Alamaneg : diforc'h etre ar stummoù
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
|||
Linenn 36: | Linenn 36: | ||
Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skouer, an nederlandeg pe ar saozneg : |
Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skouer, an nederlandeg pe ar saozneg : |
||
* k → ch : ''ik'' — ''ich'' « me » ; ''ook'' — ''auch'' « |
* k → ch : ''ik'' — ''ich'' « me » ; ''ook'' — ''auch'' « ivez » ; ''maken''/''make'' — ''machen'' « ober (oberiañ) » |
||
* d → t : ''dag''/''day'' — ''Tag'' « deiz » ; ''bed'' — ''Bett'' « gwele » ; ''doen''/''do'' — ''tun'' « ober » |
* d → t : ''dag''/''day'' — ''Tag'' « deiz » ; ''bed'' — ''Bett'' « gwele » ; ''doen''/''do'' — ''tun'' « ober (gwerediñ) » |
||
* t → s : ''wat''/''what'' — ''was'' « petra » ; ''straat''/''street'' — ''Straße'' « ru/straed » ; ''eten''/''eat'' — ''essen'' « debriñ » |
* t → s : ''wat''/''what'' — ''was'' « petra » ; ''straat''/''street'' — ''Straße'' « ru/straed » ; ''eten''/''eat'' — ''essen'' « debriñ » |
||
* t → (t)z : ''zitten''/''sit'' — ''sitzen'' « |
* t → (t)z : ''zitten''/''sit'' — ''sitzen'' « azezañ » ; ''twee''/''two'' — ''zwei'' « daou » |
||
* p → f : ''slapen''/''sleep'' — ''schlafen'' « |
* p → f : ''slapen''/''sleep'' — ''schlafen'' « kouskaat » ; ''schip''/''ship'' — ''Schiff'' « bag » ; ''helpen''/''help'' — ''helfen'' « sikour(iñ) » |
||
* p → pf : ''peper''/''pepper'' — ''Pfeffer'' « pebr » ; ''paard'' — ''Pferd'' « marc'h » |
* p → pf : ''peper''/''pepper'' — ''Pfeffer'' « pebr » ; ''paard'' — ''Pferd'' « marc'h » |
||
* v, w, f → b : ''geloof''/''belief'' — ''Glaube'' « |
* v, w, f → b : ''geloof''/''belief'' — ''Glaube'' « kredenn » ; ''avond''/''evening'' — ''Abend'' « abardaez » |
||
=== Ar Grennamzer === |
=== Ar Grennamzer === |
Stumm eus an 4 Gen 2021 da 05:55
Alamaneg (Deutsch) | |
---|---|
Perzhioù | |
Komzet e : | Alamagn, Aostria, Suis ha 37 bro all |
Rannved : | Europa |
Komzet gant : | 120 000 000 |
Renkadur : | 9 |
Familh-yezh : | Yezhoù indezeuropek |
Statud ofisiel | |
Yezh ofisiel e : | Alamagn Aostria Suis Liechtenstein Luksembourg Belgia • Kenofisiel e lod rannvroioù eus : Danmark Italia Polonia |
Akademiezh : | - |
Kodoù ar yezh | |
ISO 639-1 | de |
ISO 639-2 | deu |
ISO 639-3 | deu |
Kod SIL | DEU, GER |
Sellit ivez ouzh ar pennad Yezh. |
An alamaneg (pe Deutsch er yezh-se) a zo ur yezh eus strollad yezhoù germanek ar c'hornôg, e familh ar yezhoù indezeuropek. Ar yezh implijetañ en Unaniezh Europa an hini eo.
Istor
Kentañ kemmadurioù-kensonennoù
Gant ar c'hentañ kemmadurioù-kensonennoù (erste germanische Lautverschiebung) e-tro ar Vvet kantved kent JK e komañse ar yezh c'hermanek voutin a-ziwar ur rannyezh indezeuropek. Gant ar c'hemmadurioù-mañ e vez displeget an diforc'hioù a zo etre ar yezhoù germanek (alamaneg, nederlandeg, saozneg, h.a.) hag ar yezhoù indezeuropek all. Evit eeunaat an traoù e c'haller kinnig anezho er mod-mañ:
- k → h : lat. casa — alam. Haus, saoz. house
- p → f : lat. pater — saoz. father, alam. Vater
- t → th : lat. tres — saoz. three, ndl. drie
- d → t : lat. decem — ndl. tien, saoz. ten
- g → k : lat. gula — alam. Kehle, ndl. keel
- bʰ → b : sañskr. bʰrātā — alam. Bruder, saoz. brother
- dʰ → d : sañskr. adʰam — soaz. deed, ndl. daad
- gʰ → g : *gʰostis e indezeuropeg (lat. hostis) — alam. Gast, saoz. guest
Eil kemmadur-kensonennoù
Kroget e vez da roiñ anv eus an alamaneg pa zo anezhoñ an eil kemmadur-kensonnenoù er rannyezhoù implijet e mervent Alamagn (zweite germanische Lautverschiebung pe hochdeutsche Lautverschiebung), la vez lakaet e-tro ar VIvet kantved tamm-pe-damm, d'ar mare-se an heni vez diforc'het alamaneg izel (Niederdeutsch), yezh an norzh.
Ar gemmadenn fonetek a ziskouez un nebeud diforc'hioù etre an alamaneg a-vremañ ha, da skouer, an nederlandeg pe ar saozneg :
- k → ch : ik — ich « me » ; ook — auch « ivez » ; maken/make — machen « ober (oberiañ) »
- d → t : dag/day — Tag « deiz » ; bed — Bett « gwele » ; doen/do — tun « ober (gwerediñ) »
- t → s : wat/what — was « petra » ; straat/street — Straße « ru/straed » ; eten/eat — essen « debriñ »
- t → (t)z : zitten/sit — sitzen « azezañ » ; twee/two — zwei « daou »
- p → f : slapen/sleep — schlafen « kouskaat » ; schip/ship — Schiff « bag » ; helpen/help — helfen « sikour(iñ) »
- p → pf : peper/pepper — Pfeffer « pebr » ; paard — Pferd « marc'h »
- v, w, f → b : geloof/belief — Glaube « kredenn » ; avond/evening — Abend « abardaez »
Ar Grennamzer
Etre an Xvet kantved hag ar XVvet kantved e tegouezhas an diptonoù e parlantoù kornad-bro ar Mervent evit-fed vez disklipet dre zaou fonem evit ei, eu ha au. Gant-se e ouzomp penn d'an diforc'hioù zo etre an alamaneg standard ha, da skouer, an nederlandeg :
- ū, → au : hūs — Haus (ti) ; mūs — Maus (logod(enn))
- ī, → ei : wīse — Weise (ardoù) ; zīt — Zeit (amzer)
- iu → eu : liute — Leute (tud) ; hiute — heute (hidiv)
Er c'hontrol eus Stadoù war an harzoù eo chomet ar c'hornadoù-bro germanek lodennet (Kleinstaaterei) anezhe a-hed ar Grennamzer tout kazimant, ar pezh a lako diforc'h diorroadur ar rannyezhoù a zo diforc'h-rik ha, gwech a ve, dibosupl da gompren evit daou zen é kaozeal eus kornajoù-bro disheñvel. Kaset eo bet peurunvaniñ an holl rannyezhoù gant ar varzhed hag o Mittelhochdeutsche poetik war-dro an XIIIvet kantved, nawazh n'eo ket bet levezonet yehz an dud gant an dra-se, peogwir ne ouie an taol bras eus an dud na lenn na skrivañ. Hag ar mod-se zo bet e-pad pell un troc'h etre ar c'hornadoù-bro jermanek, div vro pe kornad-bro yezh :
- en norzh, ha dreist-holl e treuziad an Hanse ma oa an alamaneg izel ur yezh vehikular eus mor an norzh da beket ar mor baltik.
- er Su e vize savet gant tud gouiek ha lennek, a-dammig-da-dammig, abaoe ar XIVvet kantved ur yezh komprenet gant an holl dud a rae gant rannyezhoù all, ar pezh a zeuas da vezañ an alamaneg standard (Hochdeutsch). An dra zo da verzout ivez eo n'eus ket bet choazet ur yezh kêr-benn evel vize graet gant ar Stadoù all maez ar vro.
Levezon an adkempenn
E 1521 eo bet laket gant Martin Luther an Testamant Nevez en alamaneg standard a oa war ar stern, hag e 1534 an Testamant Kozh. Na bezañ ne voe ket Luther an hini kentañ o sevel ar yezh standard-mañ etre an holl gornadoù-bro - war ar stern abaoe ar XIVvet kantved - e servijo an adkempenn-mañ da lakaat an alamaneg standard er melestradur hag ar skolioù, ha memes e norzh Alamagn eo bet kemeret.
Met beket diveroù an XIXvet kantved e chomas an Hochdeutsch ur yezh skrivet gwall alies. En norzh dreist-holl e veze desket ar yezh standard-se da yezh estren.
Yezh ar sinoù
- Ar re vouzar a ra gant Yezh ar Sinoù Alamanek.
Porched Alamagn – Adkavit pennadoù ha rummadoù Wikipedia a denn da Alamagn. |
Porched Aostria – Adkavit ar pennadoù a denn da Aostria. |