Taol-mouezh

Krogit e-barzh !
Un danvez pennad eo ar pennad-mañ ha labour zo d'ober c'hoazh a-raok e beurechuiñ.
Gallout a rit skoazellañ Wikipedia dre glokaat anezhañ. 

Er yezhoniezh e vez implijet an termen taol-mouezh (saoz.: stress) war dachenn ar fonetik hag ar fonologiezh evit komz eus ar fed ma vez pouezet muioc'h war ur silabenn resis e diabarzh ur ger evit war ar re all.

Kemmañ a ra an doare resis da bouezañ war ur silabenn a yezh da yezh ha gallout a ra an tol-mouezh bezañ merket gant an unhelder, uheloc'h pe izeloc'h e live evit hini ar silabennoù all, ha/pe ar c'hreñver, an hirder vogalennek, hag all.

An taol-mouezh a c'hell bezañ pounner pa vez diforc'het kreñv ur silabenn diouzh ar re all pe c'hoazh gwan a-walc'h pa vez dister an diforc'h etre ar silabennoù taolmouehziet pe get.

Kemmañ a c'hell lec'h an taol-mouezh a rannyezh da rannyezh ivez, da skouer etre saozneg unvan Breizh-Veur ha saozneg unvan Stadoù-Unanet pe etre brezhoneg Bro-Wened ha brezhoneg Bro-Leon.

Mentadur ha lec'h an taol-mouezh

(Gwelit ivez ar penand pennañ: "Mentadur")

Er yezhoù mentadet hervez an taol-maouez e vez merket merket lusk ar frazenn hervez an doare ma vez ingalet an amer o tremen a daol-mouezh da daol-mouezh dre lakaat da dremen an hevelep amzer dre vras etre pep taol-mouezh ha didroc'het, diverret ha zoken da skarzhet penn-da-benn e vez ar vogalennoù gwan, da lâret eo vogalennoù hep taol-mouezh pennañ warne, evit gallout derc'hel gant al lusk-se pa vez komzet buan pe vuanoc'h.

E yezhoù all, avat, mentadet hervez ar silabennoù pe hervez ar moraoù e vez merket lusk ar frazenn dre ingalañ an amzer o tremen a silabenn da silabenn hep derc'hel kont eus lec'h an taol-mouezh ha distaget e vezont er memes doare neuze ar vogalennoù er silabennoù kreñv (warne an taol-mouezh) evit er silabennoù gwan.

Taol-mouezh difiñv

Difiñv pe stabil eo an taol-mouezh e yezhoù 'zo, da lâret eo e vez taolmouezhiet an hevelep silabenn atav, e vel da skouer:

Kentañ silabenn ur ger, d.s. finneg, hungareg ha tchekeg

Eil silabenn diwezhañ, d.s. ketchwaeg ha poloneg

Trede silabenn diwezhañ, d.s. makedonieg

E brezhoneg e vez taolmouezhiet an eil silabenn diwezhañ peurliesañ, estreget en un nebeut degouezhioù resis o tennañ da c'herioù kevrennek, da skouer "dilun" (< "deiz + lun"), "petra" (< "pe + tra") ha da stummoù diverraet, da skouer "amann" diwar "amanenn".

E yezhoù all, al latin en o zouez, e vez taolmouezhiet silabennoù disheñvel en un doare rakwelus ha reizh hervez struuktur resis an eil silabenn diwezhañ.

Reolennoù taol-mouezh reizh ez eus gant yezhoù a seurt-se.

A-wezhoù e vez lâret e kouezh an taol-mouezh e galleg war an eil silabenn, met e gwirionez n'eus taol-mouezh ebet e galleg liammet ouzh struktur silabennek ar gerioù. En e lec'h e kaver un hedaderezh ma vez pouezet war silabenn diwezhañ pe eil silabenn diwezhañ ur chadennad gerioù (e gwirionez ur rannfrazenn).

Diouzh an tu al, avat, ez eus meur a yezh all, ar saozneg, an italianeg hag ar spagnoleg en o zouez, m'az eo amreizh lec'h an taol-mouezh ha daoust ha ma c'hell bezañ taolmouezhiet ur silabenn resis dre vras evel da skouer e spagnoleg e kaver meur a c'her all taolmouezhiet war ur silabenn all hep reolenn sklaer ebet. Dre ma n'eus reolenn reizh ebet evit goût e pelc'h emañ taol-mouezh pep ger resis e rank bezañ desket dre eñvor a c'her da c'her. E yezhoù a seurt-se e c'hell talvezout an taol-mouezh evit diforc'hañ etre gerioù heñvelson a-hendall, da skouer e galizeg:

Taol-mouezh war an eil silabenn diwezhañ, d.s agora ("bremañ")

Taol-mouezh war ar silabenn gentañ, d.s. ágora ("agora")

E saozneg e c'hell talvezout lec'h an taol-mouezh war gerioù heñvelson a-hendall evit lakaat an diforc'h etre rummadoù yezhadur disheñvel, da skouer:

Verb: prodúce ("produiñ")

Anv-kadarn: produce ("produ")

Kavet e vez degouezhioù damheñvel ivez ma talvez lec'h an taol-mouezh da diforc'hañ etre stummoù yezhadurel disheñvel e ruseg hag en alamaneg.

Historical effects of stress

It is common for stressed and unstressed syllables to behave differently as a language evolves. For example, in the Romance languages, the original Latin short vowels /e/ and /o/ have generally become diphthongs when stressed. Since stress takes part in verb conjugation, this has produced verbs with vowel alternation in the Romance languages. For example, the Spanish verb volver has the form volví in the past but vuelvo in the present (see Spanish irregular verbs). Italian shows the same phenomenon, but with /o/ alternating with /uo/ instead. This behaviour is not confined to verbs; for example, Spanish viento "wind" vs. ventilación "ventilation", from Latin ventum.

Derezioù taol-mouezh

Gant yezhoù 'zo, ar saozneg en o zouez, e vez diforc'het etre an taol-mouezh pennañ (merket amañ gant un tired lemm) hag an taol-mouezh a eil renk (merket amañ gant un tired boud), da skouer còunterintélligence ([ˌkaʊntɚ.ɪnˈtɛlɪdʒəns]).

Notadur

Different systems exist for indicating syllabification and stress.

• In IPA, primary stress is indicated by a high vertical line before the syllable, secondary stress by a low vertical line. Example: [sɪˌlæbəfɪˈkeɪʃən] or /sɪˌlæbəfɪˈkeɪʃən/.
• In Slavic-language dictionaries, stress is indicated with an acute accent on a syllable's vowel. Example: вимовля́ння.
• In Dutch, ad hoc indication of stress is usually marked by an acute accent on the vowel (or, in the case of a diphthong, the first two vowels) of the stressed syllable. Compare achterúítgang (deterioration) and áchteruitgang (back exit).
• In Modern Greek, all polysyllables are written with an acute accent over the vowel in the stressed syllable. (The acute accent is also used to distinguish some monosyllables in order to distinguish homographs (eg, η ("the") and ή ("or")); here the stress of the two words is of course the same).

Gwelit ivez

• Taol-mouezh a eil renk
• Silabenn
• Mentadur

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.