Disproziom : diforc'h etre ar stummoù
D Lint |
D Lint |
||
Linenn 3: | Linenn 3: | ||
| colspan="8" cellspacing="0" cellpadding="2"| |
| colspan="8" cellspacing="0" cellpadding="2"| |
||
{| align="center" width="100%" bgcolor="#ffbfff" |
{| align="center" width="100%" bgcolor="#ffbfff" |
||
| align="center" | <span style=" |
| align="center" | <span style="font-size:1.5em;">'''D I S P R O Z I O M'''</span> |
||
|} |
|} |
||
{| align="center" |
{| align="center" |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
| align="center" | <span style="color:# |
| align="center" | <span style="color:#fff"><small>0</small></span> |
||
|- |
|- |
||
| align="center" colspan="8" | [[Terbiom]] – '''Disproziom''' – [[Holmiom]] |
| align="center" colspan="8" | [[Terbiom]] – '''Disproziom''' – [[Holmiom]] |
||
|- |
|- |
||
| align="right" colspan="2" rowspan="2" | '''Dy'''<br |
| align="right" colspan="2" rowspan="2" | '''Dy'''<br>[[Kaliforniom|Cf]] |
||
|- |
|- |
||
| align="center" colspan="6"| [[Restr:Dy-TableImage.png|250px|taolenn beriodek, Disproziom]] |
| align="center" colspan="6"| [[Restr:Dy-TableImage.png|250px|taolenn beriodek, Disproziom]] |
||
Linenn 40: | Linenn 40: | ||
| align="center" colspan="8" | '''Aozadur elektronek''' |
| align="center" colspan="8" | '''Aozadur elektronek''' |
||
|- |
|- |
||
| align="center" colspan="8" | <small>[[Aozadur elektronek an atomoù|[Xe] 4f<sup>10</sup> 6s<sup>2</sup>]]< |
| align="center" colspan="8" | <small>[[Aozadur elektronek an atomoù|[Xe] 4f<sup>10</sup> 6s<sup>2</sup>]]</small><br> |
||
Dasparzh an elektronoù<br |
<small>Dasparzh an elektronoù<br>dre liveoù gremm :<br>2, 8, 18, 28, 8, 2</small> |
||
|- |
|- |
||
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Electron shell 066 Dysprosium - no label.svg|center|200px]] |
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Electron shell 066 Dysprosium - no label.svg|center|200px]] |
||
Linenn 49: | Linenn 49: | ||
|-bgcolor=#e9e955 |
|-bgcolor=#e9e955 |
||
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Niver oksidadur]]</small>''' |
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Niver oksidadur]]</small>''' |
||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | '''<small>+ 3'''<br |
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | '''<small>+ 3</small>'''<br><small>(oksidenn vazennek skañv)</small> |
||
|-bgcolor=#e9e955 |
|-bgcolor=#e9e955 |
||
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Tredanleiegezh]]</small>''' |
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Tredanleiegezh]]</small>''' |
||
Linenn 55: | Linenn 55: | ||
|-bgcolor=#e9e955 |
|-bgcolor=#e9e955 |
||
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Gremmoù ionadur]]</small>''' |
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Gremmoù ionadur]]</small>''' |
||
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | '''<small>1 :''' 573,016 kJ/mol< |
| align="left" colspan="4" bgcolor="#ffffff" | '''<small>1 :''' 573,016 kJ/mol</small><br> |
||
'''2 :''' 1 125,983 kJ/mol< |
<small>'''2 :''' 1 125,983 kJ/mol</small><br> |
||
'''3 :''' 2 199,864 kJ/mol< |
<small>'''3 :''' 2 199,864 kJ/mol</small><br> |
||
'''4 :''' 4 001,244 kJ/mol |
<small>'''4 :''' 4 001,244 kJ/mol</small> |
||
|-bgcolor=#e9e955 |
|-bgcolor=#e9e955 |
||
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Skin atomek]]</small>''' |
