeudenn:Aten disk.jpg|left|300px|thumb|Ac'henaton hag e familh o kanañ meuleudi da Aton]]
 Ac'henaton a lakaas war sav kentañ relijion undoueeg anavezet an istor, azeulerezh pladenn an heol Aton.
-Tro-dro da -1355/-1353 e sav Amenhotep IV war tron Egipt, hag eñ kozh a c'hwezek bloaz. Kurunennet e vez dindan an anv a Neferc'heperoura ("Dispar eo diskuliadurioù [[Ra]]") Ouaenra ("Hini nemetañ Ra"). Evit abegoù anavezet fall c'hoazh, met moarvat dre ma n'em sante bevennet gant mirouriezh hag enebiezh kloer Teba, e dibab dilezel azeulidigezh an doue tiernezhel [[Amon]], an "doue kuzh", e bloavezh III/IV e ren.
+Tro-dro da -1355/-1353 e savas Amenhotep IV war tron Egipt, hag eñ c'hwezek vloaz hepken. Kurunennet e oa dindan an anv  Neferc'heperoura ("Dispar eo diskuliadurioù [[Ra]]") Ouaenra ("Hini nemetañ Ra"). Evit abegoù anavezet fall c'hoazh, met moarvat dre ma n'em sante bevennet gant mirouriezh hag enebiezh kloer Teba, e tibabas dilezel azeulerezh an doue tiernezhel [[Amon]], an "doue kuzh", e trede pe pevare bloavezh e ren.
-Kemm a ra e ditladur evit kemer an anv Ac'henaton, "'''[[Aton]] en deus bet e c'hoant'''", hag e kuita kêr [[Amon]], [[Teba (Egipt)|Thebai]], evit krouiñ ur gêr nevez, gwerc'h eus an doue tebat. Dibab a ra ul lec'h dezerzel e [[Kreiz Egipt]], war tu reter an [[Nil]], evit sevel, a-dalek bloavezh IV/V e ren, kêr Ac'hetaton ("dremmwel Aton"), [[Tell el-Amarna]] hiziv an deiz, 300 km bennak e hanternoz Thebai.
+Kemm a reas e ditladur evit kemer an anv Ac'henaton, "'''[[Aton]] en deus bet e c'hoant'''", hag e kuitaas kêr [[Amon]], [[Teba (Egipt)|Thebai]], evit krouiñ ur gêr nevez, gwerc'h eus an doue tebat. Dibab a reas ul lec'h didud e [[Kreiz Egipt]], war tu reter an [[Nil]], evit sevel, adalek bloavezh IV/V e ren, kêr Ac'hetaton ("dremmwel Aton"), anvet [[Tell el-Amarna]] hiziv an deiz, 300 km bennak e hanternoz Thebai.
-<!--
+Holl al lez hag ar melestradur roueel a ziannezas er palez nevez, diechu c'hoazh, ma oa dediet an temploù d'an doue nemetañ : Aton. Savet e oa an temploù-se hep toenn, d'e vannoù madoberus da c'hallout tizhout an diabarzh.
- Toute la cour et l'administration royales déménagent pour la nouvelle résidence encore inachevée, dont les temples, dédiés au dieu unique Aton, sont construits à ciel ouvert pour permettre à ses rayons bienfaisants d'y pénétrer.
+Alies e vez lakaet an dispac'h sevenadurel ha relijiel-mañ war gont Ac'henaton hepken, koulskoude, war a hañval, ne reas ken rentañ ofisiel ur pleg a oa diwanet e-pad ren e dad, [[Amenofis III]]. Nicolas Grimal a gomz eus un « solarisation » eus an doueed pennañ dindan ren ar faraon-se ha kehelerezh strizh kant an heol a vefe e zisoc'h poellek<ref>N. Grimal, pajenn 272</ref>.
-On attribue souvent cette révolution culturelle et religieuse au seul Akhénaton, mais il semble qu'il n'ait fait qu'imposer une tendance née durant le règne de son père, Aménophis III. Nicolas Grimal parle d'une « solarisation » des principaux dieux sous ce roi et le culte exclusif du Disque solaire en serait l'aboutissement logique[4].
+A-raok Ac'henaton, Aton a oa un doue dister, testeniekaet abaoe ar [[Krennimpalaeriezh|Grennimpalaeriezh]]. Da vare an [[nevezimpalaeriezh]], [[Thoutmose III]] a oa en em lakaet en e warez hag [[Amenhotep III]], a oa unan eus e ditloù « Sked Aton », en doa broudet azeulerezh an doue.
-Avant Akhénaton, Aton était un dieu mineur dont l'existence est attestée dès le Moyen Empire. Au Nouvel Empire, Thoutmôsis III s'était placé sous sa protection et Amenhotep III, dont l'une des épithètes était « Rayonnement d'Aton », avait encouragé le culte du dieu.
+Pelloc'h ez eas Ac'henaton avat : gourc'hemenn a reas distrujañ skeudennoù kehelerezh an doueed kozh hag e reas eus kant an heol an doue hollek, an Hini Nemetañ « n'en deus ket e bar», krouer ar bed a gas e grouidigezh da benn en-dro da vare pep sav-heol.
