Torah : diforc'h etre ar stummoù
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
|||
| Linenn 8: | Linenn 8: | ||
Kustum eur da fiziañ labour skrivañ gerioù an Torah en ur [[sofer]], ur skrib. Skrivet e vezont en [[hebraeg]], yezh hengounel ha relijiel ar [[Yuzevien]]. Un [[Darn sizhuniek an Torah|darn eus an Torah]] a vez lennet en un doare foran bep tri devezh ha lenn an Torah, e-unan pe asambles gant tud all, zo unan eus diazezoù ar vuhez yuzev. |
Kustum eur da fiziañ labour skrivañ gerioù an Torah en ur [[sofer]], ur skrib. Skrivet e vezont en [[hebraeg]], yezh hengounel ha relijiel ar [[Yuzevien]]. Un [[Darn sizhuniek an Torah|darn eus an Torah]] a vez lennet en un doare foran bep tri devezh ha lenn an Torah, e-unan pe asambles gant tud all, zo unan eus diazezoù ar vuhez yuzev. |
||
Sellet e vez ouzh an Torah evel ul levr santel e meur a [[relijion]]: er [[yuzevegezh]] ez eo lodenn bennañ an [[Tanac'h]], er [[Kristeniezh|Gristeniezh]] ez eo un darn eus an [[Testamant Kozh]], hag er [[samaritanegezh]] e vez sellet outañ evel al levr santel nemetañ. |
|||
== Anvioù ha talvoudegezh == |
== Anvioù ha talvoudegezh == |
||
Stumm eus an 8 Gou 2020 da 21:04
An Torah (hebraeg: תורה "Deskadurezh", "Kelenn", "Lezenn") en deus meur dalvoudegezh, da gentañ "Pemp Levr Moizez" diwar 24 levr an Tanac'h (Bibl ar Yuzevien), a anavezer ivez dindan an anv Torah dre skrid. Gant lod e talvez ivez an istor kontet er 24 levr betek fin an Tanac'h ha gallout a ra talvezet ivez holl gelennadurezh yuzev, eus an testennoù betek al lennegezh rabinek, ar pezh a anver Torah dre gomz. E-kreiz an holl dalvoudegezhioù-se emañ ar mennozh ez eus en Torah orin ar bobl yuzev, penaos int bet krouet gant Doue, o diaezamantoù hag o emglev gant Doue, a zo un doare-bevañ a bled gant redioù moral hag etik e stumm ul lezenn relijiel ha keodedel (halac'ha).
Pa vez moullet e stumm ur c'hodeks e vez lakaet gantañ disklêriadennoù ar rabined. Evit al lid avat e implijer stumm dre rolloù (sefer Torah) n'eus enno Pemp Levr Moizez nemetken.
El lennegezh rabinek e reer gant Torah anv eus daou dra, ar Pemp levr (hebraeg : תורה שבכתב "Torah a zo skrivet") hag an Torah dre gomz (תורה שבעל פה, "Torah a zo lavaret"), ennañ astennadennoù ha disklêriadennoù berniet a-hed ar c'hantvedoù gant ar rabined diwar un hengoun dre gomz ha skrivet bremañ en Talmud hag er Midrach. Hervez an hengoun e oa bet diskuliet da Voizez gant Doue war ar Menez Sinai (hag e lec'hioù all) holl gelennadurezh an daou dTorah hag e oa bet bizskrivet an Torah dre skrid gant Moizez. Hervez ar Midrach e voe skrivet an Torah a-raok krouidigezh ar bed hag en doa servijet da raktres ar grouidigezh. Hervez an arbennigourien avat e voe skrivet, pe da nebeutañ dastumet hag adaozet, da vare Harlu Babilon er VIvet kantved a-raok hon mare, diwar mammennoù dre skrid ha dre gomz koshoc'h, a-raok peuzechuiñ al labour kenaozañ e-pad ar mare Post-harluad (Vvet kantved a-raok hon mare).
Kustum eur da fiziañ labour skrivañ gerioù an Torah en ur sofer, ur skrib. Skrivet e vezont en hebraeg, yezh hengounel ha relijiel ar Yuzevien. Un darn eus an Torah a vez lennet en un doare foran bep tri devezh ha lenn an Torah, e-unan pe asambles gant tud all, zo unan eus diazezoù ar vuhez yuzev.
Sellet e vez ouzh an Torah evel ul levr santel e meur a relijion: er yuzevegezh ez eo lodenn bennañ an Tanac'h, er Gristeniezh ez eo un darn eus an Testamant Kozh, hag er samaritanegezh e vez sellet outañ evel al levr santel nemetañ.
Anvioù ha talvoudegezh
Ar ger hebraek "Torah" a zeu diwar ar wrizienn ירה a dalvez "heñchañ", "kelenn" (Leviegezh 10:11). "Torah" a dalvez neuze "kelenn", "kelennadurezh" pe "deskadurezh". Daoust ma lavarer alies e talvez "lezenn" n'emañ ket an talvoudegezh-se er ger-mañ.[1] Yuzevien Aleksandria, en ur lakaat ar Seikont e gresianeg, a implijas ar ger nomos, a dalvez "norm", "standard", "kelennadurezh" ha da c'houde "lezenn". Diwar an dra-se e oa kustum ar Bibloù gresianek ha latin d'ober "Lezenn" eus Pemp Levr Moizez.