| align="left" colspan="4" | '''<small>[[Skin atomek]]</small>''' |
||
Linenn 89: | Linenn 89: | ||
| align="center" colspan="8" | '''Neuz an elfenn''' |
| align="center" colspan="8" | '''Neuz an elfenn''' |
||
|- |
|- |
||
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Dysprosium-2.jpg|250px]]<br |
| align="center" colspan="8" | [[Restr:Dysprosium-2.jpg|250px]]<br><center>'''Disproziom'''</center> |
||
|} |
|} |
||
|} |
|} |
||
Linenn 96: | Linenn 96: | ||
== Istor == |
== Istor == |
||
E [[1886]] e voe dizoloet an disproziom gant ar [[kimiezh|c'himiour]] [[Bro-C'hall|gall]] Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran, e [[Paris]]. Un disoc'h eus enklaskoù war [[oksidadur|oksidenn]] [[itriom]] bet boulc'het e [[1794]] e voe ar gavadenn-se, evel hini meur a lantanid : an [[erbiom]] <sub>68</sub>Er e [[1843]], an [[holmiom]] <sub>67</sub>Ho e [[1878]], hag an disproziom <sub>66</sub>Dy neuze da ziwezhañ.<br |
E [[1886]] e voe dizoloet an disproziom gant ar [[kimiezh|c'himiour]] [[Bro-C'hall|gall]] Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran, e [[Paris]]. Un disoc'h eus enklaskoù war [[oksidadur|oksidenn]] [[itriom]] bet boulc'het e [[1794]] e voe ar gavadenn-se, evel hini meur a lantanid : an [[erbiom]] <sub>68</sub>Er e [[1843]], an [[holmiom]] <sub>67</sub>Ho e [[1878]], hag an disproziom <sub>66</sub>Dy neuze da ziwezhañ.<br> |
||
Dizehan e rae ar c'himiour [[dierc'hadur]]ioù war [[marmor]] an oaled a oa en e di. |
Dizehan e rae ar c'himiour [[dierc'hadur]]ioù war [[marmor]] an oaled a oa en e di. |
||
Ret e voe gortoz ar bloavezhioù [[1950]] evit kaout disproziom glan, a-drugarez da skipailh Frank Spedding en ''[[Iowa]] State University'' a zeuas a-benn da zestiañ war un argerzh [[kromatografiezh]] dre eskemmoù [[ion]]où. Adal al labourioù-se e voe tro da zidoueziañ al lantanidoù en un doare efedus ; bremañ avat e vez graet dre eskemmoù etre dourennoù. |
Ret e voe gortoz ar bloavezhioù [[1950]] evit kaout disproziom glan, a-drugarez da skipailh Frank Spedding en ''[[Iowa]] State University'' a zeuas a-benn da zestiañ war un argerzh [[kromatografiezh]] dre eskemmoù [[ion]]où. Adal al labourioù-se e voe tro da zidoueziañ al lantanidoù en un doare efedus ; bremañ avat e vez graet dre eskemmoù etre dourennoù. |
||
Eus ar [[gresianeg]] δυσπρόσιτος, ''dusprósitos'', "diaes da gaout" e teu anv an elfenn 66.<br |
Eus ar [[gresianeg]] δυσπρόσιτος, ''dusprósitos'', "diaes da gaout" e teu anv an elfenn 66.<br> |
||
Ne vez ket kavet <sub>66</sub>Dy en e unan en natur, atav e vez e kailhoù hag alies gant erbiom pe holmiom. |
Ne vez ket kavet <sub>66</sub>Dy en e unan en natur, atav e vez e kailhoù hag alies gant erbiom pe holmiom. |
||
== Perzhioù == |
== Perzhioù == |
||
Ur metal liv an arc'hant eo an disproziom ; ''orjalennus'' eo, da lavaret eo e c'haller e astenn hep na dorrfe, ha ''govelius'' eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh. Ken blot eo ma c'haller troc'hañ un dolzennad gant ur gontell. Tu zo d'e labourat gant mekanikoù zoken, hogen disteuler fulennoù a ra pa vez tommet betek re.<br |
Ur metal liv an arc'hant eo an disproziom ; ''orjalennus'' eo, da lavaret eo e c'haller e astenn hep na dorrfe, ha ''govelius'' eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh. Ken blot eo ma c'haller troc'hañ un dolzennad gant ur gontell. Tu zo d'e labourat gant mekanikoù zoken, hogen disteuler fulennoù a ra pa vez tommet betek re.<br> |
