Kaliforniom

K A L I F O R N I O M 0 0 0 0 0 0 0 0 Berkeliom – Kaliforniom – Einsteiniom Dy Cf Taolenn beriodek Perzhioù hollek Niver atomek 98 Rummad kimiek Aktinidoù Strollad, trovezh, bloc'h Aktinidoù, 7, f Tolz atomek 251,080 u Aozadur elektronek [Rn] 5f10 7s2 Dasparzh an elektronoù dre liveoù gremm : 2, 8, 18, 32, 28, 8, 2 Perzhioù atomek Niver oksidadur + 2, + 3, + 4 (oksidenn ueleizhidik) Tredanleiegezh 1,30 (skeul Pauling) Gremmoù ionadur 1 : 606,091 kJ/mol 2 : 1 138,526 kJ/mol Skin atomek 245 pm Skin kenamsav 168 pm Skin Van der Vaals (stlenn ebet) Perzhioù fizikel Arvez Kaled Douester (20 °C) 14,790 g/cm3 Teuzverk 900 ±30 °C Bervverk 1 745 °C (diouganet) Tredanharzusted (stlenn ebet) Neuz an elfenn Kaliforniom

Un elfenn gimiek treuzuraniat skinoberiek eo ar c'haliforniom ; Cf eo e arouez kimiek, 98 e niver atomek ha 251,080 e dolz atomek.
An dekvet aktinid eo e taolenn drovezhiek an elfennoù kimiek.

Istor

D'ar 27 a viz C'hwevrer 1950 e voe kevanaozet war-dro 5 000 atom eus izotop 245 an elfenn 98 e Skol-veur Berkeley (Kalifornia) gant skipailh Stanley Thompson, Kenneth Street Jr., Albert Ghiorso ha Glenn T. Seaborg dre skinata kuriom-242 gant kraoñelloù heliom (rannoùigoù α) en ur c'hiklotron bihan 1,50 m e dreuzkiz :

242	Cm +	4	He —→	245	Cf +	1	n
96		2		98		0

Pevar neutron a voe ouzhpennet d'an c'huriom-242 a-benn kenderc'hañ Cf-245 hag un neutron diere.

En enor da Galifornia e voe roet an anv californium d'an elfenn 98.

An tri aktinid kent ar c'haliforniom (₉₅Am, ₉₆Cm ha ₉₇Bk) a oa bet anvet e-keñver o amezeien e rann al lantanidoù (₆₃Eu, ₆₄Gd ha ₆₅Tb a-getep) ; dre ma 'z eo an disproziom ₆₆Dy al lantanid amezek d'an elfenn 98 ha ma talvez e anv kement ha "diaes da gaout" e talc'has ar skipailh d'an anv californium rak, emezo, "diaes e oa bet kaout Kalifornia ur c'hantved zo". D'ar 17 a viz Meurzh 1950 e voe embannet ar gavadenn.

Perzhioù

Ur metal liv an arc'hant eo ar c'haliforniom ; blot a-walc'h eo evit ma c'hallfed e droc'hañ gant un lavnenn danav. Pa vez er goullo e tro da vurezh e gwrezverkoù tommoc'h eget 300 °C.
Gwarellek e vez ar c'haliforniom pa vez yenoc'h eget -222,15 °C ha kewarellek e vez pa vez tommoc'h eget -113,15 °C.

Kimiek

Hervez Glenn T. Seaborg e c'haller diouganañ e vo perzhioù kimiek ar c'haliforniom par da re an aktinidoù all ha d'e amezeg al lantanid ₆₆Dy.
Gorrek e koll ₉₈Cf e lufr pa vez lezet en aer — ur gwiskad oksidenn CfO₂ a vir ouzh an oksidadur a vont donoc'h er metal — ha buanoc'h pa vez mouest an aer.
Pa vez tomm e tazgwered ar c'haliforniom gant an hidrogen, an nitrogen hag an trenkennoù meinel (H₂SO₄, HCl, HNO₃ pergen).

Izotopoù

Ugent izotop eus ar c'haliforniom zo anavezet, eus ²³⁷Cf betek ²⁵⁶Cf.

Izotopoù stabilañ ar c'haliforniom

Izotop	% en natur	Hanter-vuhez	Digevanidigezh
248Cf	kevanaozet	333,5 devezh	α → 244Cm
249Cf	louc'h	351 bloavezh	α → 245Cm
250Cf	louc'h	13,08 bloavezh	α → 246Cm
251Cf	louc'h	898 bloavezh	α → 247Cm
252Cf	louc'h	2,645 vloavezh	α → 248Cm
253Cf	louc'h	17,81 devezh	β- → 253Es
			α → 249Cm
254Cf	kevanaozet	60,5 devezh	α → 250Cm

Kenderc'hadur

• Tu zo da genderc'hañ kaliforniom en un dazgwereder derc'hanel diwar berkeliom-249 :
  

Bk-249 (+1n)→ Bk-250 (β^-)→ Cf-250

Kaliforniom-250 a c'hall bezañ skinaatet gant neutronoù a-benn reiñ Cf-251 ha Cf-252.

• Diwar amerikiom, kuriom pr blutoniom e c'haller kaout Cf-249 ha Cf-252.

Arver

• Dre ma c'hall an izotop Cf-252 bannañ betek 100 milmilion (10¹¹) a neutronoù bep eilenn e-pad 2,6 vloavezh e vez arveret evel dinoer elfennoù skinoberiek er greanterezh, hag er vezegiezh evit klask pareañ lod stummoù eus krankr an empenn ; implijet e vez ivez evit dinoiñ glebor, frailhoù ha daskrign en aerlistri.

Daveennoù

• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008, ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
• AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006, ISBN 978-2-901383-64-2
• CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005, ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
• DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002, ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
• EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001, ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
• Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001, ISBN 978-2-86843-236-0
• ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996, ISBN 978-2-901383-14-7
• GREENWOOD Norman N., Chemistry of the Elements, Elsevier Science Ltd., 1997, ISBN 978-0-08-037941-8 (en)
• LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007, ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
• McGraw-Hill Concise Encyclopedia of Chemistry, McGraw-Hill Professional, 2004, ISBN 978-0-07-143953-4 (en)
• STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996, ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
• The Merck Index - An Encyclopædia of Chemicals, Drugs and Biologicals, Merck Manuals, 2006, ISBN 978-0-911910-00-1 (en)

Liammoù diavaez

• American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
• Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
• Los Alamos National Laboratory (en) Liamm oberiant 14 C'HWE 2013
• Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
• International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• National Nuclear Data Center (NNDC) (en) Liamm (skin)oberiant 13 MEU 2013
• Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
• Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
• HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
• Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
• Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
• Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13

Kimiezh | Elfennoù kimiek
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv • Taolenn beriodek Taolennoù an izotopoù rannet ~ klok
Dmitriy Mendeleyev • Ernest Rutherford