Fonologiezh : diforc'h etre ar stummoù
Neal (kaozeal | degasadennoù) DDiverradenn ebet eus ar c'hemm |
Neal (kaozeal | degasadennoù) DDiverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 44: | Linenn 44: | ||
'''An [[ |
'''An [[Heñveladur (yezhoniezh)|heñveladur]]''' (saoz. 'assimilation') |
||
Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñvelaat diouzh an tu all. Lâret e vez eo bet |
Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñvelaat diouzh an tu all. Lâret e vez eo bet "heñvelaet" ur fonem pa vez livet gant perzhioù ar fonemoù a deu war he lerc'h ('''heñveladur war-raok''') pe en he raok ('''heñveladur da heuilh'''). E brezhoneg e vez kavet c'hoarvoudoù a seurt-se pa vez distaget ''mat eo'' /madeo/ rak mouezhiet e vez an /t/ e dibenn ar [[ger]] abalamour ma eo ar [[Mouezh (yezhoniezh)|mouezhiañ]] ur perzh fonetikel eus ar vogalenn da heul. |
||
Stumm eus an 16 Mez 2007 da 09:11
Evit kompren mat petra a dalv ar fonologiezh eo mat he c'henveriañ gant ar fonetik: plediñ a ra ar fonetik gant studi ar sonioù a c'heller kavout er yezhoù ('fonennoù'), ar fonologiezh, avat, a denn d'ar perzh a c'hoari ar sonioù en ur yezh resis (d.l.e. ar 'fonemoù'). Da skwer, fonologel eo an diforc'h e brezhoneg etre ar vogalennoù hir hag ar vogalennoù berr rak daou c'her disheñvel eo kannañ ha kanañ pa n'eus kenetreze nemet an diforc'h fonetikel-se keit ha ma c'heller ober an hevelep sonioù berr hag hir e galleg hep cheñch ster d'ar gerioù dre-se: n'eo ket fonologel an diforc'h fonetikel-se e galleg, neuze.
Penaos renabliñ fonemoù ur yezh
Pal ar fonologiezh a zo kavout an holl diforc'hioù fonetik hag o deus ur perzh strukturel da c'hoari en ur yezh resis, da lâret eo dizoleiñ peseurt sonioù a dalvez da [[fonem|fonemoù] er yezh-se. Graet e vez kement-mañ dre glask parioù nebeutañ, da lâret eo parioù gerioù hag a zo gerioù disheñvel en ur yezh dre cheñch perzh ur son nemetken.
Ret eo d'ar fonemoù en ur par nebeutañ kaout ur re berzhioù fonetik boutin, da skwer:
posubl eo kenveriañ:
/p/ stankus gweuz-ha-dent divouezh
ha
/b/ stankus gweuz-ha-dent mouezhiet
met n'eo ket posubl kenveriañ:
/p/ stankus gweuz-ha-dent divouezh
ha
N'eo ket heñvel dre-ret, anat eo, fonemoù ur yezh resis ha re ur yezh all.
Alofoniezh (saoz. 'allophony')
Ouzhpenn ar fonemoù eo ret komz ivez eus an alofonennoù. An alofoniezh a zo anezhi an doareoù disheñvel a zo da distagañ ur fonem hep cheñch ster ur ger. Da skwer, bez' e c'heller distagañ an /r/ e brezhoneg e meur a doare disheñvel hervez al lec'h, met komprenet e vez ez eo un 'r' memestra. Alofonennoù int.
Un doare alofonenn ispisial anavet 'alofonenn lec'h' e gaver hervez al lec'h ma kaver ur fonem en ur ger. Da skwer e saozneg e vez distaget en un doare disheñvel ar fonem /p/ hervez ma vez kavet e penn ur ger, e lost ur ger pe etre vogalennoù - met ur /p/ a van memestra.
Al liveadur (saoz. 'neutralisation')
Setu ur c'hoarvoud a gaver e brezhoneg. Pa'z a da get un diforc'h fonologel hervez reolennoù resis, da skwer hervez al lec'h ma kaver ur fonem ennañ, e vez graet 'liveadur' eus an darvoud-se. Da skwer, fonemoù disheñvel eo /p/ ha /b/ e brezhoneg nemet pa vezont kavet e lost ur ger e lec'h ma teu an daou da vezañ /p/ - da lâret eo e vez liveet an diforc'h etre kensonnennoù mouezhiet ~ divouezh e dibenn ur ger.
An heñveladur (saoz. 'assimilation')
Ret eo ober an diforc'h etre al liveadur diouzh un tu hag an heñvelaat diouzh an tu all. Lâret e vez eo bet "heñvelaet" ur fonem pa vez livet gant perzhioù ar fonemoù a deu war he lerc'h (heñveladur war-raok) pe en he raok (heñveladur da heuilh). E brezhoneg e vez kavet c'hoarvoudoù a seurt-se pa vez distaget mat eo /madeo/ rak mouezhiet e vez an /t/ e dibenn ar ger abalamour ma eo ar mouezhiañ ur perzh fonetikel eus ar vogalenn da heul.
Ar fonologiezh dreistskizhel (saoz. 'suprasegmental phonology')
Studiet e vez ar c'hoarvoudoù deskrivet a-us gant ar fonologiezh elfennek (saoz. 'segemental phonology'). Gant ar fonologiezh uselfennek, vat, e vez studiet c'hoarvoudoù na dennont ket da sonennoù ar yezh o-unan evel taol-mouezh ar gerioù (saoz. 'stress'), taol-mouezh ar frazennoù (saoz. 'intonation') hag an tonennoù evel ar re a kaver e yezhoù evel ar sinaeg gant ar fonologiezh.
Porched ar yezhoù hag ar skriturioù Adkavit pennadoù Wikipedia a denn d'ar yezhoù. |