||
[[Ferromagnetegezh|''Ferromagnetek'']] eo an disproziom e [[gwrezverk]]où yenoc'h eget -188,2 °C : treiñ a ra da [[gwarellegezh|warell]]. |
[[Ferromagnetegezh|''Ferromagnetek'']] eo an disproziom e [[gwrezverk]]où yenoc'h eget -188,2 °C : treiñ a ra da [[gwarellegezh|warell]]. |
||
=== Kimiek === |
=== Kimiek === |
||
* Buan e tazgwered an disproziom gant [[dour]] zomm, gorrekoc'h gant dour yen : |
* Buan e tazgwered an disproziom gant [[dour]] zomm, gorrekoc'h gant dour yen : |
||
:2 Dy [k] + 6 [[hidrogen|H]]<sub>2</sub>O [d] → 2 Dy(OH)<sub>3</sub> [dz] + 3 H<sub>2</sub> [g] <ref>Alc'hwez : ''k'' = kalet, ''d'' = dourek, ''dz'' = dourzileizhenn, ''g'' = [[gaz]]</ref><br |
:2 Dy [k] + 6 [[hidrogen|H]]<sub>2</sub>O [d] → 2 Dy(OH)<sub>3</sub> [dz] + 3 H<sub>2</sub> [g] <ref>Alc'hwez : ''k'' = kalet, ''d'' = dourek, ''dz'' = dourzileizhenn, ''g'' = [[gaz]]</ref><br> |
||
* Dilufrañ a ra an disproziom en [[aer]], hag aes eo e lakaat da zeviñ : |
* Dilufrañ a ra an disproziom en [[aer]], hag aes eo e lakaat da zeviñ : |
||
:4 Dy + 3 O<sub>2</sub> → 2 Dy<sub>2</sub>O<sub>3</sub> |
:4 Dy + 3 O<sub>2</sub> → 2 Dy<sub>2</sub>O<sub>3</sub> |
||
Linenn 119: | Linenn 119: | ||
=== Izotopoù === |
=== Izotopoù === |
||
Seizh [[izotop]] eus Dy a gaver en natur : Dy-156, Dy-158, Dy-160, Dy-161, Dy-162, Dy-163 ha Dy-164. Stabil eo an holl anezho, zoken pa zigevan <sup>156</sup>Dy dre [[rannig α|skinoù α]] da reiñ <sub>152</sup>[[gadoliniom|Gd]] rak tremen 10<sup>18</sup> bloavezh eo e [[hanter-vuhez]].<br |
Seizh [[izotop]] eus Dy a gaver en natur : Dy-156, Dy-158, Dy-160, Dy-161, Dy-162, Dy-163 ha Dy-164. Stabil eo an holl anezho, zoken pa zigevan <sup>156</sup>Dy dre [[rannig α|skinoù α]] da reiñ <sub>152</sup>[[gadoliniom|Gd]] rak tremen 10<sup>18</sup> bloavezh eo e [[hanter-vuhez]].<br> |
||
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 29 anezho, eus Dy-138 betek Dy-173. War-dro 3x10<sup>6</sup> bloavezh eo hanter-vuhez ar skinizotop stabilañ <sup>154</sup>Dy, ha 200 [[eilenn|ms]] eo hini Dy-138. |
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 29 anezho, eus Dy-138 betek Dy-173. War-dro 3x10<sup>6</sup> bloavezh eo hanter-vuhez ar skinizotop stabilañ <sup>154</sup>Dy, ha 200 [[eilenn|ms]] eo hini Dy-138. |
||
{| class="wikitable" |
{| class="wikitable" |
||
Linenn 136: | Linenn 136: | ||
0,06 |
0,06 |
||
| rowspan="2" | > 1x10<sup>18</sup> bloavezh |
| rowspan="2" | > 1x10<sup>18</sup> bloavezh |
||
| <sup>152</sup>Gd<br |
| <sup>152</sup>Gd<br><small>dre skinoù α</small> |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| <sup>156</sup>Gd<br |
| <sup>156</sup>Gd<br><small>dre [[rannig β|skinoù β]]</small> |
||
|- align="center" |
|- align="center" |
||
| '''<sup>158</sup>Dy''' || 0,10 |
| '''<sup>158</sup>Dy''' || 0,10 |
Stumm eus an 24 Eos 2017 da 20:31
|
Un elfenn gimiek eo an disproziom ; Dy eo e arouez kimiek, 66 e niver atomek ha 162,500 e dolz atomek.
Istor
E 1886 e voe dizoloet an disproziom gant ar c'himiour gall Paul-Émile Lecoq de Boisbaudran, e Paris. Un disoc'h eus enklaskoù war oksidenn itriom bet boulc'het e 1794 e voe ar gavadenn-se, evel hini meur a lantanid : an erbiom 68Er e 1843, an holmiom 67Ho e 1878, hag an disproziom 66Dy neuze da ziwezhañ.
Dizehan e rae ar c'himiour dierc'hadurioù war marmor an oaled a oa en e di.
Ret e voe gortoz ar bloavezhioù 1950 evit kaout disproziom glan, a-drugarez da skipailh Frank Spedding en Iowa State University a zeuas a-benn da zestiañ war un argerzh kromatografiezh dre eskemmoù ionoù. Adal al labourioù-se e voe tro da zidoueziañ al lantanidoù en un doare efedus ; bremañ avat e vez graet dre eskemmoù etre dourennoù.
Eus ar gresianeg δυσπρόσιτος, dusprósitos, "diaes da gaout" e teu anv an elfenn 66.
Ne vez ket kavet 66Dy en e unan en natur, atav e vez e kailhoù hag alies gant erbiom pe holmiom.
Perzhioù
Ur metal liv an arc'hant eo an disproziom ; orjalennus eo, da lavaret eo e c'haller e astenn hep na dorrfe, ha govelius eo, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh. Ken blot eo ma c'haller troc'hañ un dolzennad gant ur gontell. Tu zo d'e labourat gant mekanikoù zoken, hogen disteuler fulennoù a ra pa vez tommet betek re.
Ferromagnetek eo an disproziom e gwrezverkoù yenoc'h eget -188,2 °C : treiñ a ra da warell.
Kimiek
- Buan e tazgwered an disproziom gant dour zomm, gorrekoc'h gant dour yen :
- Dilufrañ a ra an disproziom en aer, hag aes eo e lakaat da zeviñ :
- 4 Dy + 3 O2 → 2 Dy2O3
- Aes ivez eo dileizhañ an disproziom en drenkenn sulfurek :
- 2 Dy + 3 H2SO4 → 2 Dy3+ + 3 SO42- + 3 H2
- Gant an holl halogenoù, aroueziet amañ dre X, e tazgwered Dy pa vez tommoc'h eget 200 °C :
- 2 Dy (k) + 3 X2 (g) → 2 DyX3 (k)
Izotopoù
Seizh izotop eus Dy a gaver en natur : Dy-156, Dy-158, Dy-160, Dy-161, Dy-162, Dy-163 ha Dy-164. Stabil eo an holl anezho, zoken pa zigevan 156Dy dre skinoù α da reiñ 152Gd rak tremen 1018 bloavezh eo e hanter-vuhez.
Skinizotopoù zo bet kevanaozet, 29 anezho, eus Dy-138 betek Dy-173. War-dro 3x106 bloavezh eo hanter-vuhez ar skinizotop stabilañ 154Dy, ha 200 ms eo hini Dy-138.
Izotop | % en natur | Hanter-vuhez | Digevanad |
---|---|---|---|
154Dy | kevanaozet | 3x106 bloavezh | 150Gd |
156Dy |
0,06 |
> 1x1018 bloavezh | 152Gd dre skinoù α |
156Gd dre skinoù β | |||
158Dy | 0,10 | stabil, 92 neutron | |
160Dy | 2,34 | stabil, 94 neutron | |
161Dy | 18,91 | stabil, 95 neutron | |
162Dy | 25,51 | stabil, 96 neutron | |
163Dy | 24,90 | stabil, 97 neutron | |
164Dy | 28,18 | stabil, 98 neutron |
Arver
- Gwarelloù eo arver pennañ an disproziom ; kevret gant neodimiom 60Nd e ro gwarelloù a chom stabil e gwrezverkoù uhel. E kefluskerioù an aerluzelloù ha re ar c'hirri-tan hiron e reer gant hevelep gwarelloù.
- Kevret gant ar vanadiom 23Va ez arverer Dy evit fardañ laseroù hag ardivinkoù-sklêrijennañ.
- Kevret gant nikel 28Ni ez implijer Dy er barrennoù a reoilh al lonkañ neutronoù er c'hreizennoù derc'hanel.
- Kevret gant magneziom 12Mg en e greñva kent bezañ arveret e greanterezh an aerlistri.
- Kendeuzadoù houarn, kobalt pe nikel ha lantanidoù (terbiom, gadoliniom ha disproziom) a implijer da enrollañ stlennoù war kantennoù-stumm ha kantennoù kalet.
Notennoù
Daveennoù
- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de FranPr (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-InterscienPr, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Jefferson Lab (en) Liamm oberiant 22 KZU 2012
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- Les propriétés chimiques (fr) Liamm oberiant 07 GEN 13
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press,2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
Kimiezh | Elfennoù kimiek |
---|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |