Fonologiezh : diforc'h etre ar stummoù

Eus Wikipedia
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
Neal (kaozeal | degasadennoù)
DDiverradenn ebet eus ar c'hemm
Neal (kaozeal | degasadennoù)
DDiverradenn ebet eus ar c'hemm
Linenn 44: Linenn 44:




'''An [[heñvelaat]]''' (saoz. 'assimilation')
'''An [[Heñveladur (yezhoniezh)|heñveladur]]''' (saoz. 'assimilation')


Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñvelaat diouzh an tu all. Lâret e vez eo bet 'heñvelaet' ur fonem pa vez livet gant perzhioù ar fonemoù a deu war he lerc'h ('''heñvelaat war-raok''') pe en he raok ('''heñvelaat da heuilh'''). E brezhoneg e vez kavet c'hoarvoudoù a seurt-se pa vez distaget ''mat eo'' /madeo/ rak mouezhiet e vez an /t/ e dibenn ar ger abalamour ma eo ar mouezhiañ ur perzh fonetikel eus ar vogalenn da heul.
Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñvelaat diouzh an tu all. Lâret e vez eo bet "heñvelaet" ur fonem pa vez livet gant perzhioù ar fonemoù a deu war he lerc'h ('''heñveladur war-raok''') pe en he raok ('''heñveladur da heuilh'''). E brezhoneg e vez kavet c'hoarvoudoù a seurt-se pa vez distaget ''mat eo'' /madeo/ rak mouezhiet e vez an /t/ e dibenn ar [[ger]] abalamour ma eo ar [[Mouezh (yezhoniezh)|mouezhiañ]] ur perzh fonetikel eus ar vogalenn da heul.





Stumm eus an 16 Mez 2007 da 09:11


Evit kompren mat petra a dalv ar fonologiezh eo mat he c'henveriañ gant ar fonetik: plediñ a ra ar fonetik gant studi ar sonioù a c'heller kavout er yezhoù ('fonennoù'), ar fonologiezh, avat, a denn d'ar perzh a c'hoari ar sonioù en ur yezh resis (d.l.e. ar 'fonemoù'). Da skwer, fonologel eo an diforc'h e brezhoneg etre ar vogalennoù hir hag ar vogalennoù berr rak daou c'her disheñvel eo kannañ ha kanañ pa n'eus kenetreze nemet an diforc'h fonetikel-se keit ha ma c'heller ober an hevelep sonioù berr hag hir e galleg hep cheñch ster d'ar gerioù dre-se: n'eo ket fonologel an diforc'h fonetikel-se e galleg, neuze.


Penaos renabliñ fonemoù ur yezh

Pal ar fonologiezh a zo kavout an holl diforc'hioù fonetik hag o deus ur perzh strukturel da c'hoari en ur yezh resis, da lâret eo dizoleiñ peseurt sonioù a dalvez da [[fonem|fonemoù] er yezh-se. Graet e vez kement-mañ dre glask parioù nebeutañ, da lâret eo parioù gerioù hag a zo gerioù disheñvel en ur yezh dre cheñch perzh ur son nemetken.

Ret eo d'ar fonemoù en ur par nebeutañ kaout ur re berzhioù fonetik boutin, da skwer:

posubl eo kenveriañ:

/p/ stankus gweuz-ha-dent divouezh

ha

/b/ stankus gweuz-ha-dent mouezhiet

met n'eo ket posubl kenveriañ:


/p/ stankus gweuz-ha-dent divouezh

ha

/g/ stankus staon mouezhiet


N'eo ket heñvel dre-ret, anat eo, fonemoù ur yezh resis ha re ur yezh all.


Alofoniezh (saoz. 'allophony')

Ouzhpenn ar fonemoù eo ret komz ivez eus an alofonennoù. An alofoniezh a zo anezhi an doareoù disheñvel a zo da distagañ ur fonem hep cheñch ster ur ger. Da skwer, bez' e c'heller distagañ an /r/ e brezhoneg e meur a doare disheñvel hervez al lec'h, met komprenet e vez ez eo un 'r' memestra. Alofonennoù int.

Un doare alofonenn ispisial anavet 'alofonenn lec'h' e gaver hervez al lec'h ma kaver ur fonem en ur ger. Da skwer e saozneg e vez distaget en un doare disheñvel ar fonem /p/ hervez ma vez kavet e penn ur ger, e lost ur ger pe etre vogalennoù - met ur /p/ a van memestra.


Al liveadur (saoz. 'neutralisation')

Setu ur c'hoarvoud a gaver e brezhoneg. Pa'z a da get un diforc'h fonologel hervez reolennoù resis, da skwer hervez al lec'h ma kaver ur fonem ennañ, e vez graet 'liveadur' eus an darvoud-se. Da skwer, fonemoù disheñvel eo /p/ ha /b/ e brezhoneg nemet pa vezont kavet e lost ur ger e lec'h ma teu an daou da vezañ /p/ - da lâret eo e vez liveet an diforc'h etre kensonnennoù mouezhiet ~ divouezh e dibenn ur ger.


An heñveladur (saoz. 'assimilation')

Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñvelaat diouzh an tu all. Lâret e vez eo bet "heñvelaet" ur fonem pa vez livet gant perzhioù ar fonemoù a deu war he lerc'h (heñveladur war-raok) pe en he raok (heñveladur da heuilh). E brezhoneg e vez kavet c'hoarvoudoù a seurt-se pa vez distaget mat eo /madeo/ rak mouezhiet e vez an /t/ e dibenn ar ger abalamour ma eo ar mouezhiañ ur perzh fonetikel eus ar vogalenn da heul.


Ar fonologiezh dreistskizhel (saoz. 'suprasegmental phonology')

Studiet e vez ar c'hoarvoudoù deskrivet a-us gant ar fonologiezh elfennek (saoz. 'segemental phonology'). Gant ar fonologiezh uselfennek, vat, e vez studiet c'hoarvoudoù na dennont ket da sonennoù ar yezh o-unan evel taol-mouezh ar gerioù (saoz. 'stress'), taol-mouezh ar frazennoù (saoz. 'intonation') hag an tonennoù evel ar re a kaver e yezhoù evel ar sinaeg gant ar fonologiezh.

Porched ar yezhoù hag ar skriturioù
Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù.