Melc'hwed-krogennek : diforc'h etre ar stummoù
Reizhet hag astennet |
|||
Linenn 1: | Linenn 1: | ||
[[Restr:Páll-Gergely, Hunyadi, Jochum & Asami 2015 Figs.12 Angustopila dominikae.png|thumb|upright=1.5|''Angustopila dominikae'', bihanañ maligorn douar ar bed<br>(e krao un nadoz amañ)]] |
|||
[[Image:Common snail.jpg|thumb|right|250px|Ur velc'hwedenn grogennek ordinal]] |
|||
'''Maligorned''' <ref>[[Geriadur Ménard]]</ref>, '''melc'hwed-klorek''' <ref name="D">[[Devri]]</ref>, '''melc'hwed-kornek''' <ref name="D" />, '''melc'hwed-krogennek''' <ref name="D" />, '''melc'hwed-krogilhennet''' <ref name="D" />, '''melc'hwed-moger''' <ref name="D" />, '''melc'hwed-podek''' <ref name="D" /> a reer eus [[blotvil]]ed krogennek hag a vev en dour dous, en dour mor pe war an douar (40% anezho). <ref>Solem, Alan & Van Bruggen, A. C. : ''World-wide Snails'', E.J. Brill/W. Backhuys, 1984 {{ISBN|978-90-04-07417-0}}</ref><br> |
|||
'''Melc'hwed-krogennek''' (ivez: '''melc'hwed-kregilhennek''', '''melc'hwed-klorek''', '''melc'hwed-podek''') a zo ur seurt [[Melc'hwed|melc'hwed]], anvet ivez '''maligorned''', hag a vev diwar plant ha delioù hag a gaver el liorzhoù. |
|||
An 40% diwezhañ-se dreist-holl a anaver mat, p'en o c'haver el [[Liorzherezh|liorzhoù]]. [[Gastropoda|Gasteropoded]] int, a vev diwar plant hepken, pe diwar plant ha loened, pe diwar loened hepken, pe diwar lastez. Ur grogenn rodellet o deus, bras a-walc'h evit ma c'hellfe a loen en em zidennañ penn-da-benn enni. |
|||
Tremen 50 000 spesad maligorned zo ; pouezus int e [[sevenadur]] [[mab-den]], pa vezont maget ha debret ha pa vez stourmet outo. |
|||
Arouez ar c'horregezh int. |
|||
==Annezva== |
|||
E pep lec'h ez eus maligorned douar, zoken en [[dezerzh]]ioù ; maligorned dour a gaver en holl stêrioù (war-dro 4 000 spesad) hag er morioù betek an abisoù, da lavarout eo izeloc'h eget 3 000 [[metr|m]] dindan live keitat ar mor. |
|||
==Skeudennoù== |
|||
==Deskrivadur== |
|||
<gallery> |
|||
[[Restr:Grapevinesnail 01a.jpg|thumb|upright=2.6|''Helix pomatia'', « maligorn [[Bourgogn]] »]] |
|||
Image:Snail2.JPG|''Cornu aspersa'', melc'hwedenn-grogennek al liorzhoù e [[SUA]] |
|||
{| class="wikitable" align="center" |
|||
Image:GardenSnail1.jpg|''Cornu aspersa'', melc'hwedenn-grogennek al liorzhoù e [[Hampshire]], e [[Bro-Saoz]] |
|||
|- |
|||
Image:European brown snail.jpg|''C. aspersa'' |
|||
|[[Restr:Scheme snail anatomy-numbers.svg|650px]] |
|||
Image:Gardensnail.jpg|''C. aspersa'' |
|||
|- |
|||
Image:Snail-WA edit02.jpg|''Cepaea hortensis'' |
|||
| |
|||
Image:Snail WA.jpg|(''Cepaea hortensis'') |
|||
{| width="100%" style="font-size:95%;" |
|||
Image:Cepaea_nemoralis_pair_banded_shells.jpg| ''Cepaea nemoralis'' |
|||
|- |
|||
Image:Achatina fulica Thailand.jpg|''Achatina fulica'', Mell Maligorn Reterafrika. |
|||
| |
|||
Image:Kadina-snails-climb-fence-0716.jpg|''[[Theba pisana]]'' enbroet e [[Kadina, South Australia]] |
|||
<div style="column-count:3;-moz-column-count:3;-webkit-column-count:3"> |
|||
#Krogenn |
|||
#Avu |
|||
#Skevent |
|||
#Fraezh |
|||
#Toullig analañ |
|||
#Lagad |
|||
#Brec'h |
|||
#Gwerblenn an empenn |
|||
#San halv |
|||
#Genoù |
|||
#Kof |
|||
#San ar gouennañ |
|||
#Kalc'h |
|||
#Gouin |
|||
#Sac'had daredoù |
|||
#Troad |
|||
#Stomog |
|||
#Lounezh |
|||
#Mantell |
|||
#Kalon |
|||
#San sper |
|||
</div> |
|||
|} |
|||
|} |
|||
;Ment |
|||
[[Restr:Syrinx aruanus shell.jpg|thumb|''Syrinx aruanus'']] |
|||
Ledan-kenañ eo skalfad mentoù kregin ar maligorned en o oad, pa'z eo ar spesad brasañ 900 gwech brasoc'h eget an hini bihanañ : ''Syrinx aruanus'', 91 cm ha 18 [[kilogramm|kg]]— maligorned mor all, <nowiki><</nowiki> 1 mm.<br> |
|||
En [[Afrika ar C'hornaoueg]] e kaver ar brasañ maligorned douar, ar spesad ''Achatina achatina'', betek 30 cm o c'hrogenn hag 1 kg a bouez enno. |
|||
;Analadur |
|||
Lod maligorned a anal dre [[skevent]] evel an darn vuiañ eus al loened a vev war an douar, lod all a ra dre [[brenk|vrenkoù]] evel an darn vuiañ eus ar re a vev en dour.<br> |
|||
Koulskoude, kement a [[spesad]]où maligorned zo emdroet war an Douar a-hed istor ar blanedenn ma kaver maligorned o deus brenkoù war an douar ha re o deus skevent er stêrioù hag er morioù. |
|||
==Boued== |
|||
E genoù an darn vuiañ eus ar maligorned ez eus un doare [[teod]] warnañ miliadoù a vegennoùigoù hag a labour evel ul [[livn]] a-benn drailhañ ar boued.<br> |
|||
[[Geotdebrer]]ien eo an darn vrasañ eus ar maligorned (re ar morioù a zebr [[bezhin]]), hogen lod zo hollezat ha lod all zo preizherien [[Kigdebrer|kigezat]]. |
|||
==Maligorned ha mab-den== |
|||
;Anv-tiegezh |
|||
*Un [[anv-tiegezh brezhonek]] eo « Maligorn » (''Malgorn'', ''Malgorne'', ''Maligorne'' ar stummoù gallekaet). <ref>Deshayes, Albert : ''Dictionnaire des noms de famille bretons'', Le Chasse-Marée/ArMen, 1995 {{ISBN|978-2-903708-61-0}}</ref> |
|||
;Boued |
|||
Maget e vez maligorned, ''Helix pomatia'' ha ''Cornu aspersum'' dreist-holl, evit sevel meuzioù cheuc'h e keginerezh [[Europa]]. Maligorned all a vez debret en [[Afrika]] hag en [[Azia]] da dapout [[protein]].<br> |
|||
War aodoù ar bed a-bezh e vez debret maligorned mor. |
|||
[[Restr:Rumina decollata 0106.JPG|thumb|upright=0.7|''Rumina decollata'']] |
|||
{|class="infobox" style="font-size:95%;" |
|||
|- align="center" |
|||
!colspan="2"|<big>Mouk Tir</big> |
|||
|- |
|||
{{Infobox/Titl|Mouk Tir|66023c|talbenn defaut|66023c}} |
|||
|- |
|||
|'''[[CMYK]]||(45, 100, 47, 42) |
|||
|- |
|||
|'''[[HSV]]'''||(235°, 98%, 40%) |
|||
|- |
|||
|'''[[HTML]]'''||#66023c |
|||
|- |
|||
|'''sRGB'''||(102, 2, 60) |
|||
|} |
|||
;Gounezerezh |
|||
Fall eo ar maligorned evit ar [[gounezerezh]] dre vras, abalamour ma tebront ar plant yaouank. Klask a reer o lazhañ dre zisastuzerioù kimiek, dre kenderc'hadoù [[huelenn]] pe [[kignen|gignen]] enno. Lod labourerien-douar a glask mirout outo a bignat er [[gwez]] dre lakaat ur gwiskad [[kouevr]] tro-dro d'ar c'hef anezho, pe dre skuilañ tammoù klor vioù war al leur a-benn mirout ouzh armaligorned a ruzañ.<br> |
|||
Un doare all zo bet klasket, dre zegas maligorned preizher ''Rumina decollata'' eus diazad ar mor [[Mor Kreizdouar|Kreizdouar]] ; ar re-se a-zebr maligorned al liorzhoù ha gasteropoded all evel ar [[melc'hwed]]. |
|||
;Gwezeladoù |
|||
[[Gwezelad]]où evit yec'hed ar [[kroc'hen|c'hroc'hen]] a vez fardet diwar ''Helix aspersa'' rak sikour a reont da gleizhennañ ar goulioùigoù, da vouestaat ar c'hroc'hen, da beuzdiverkañ ar roufennoùigoù ha da bareañ an [[akne]]. |
|||
;Sevenadur |
|||
*Peogwir ez eo gorrek ar maligorned ez int bet lakaet da arouez al leziregezh gant ar [[Katoligiezh|Gatoligiezh]] ; en [[Testamant Nevez]] ez eus lakaet ur velc'hwedenn da gastiz ([[Levr ar Salmoù]] [http://testamant.nevez.pagesperso-orange.fr/testamant.kozh.salmou.htm 58:9]). |
|||
*En [[Henamzer]] e farded gant borc'hadur maligorned mor ar [[Kerentiad|c'herentiad]] [[Muricidae]] ul [[liv]] anvet [[mouk (liv)|mouk]] [[Tir (Fenikia)|Tir]]. Ker koustus e oa kenderc'hañ al liv-se ma ne veze arveret nemet gant an dud pinvidik-mor, alese lod arlivioù glas ha mouk hag a zo arouez ar binvidigezh, ar rouelezh ha galloud [[kardinal]]ed ar gatoligiezh. |
|||
==Skeudennaoueg== |
|||
[[Restr:Cochlicella acuta 2.jpg|thumb|''Theba pisana'' (ront) ha <br>''Cochlicella acuta'' (begek)<br>enbroet e [[Kadina, South Australia]]]] |
|||
{{Commons|Category:Snails}} |
|||
*''Bukit war ar skeudenn evit gwelout an alc'hwez'' |
|||
<div style="width:80%; margin-top:15px;"> |
|||
<gallery mode="packed-hover" heights="180px"> |
|||
Snail moving across leaves.webm|Ur maligorn o vont<br>eus an eil delienn d'eben |
|||
European brown snail.jpg|''Helix aspersa'' |
|||
Snail-WA edit02.jpg|''Cepaea hortensis'' |
|||
Cepaea_nemoralis_pair_banded_shells.jpg| ''Cepaea nemoralis'' |
|||
Achatina fulica Thailand.jpg|''Achatina fulica'' |
|||
Snail black on grass2.jpg|''Arianta arbustorum'' |
|||
Lymnaea stagnalis Arboretum de Paris.jpg|''Lymnaea stagnalis''<br>o tont war gorre an dour<br>da leuniañ e skevent |
|||
</gallery> |
</gallery> |
||
</div> |
|||
==Notennoù== |
|||
{{Commons|Category:Snails}} |
|||
{{Daveoù}} |
|||
[[Rummad:Divellkeineged]] |
[[Rummad:Divellkeineged]] |
Stumm eus an 14 Meu 2019 da 18:23
Maligorned [1], melc'hwed-klorek [2], melc'hwed-kornek [2], melc'hwed-krogennek [2], melc'hwed-krogilhennet [2], melc'hwed-moger [2], melc'hwed-podek [2] a reer eus blotviled krogennek hag a vev en dour dous, en dour mor pe war an douar (40% anezho). [3]
An 40% diwezhañ-se dreist-holl a anaver mat, p'en o c'haver el liorzhoù. Gasteropoded int, a vev diwar plant hepken, pe diwar plant ha loened, pe diwar loened hepken, pe diwar lastez. Ur grogenn rodellet o deus, bras a-walc'h evit ma c'hellfe a loen en em zidennañ penn-da-benn enni.
Tremen 50 000 spesad maligorned zo ; pouezus int e sevenadur mab-den, pa vezont maget ha debret ha pa vez stourmet outo.
Annezva
E pep lec'h ez eus maligorned douar, zoken en dezerzhioù ; maligorned dour a gaver en holl stêrioù (war-dro 4 000 spesad) hag er morioù betek an abisoù, da lavarout eo izeloc'h eget 3 000 m dindan live keitat ar mor.
Deskrivadur
|
- Ment
Ledan-kenañ eo skalfad mentoù kregin ar maligorned en o oad, pa'z eo ar spesad brasañ 900 gwech brasoc'h eget an hini bihanañ : Syrinx aruanus, 91 cm ha 18 kg— maligorned mor all, < 1 mm.
En Afrika ar C'hornaoueg e kaver ar brasañ maligorned douar, ar spesad Achatina achatina, betek 30 cm o c'hrogenn hag 1 kg a bouez enno.
- Analadur
Lod maligorned a anal dre skevent evel an darn vuiañ eus al loened a vev war an douar, lod all a ra dre vrenkoù evel an darn vuiañ eus ar re a vev en dour.
Koulskoude, kement a spesadoù maligorned zo emdroet war an Douar a-hed istor ar blanedenn ma kaver maligorned o deus brenkoù war an douar ha re o deus skevent er stêrioù hag er morioù.
Boued
E genoù an darn vuiañ eus ar maligorned ez eus un doare teod warnañ miliadoù a vegennoùigoù hag a labour evel ul livn a-benn drailhañ ar boued.
Geotdebrerien eo an darn vrasañ eus ar maligorned (re ar morioù a zebr bezhin), hogen lod zo hollezat ha lod all zo preizherien kigezat.
Maligorned ha mab-den
- Anv-tiegezh
- Un anv-tiegezh brezhonek eo « Maligorn » (Malgorn, Malgorne, Maligorne ar stummoù gallekaet). [4]
- Boued
Maget e vez maligorned, Helix pomatia ha Cornu aspersum dreist-holl, evit sevel meuzioù cheuc'h e keginerezh Europa. Maligorned all a vez debret en Afrika hag en Azia da dapout protein.
War aodoù ar bed a-bezh e vez debret maligorned mor.
Mouk Tir | |
---|---|
Mouk Tir | |
CMYK | (45, 100, 47, 42) |
HSV | (235°, 98%, 40%) |
HTML | #66023c |
sRGB | (102, 2, 60) |
- Gounezerezh
Fall eo ar maligorned evit ar gounezerezh dre vras, abalamour ma tebront ar plant yaouank. Klask a reer o lazhañ dre zisastuzerioù kimiek, dre kenderc'hadoù huelenn pe gignen enno. Lod labourerien-douar a glask mirout outo a bignat er gwez dre lakaat ur gwiskad kouevr tro-dro d'ar c'hef anezho, pe dre skuilañ tammoù klor vioù war al leur a-benn mirout ouzh armaligorned a ruzañ.
Un doare all zo bet klasket, dre zegas maligorned preizher Rumina decollata eus diazad ar mor Kreizdouar ; ar re-se a-zebr maligorned al liorzhoù ha gasteropoded all evel ar melc'hwed.
- Gwezeladoù
Gwezeladoù evit yec'hed ar c'hroc'hen a vez fardet diwar Helix aspersa rak sikour a reont da gleizhennañ ar goulioùigoù, da vouestaat ar c'hroc'hen, da beuzdiverkañ ar roufennoùigoù ha da bareañ an akne.
- Sevenadur
- Peogwir ez eo gorrek ar maligorned ez int bet lakaet da arouez al leziregezh gant ar Gatoligiezh ; en Testamant Nevez ez eus lakaet ur velc'hwedenn da gastiz (Levr ar Salmoù 58:9).
- En Henamzer e farded gant borc'hadur maligorned mor ar c'herentiad Muricidae ul liv anvet mouk Tir. Ker koustus e oa kenderc'hañ al liv-se ma ne veze arveret nemet gant an dud pinvidik-mor, alese lod arlivioù glas ha mouk hag a zo arouez ar binvidigezh, ar rouelezh ha galloud kardinaled ar gatoligiezh.
Skeudennaoueg
- Bukit war ar skeudenn evit gwelout an alc'hwez
-
Ur maligorn o vont
eus an eil delienn d'eben -
Helix aspersa
-
Cepaea hortensis
-
Cepaea nemoralis
-
Achatina fulica
-
Arianta arbustorum
-
Lymnaea stagnalis
o tont war gorre an dour
da leuniañ e skevent
Notennoù
- ↑ Geriadur Ménard
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 ha2,5 Devri
- ↑ Solem, Alan & Van Bruggen, A. C. : World-wide Snails, E.J. Brill/W. Backhuys, 1984 (ISBN 978-90-04-07417-0)
- ↑ Deshayes, Albert : Dictionnaire des noms de famille bretons, Le Chasse-Marée/ArMen, 1995 (ISBN 978-2-903708-61-0)