-Akhénaton ira plus loin : il ordonne de détruire les images de culte des anciennes divinités[5] et fait du Disque solaire le dieu universel, l'Unique « qui n'a pas son pareil », le démiurge qui répète son acte créateur à chaque lever du soleil. Pour souligner la royauté céleste d'Aton, le nom du dieu est inscrit dans des cartouches : il est « Rê-Horakhty qui se réjouit dans l'horizon », « Le Souverain (heka) des deux horizons ».
+<!--Pour souligner la royauté céleste Aton, e vez skrivet anv an doue e des cartouches : « Ra-Horakhty eo a sedera war an dremmwel », « roue (heka) an daou zremmwel ».-->
-Le roi est l'image terrestre d'Aton, son « enfant parfait » ; avec la Grande épouse royale, Néfertiti, il est le seul intermédiaire entre la divinité et les humains. À l'instar de la triade Amon – Mout – Khonsou, le couple royal forme avec Aton une triade divine adorée dans les demeures des hauts dignitaires.
+Skeudenn Aton war an douar eo ar faraon, e « vugel disi » ; gant ar wreg roueel vras, [[Nefertiti]], e oa an hanterour nemetañ etre an doue hag an dud. Evel an triad [[Amon]] – [[Mout]] – [[C'honsou]] ez a ar c'houplad real d'ober gant [[Aton]] un triad doueed azeulet e annezioù an uhelidi.
+War a seblant e oa bet ren ar faraon en e varr er bloavezh XII. Lidet e oa ur gouel meur er gêrbenn ma tegasas kannaded roueedigoù Palestinia, Nubia, ha Kouch, o donezonoù d'ar faraon ha d'e wreg.
-L’an XII semble être l’apogée du règne. Une fête grandiose est célébrée dans la cité où les envoyés des roitelets palestiniens et de Nubie, le pays de Koush, apportent leurs présents au roi et à la reine.-->
 ==Un dispac'h arzel==
-<!--L'art amarnien se caractérise par un style naturaliste où abondent les plantes, les fleurs et les oiseaux, mais aussi, dans les cas les plus extrêmes, par un « académisme de cauchemar » (J. Leclant) poussant jusqu'à la caricature apparente. Ainsi, les statues colossales découvertes dans le temple d’Aton à Karnak sont à l’opposé de l’art classique idéalisant : elles montrent le roi avec un corps d’androgyne aux hanches exagérément larges, le ventre proéminent, la tête allongée et les lèvres charnues. D’autres statues le montrent apparemment nu mais asexué. Sur un bas-relief, aujourd’hui conservé au Ägyptisches Museum de Berlin, Néfertiti et les petites princesses sont représentées avec le même visage étiré en longueur, en tout point identique à celui d’Akhénaton qui leur fait face.
+Diwan a reas ur c'hiz nevez a-grenn en arz dindan ren Ac'henaton. Komzet e vez eus arz amarnaek.
+<!--[[naturelouriezh|Naturelour]] eo doare an arz amarnaek , paot e vez ennañ ar plantoù, ar bleuñv hag an evned. A-wezhioù ivez, dans les cas les plus extrêmes, par un « académisme de cauchemar » (J. Leclant) poussant jusqu'à la caricature apparente. Ainsi, an delwennoù bras-meurbet dizoloet e templ Aton e Karnak sont à l’opposé an arz klasel dreistkaeraour : diskouez a reont ar roue gant korf un androgyne dezhañ divlez exagérément larges, ur c'hof proéminent, ur penn allongée ha divweuz charnues. Delwennoù all a ziskouez anezhañ en noazh war a seblant met asexué. Sur un bas-relief, miret hiiv an deiz en Ägyptisches Museum [[Berlin]], Nefertiti hag ar priñsezed bihan zo taolennet gant ar memes dremm étiré en longueur, heñvel-pakret ouzh hini Ac'henaton a-dal dezhe.
 Certains archéologues estiment par conséquent que l’iconographie d'Amarna ne faisait que suivre une exigence de pharaon qui voulait que fût mis en évidence le lien exclusif qui unissait la famille royale au Dieu unique créateur de toute vie. En effet, il ne faut pas oublier que l'art amarnien fut un art de cour qui, tout comme l'art traditionnel et ses conventions figuratives, devait respecter les normes qu’imposait une perspective hiérarchique.
@@ Linenn 60: / Linenn 66: @@
 On prête aussi à ce mystique des talents de poète, s'il est vrai qu'il a lui-même composé le Grand Hymne à Aton gravé dans la tombe d'Aÿ.-->
-==Ur prantad zu eus istor Egipt?==
+==Ur prantad du eus istor Egipt?==
 <!--Loin de l'image idyllique d'un pharaon poète et rêveur mystique, image peut-être exagérée par l'imaginaire collectif, le règne d'Akhénaton est aussi considéré par les égyptologues comme une période sombre dans l'histoire de l'Égypte antique. La révolution religieuse d'Akhénaton entraîna la persécution des dieux du panthéon traditionnel : suppression de leur culte, fermeture de temples, confiscation des biens du clergé, dégradation des effigies divines, ce qui vaudra au roi d'être surnommé le pharaon hérétique.
@@ Linenn 67: / Linenn 73: @@
 ==Politikerezh diavaez==
+E [[Siria]] hag e [[Palestinia]], an Hittited hag an Amorrited a grignas tamm-ha-tamm an douaroù gounezet gant [[Thoutmose III]]. Roue Qadesh, kevredet gant an Hittited, a aloubas norzh Siria, tra ma tage Souppilouliouma (-1382 / -1342) hag Assourouballit I{{añ}} ar Mitanni a oa kevredet gant Egiptiz. Diouzh e du, roue Amourrou a gemeras meur a greñvlec'h war aodoù [[Fenikia]]. Daoust da c'houlennoù e wizien, Ac'henaton ne zeuas ket d'o sikour, hag e kollas abalamour d'e emzalc'h kêrioù [[Sidon]], Tir ha [[Biblos]] e Fenikia. E-keit-se, strolladoù kantreerien preizherien, an Hapiroued, a gemeras Megiddo ha [[Jeruzalem]]. E diwezh ar ren, ne chome hogos netra eus impalaeriezh an Dhoutmoseed kentañ en Azia.
-<!--En Syrie et en Palestine, les Hittites et les Amorrites grignotent petit à petit les conquêtes de Thoutmôsis III. Ainsi, le roi de Qadesh, entré dans l’alliance hittite, conquiert la Syrie du Nord, tandis que Souppilouliouma (-1382 / -1342) et Assour-ouballit Ier s’attaquent au Mitanni, allié de l’Égypte. De son côté, le roi d’Amourrou se rend maître de plusieurs places fortes de la côte phénicienne. Akhénaton omet de venir en aide à ses vassaux, malgré leurs appels pressants, de sorte que son inertie cause la perte de Sidon, de Tyr et de Byblos. Pendant ce temps, des bandes de nomades pillards, les Hapirou, s’emparent de Megiddo et de Jérusalem. À la fin du règne, il ne subsiste presque rien de l’empire asiatique des premiers Thoutmosides.-->
 ==Fin ren Ac'henaton==
-A bep seurt kevrinoù a zo tro-dro da marv Ac'henaton. Ne ouier ket pegoulz eo mav, na penaos: e warlec'hidi o deus graet ar pezh a c'hellent evit diverkañ roudoù ar roue disivouder. D'ar muiañ tout e ouier e vez deiziet evit ar mare eus bloavezh XVII pe XVIII e ren an arroudoù diwezhañ o venegiñ anezhañ.
+A bep seurt kevrinoù a zo tro-dro da varv Ac'henaton. Ne ouier ket pegoulz e varvas, na penaos: e warlec'hidi o deus graet ar pezh a c'hellent evit diverkañ roudoù ar roue disivouder. D'ar muiañ tout e ouier e vez deiziet evit ar mare eus bloavezh XVII pe XVIII e ren an arroudoù diwezhañ a veneg anezhañ.
-<!--
-Smenkhkarê[7], gendre et successeur d’Akhénaton après une probable corégence[8], meurt après un règne éphémère. Le pouvoir revient alors à un enfant de neuf ans, Toutânkhaton, qui avait épousé la seconde fille d’Akhétaton. Nous ne savons rien de précis sur l’ascendance du jeune souverain. Il existe cependant une hypothèse qui affirme que Kiya, la « Grande Épouse, aimée du Roi », serait sa mère, après la disgrâce ou la mort de Néfertiti, étant donné qu'une autre femme que Néfertiti est représentée sur une peinture murale dans un palais d'Akhetaton, dans la chambre de pharaon plus précisément. Ce qui est sûr en revanche, c'est que le culte d'Aton s'éteint pratiquement avec la mort du roi hérétique. Au bout de trois ans, Toutânkhaton quitte Tell el-Amarna ; il adopte le nom de Toutânkhamon, restaure le culte des dieux traditionnels et rétablit le clergé dans les biens dont l’avait dépouillé le « misérable d'Akhetaton ».-->
+<!--Smenkhkarê[7], gendre et successeur d’Akhénaton après une probable corégence[8], meurt après un règne éphémère. Le pouvoir revient alors à un enfant de neuf ans, Toutânkhaton, qui avait épousé la seconde fille d’Akhétaton. Nous ne savons rien de précis sur l’ascendance du jeune souverain. Il existe cependant une hypothèse qui affirme que Kiya, la « Grande Épouse, aimée du Roi », serait sa mère, après la disgrâce ou la mort de Néfertiti, étant donné qu'une autre femme que Néfertiti est représentée sur une peinture murale dans un palais d'Akhetaton, dans la chambre de pharaon plus précisément. Ce qui est sûr en revanche, c'est que le culte d'Aton s'éteint pratiquement avec la mort du roi hérétique. Au bout de trois ans, Toutânkhaton quitte Tell el-Amarna ; il adopte le nom de Toutânkhamon, restaure le culte des dieux traditionnels et rétablit le clergé dans les biens dont l’avait dépouillé le « misérable d'Akhetaton ».-->
 ==Skeudennoù==