En ur ster hollek e implijer ar ger "Torah" evit ober anv eus holl reolennoù ar Yuzevegezh rabinek, Lezenn dre skrid kenkoulz ha Lezenn dre gomz, hag holl kelennadurezh lezennel yuzev dre an istor, enno ar Michnah, an Talmud pe ar Midrach. Treiñ "Torah" gant "Lezenn"[2] a c'hell degas un treuzkompren diwar-benn pal an Torah, diverret gant an term talmud torah (תלמוד תורה "studiañ an Torah").[3]
An anv koshañ a gaver evit kaozeal diwar-benn an darn-se eus an Tanac'h a seblant bezañ bet "Torah Moizez". Ne lenner ket an anv-se en Torah avat nag e labour ar brofeded rak-harlu. Lenner a reer anezhañ e levr Yehoshoua (8:31–32; 23:6), ar Rouaned(Rouaned I 2:3; Rouaned II 14:6; 23:25), met n'eur ket evit lavaret hag-eñ e ra anv eus holl skridoù an Torah (hervez ar skiantourien biblek). Implij an term el lennegezh goude-harlu (Malac'hi 3:22; Daniel 9:11, 13; Ezra 3:2; 7:6; Nehemia 8:1; 2Dn 23:18; 30:16) a oa graet evit bezañ komprenet e ster a-vremañ avat. Anvioù kent all a oa "Levr Moizez" (Ezra 6:18; Nehemia 13:1; 2Dn 35:12; 25:4; sellet ivez Rouaned II 14:6) ha "Levr an Torah" (Nehemia 8:3) a seblant bezañ ur stumm berr eus "Levr Torah Doue" (Nehemia 8:8, 18; 10:29–30; sellet ivez 9:3).[4]
Anvioù all
- Pennad pennañ : Pentateuc'h
Ar ouizieien gristen zo kustum d'ober "Pentateuc'h" eus Pemp Levr Moizez (gresianeg : πεντάτευχος, pentáteuchos, "pemp roll"), ur ger a voe implijet da gentañ gant ar Yuzevegezh hellenistek en Aleksandria.[5]
Levrioù an Torah
Kregiñ a ra an Torah adalek krouidigezh ar bed gant Doue da gontañ penaos e tiwanas pobl Israel, penaos e oant deuet da Ejipt ha penaos e oa bet roet an Torah war Menez Sinai. Echuiñ a ra gant marv Moizez, just a-raok ma voe treuzet ar stêr Jordan gant an Israelited da vont da Genaan, an Douar prometet. E-mesk an danevell ez eus ur gelennadurezh diwar-benn ar redioù relijiel hag al lezenn sivil, roet war-eeun (da skouer an Dek Gourc'hemenn) pe silet empleg e-barzh an istor (evel en Ermaeziadeg 12 ha 13 diwar-benn lezennoù Pesac'h).
En hebraeg e oa bet implijet gerioù kentañ pep levr da envel anezho[6] tra ma teu an anvioù implijetañ gant ar vrezhonegerien gristen diwar an anvioù latin a gaver e Vulgate, troet diwar ar Seikant, hag e ziskouez tem pennañ pep levr :
- Berechit (בְּרֵאשִׁית - "Da gentañ"), Genesis (gresianeg-latin) pe Geneliezh (brezhoneg)
- Chemot (שְׁמוֹת - "Hag amañ anvioù"), Exodus (latin) pe Ermaeziadeg
- Wa-yikra (וַיִּקְרָ - "Hag o vezañ galvet"), Leviticus (latin) pe Leviegezh
- Be-midbar (בְּמִדְבַּר - "E Gouelec'h"), Numeri (latin) pe Niveroù
- Ha-devarim (הַדְּבָרִים - "Setu ar c'homzoù"), Deuteronomion (gresianeg-latin) pe Adlezenn
Daveoù
- ↑ (en) Rabinowitz, Louis Isaac and Harvey, Warren. "Torah". Encyclopaedia Judaica. Ed. Michael Berenbaum and Fred Skolnik. Vol. 20. 2l emb. Detroit: Macmillan Reference SUA, 2007. pp. 39–46.
- ↑ (en) pp. 164–165, Scherman, Ermaeziadeg 12:49
- ↑ (en) Birnbaum (1979), p. 630
- ↑ (en) Sarna, Nahum M. et al. "Bible". Encyclopaedia Judaica. Ed. Michael Berenbaum and Fred Skolnik. Vol. 3. 2l emb. Detroit: Macmillan Reference SUA, 2007. pp 576–577.
- ↑ (en) The World and the Word: An Introduction to the Old Testament, emb. Eugene H. Merrill, Mark Rooker, Michael A. Grisanti, 2011, p, 163: "Lodenn 4 Ar Pentateuc'h gant Michael A. Grisanti : Ar ger 'Pentateuc'h' zo derevet diwar ar gresianeg pentateuchox, ger-ha-ger, ... Ar ger gresianek a seblant bezañ bet brudet gant Yuzevien hellenizaet Aleksandria en Ejipt e kentañ kantved hon mare..." / "Part 4 The Pentateuch by Michael A. Grisanti: The Term 'Pentateuch' derives from the Greek pentateuchos, literally, ... The Greek term was apparently popularized by the Hellenized Jews of Alexandria, Egypt, in the first century AD..."
- ↑ (en) Devdutt Pattanaik, « Devdutt Pattanaik: The fascinating design of the Jewish Bible », mid-day.com, 09.07.2017. Lennet d'an 8 a viz Gouere 2020