Listennad lavaredoù latin

Perzh an den eo faziañ

• Gwelout lavaroù latin ar gwir.

Amañ ez eus dastumet un toullad frazennoù latin.

A

A

A bene placito

Hervez ho plijadur, evel a gerfet.

A bove ante, ab asino retro, a stulto undique caveto

Diwall ouzh an ejen dre zirak, ouzh an azen dre a-dreñv, ouzh an den diboell a bep tu

A caelo usque ad centrum

Eus an oabl betek ar c'hreiz. Lavaret ivez Cuius est solum, eius est usque ad coelum et ad inferos

A capite ad calcem

Adalek ar penn betek ar seul.

A communi observantia non est recedendum

" Arabat pellaat diouzh ar soñjoù boutin".

A contrariis

Dre an tuoù kontrol; dre an traoù enebet. Un arguzenn a contrariis zo un arguzenn diwanet eus an tu enep.

A contrario

En enep, kontrol da se

A cruce salus

Eus ar groaz (e teu) ar silvidigezh.

A Deo rex, a rege lex

A Zoue (e teu) ar Roue, Ag ar Roue (e teu)al lezenn.

A divinis

A fluctibus opes

Eus ar mor (e teu) ar binvidigezh. Sturlavar kêr Sarzhav.

A fortiori ratione pe A fortiori

A Jove principium

Krogomp gant Jupiter. A dalv : Enor d'ar mestr, da vestr an ti.

A latere

«E-kichen. » Cardinal a latere : kardinal kaset gant ar pab d'ur pennstad bennak.

A mari usque ad mare

Adal ar mor betek ar mor (ger-stur Kanada ; da lavarout eo : Eus an eil mor d'egile)

A mensa et toro

A minore ad maius

A non domino

A pedibus usque ad caput

A posse ad esse non valet consequentia

Eus "e c'hallfe" n'haller ket soñjal "ez eus".

A posteriori

Ar mennozh a zeu goude m'eo c'hoarvezet an darvoud

A priori

Ar mennozh a zeu da gentañ

A quo

Implijet en troiennoù dies a quo, enebet ouzh dies ad quem.

Ab

Ab absurdo

Ab aestu et tempestate

Ab aeterno

Ab antiquo

Ab assuetis non fit passio

Ab esse ad posse

Ab hinc

Ab hoc et ab hac

Ab illo tempore

Abaoe an amzer-se.

Ab imis fundamentis (Ab imis)

Ab immemorabili

Ab imo corde

A greiz kalon.

Ab imo pectore

Eus don ar bruched. En un doare gwirion. Lavaret e vo: diskouez bezañ brouezet ab imo pectore.

Ab initio

Adalek an deroù.

Ab intestato

Ab Iove principium

evel A Jove principium

Ab irato

Gant ar fulor. Arabat ober un testamant ab irato, rak keuz a c'hallfe dont goude.

Ab tam tenui initio tantae opes sunt profligatae

Ab uno disces omnis (pe ... omnes)

Ab origine

Adalek an orin, adalek ar penn-kentañ. Studiañ un afer ab origine.

Ab ovo

Eus ar vi, adalek ar vi.

Ab ovo usque ad mala

Ab urbe condita

Adalek diazezidigezh kêr (Roma).

Aberratio delicti

Aberratio ictus

Abiens abi —

Abrogata lege abrogante non reviviscit lex abrogata

Absentem lædit, qui cum ebrio litigat

Skeiñ gant un den ezvezant a ra an hini a vez o tabutal gant un den mezv.

Absit iniuria verbis (o Absit iniuria verbo)

Absit omen

Absolutio ab actione

Abusus non tollit usum

Reober ne dalv ket paouez d'ober N'eo ket peogwir eo fall ur boaz e vo diskaret.

Abyssus abyssum invocat

Gervel an islonk a ra an islonk (Psalm gant ar roue David er Bibl)

Ac

Accessorium sequitur principale

Acessus

Accidere ex una scintilla incendia passim

Accipio omen

Acetum habet in pectore

Acta est fabula, plaudite !

C'hoariet eo ar pezh, strakit ho taouarn! Gerioù diwezhañ distaget gant Aogust war ar varskaoñ, a-hervez. Kar da Echu eo an abadenn.

Actio adversus iudicem que litem sua fecit

Actio libera in causa

Actio nondum nata non praescribitur

Actio personalis moritur cum persona

Actioni non natae non praescribitur

Actor sequitur forum rei

Actore non probante, reus absolvitur

Ad

Ad abundantiam

Ad astra

Trema ar stered

Ad astra per aspera

Ad audiendum verbum

Ad augusta per angusta

D'an nec'h dre an hentoù strizh (Diaes eo an hent da c'hounit brud hag enor.)

Ad bestias

Ad captandum vulgus

Ad explorandum

Ad hoc

Graet evit se. Evel pa lakaer un dra bennak el lec'h ad hoc.

Ad hominem

War-du an den. Tagadennoù ad hominem zo mennet da skeiñ war un den , d'e ziskar, pe da ziskar e vrud.

Ad honorem

Ad horas

Ad impossibilia nemo tenetur

Ne vez ket ret d'an den ober un dra pa vez dibosubl d'ober

Ad infinitum

Ad interim

Ad Kalendas graecas

Da Gala ar C'hresianed . E Roma e oa ar c'hala, ha kala ar C'hresianed ne oa ket anezho. Kement ha bloavezh an erc'h du eta.)

Ad libitum

Ad litteram

Hervez al lizherenn. Pe hervez ar ger. Sentiñ ad litteram, pe ouzh ar ger.

Ad maiora

Ad majorem Dei gloriam skrivet en un iliz e SUA.

Ad majorem Dei gloriam

Evit brasañ gloar Doue ; [[ger-stur; ar Jezuited, skrivet ivez A.M.D.G., a vez skrivet war al levrioù embannet ganto.

Ad maiorem regis gloriam

Evit brasañ gloar Doue ;

Ad multos annos !

War-du kalz bloavezhioù ! Hetoù. Many happy returns eo an droienn [[saoznek; a glot amañ.

Ad nauseam

Betek sevel ar galon. Betek bezañ heug.

Ad nutum

Ad oculum

Ad patres

War-du an tadoù. « Kas unan bennak ad patres » a zo kement ha kas anezhañ da welout e hendadoù, da lavarout eo lazhañ anezhañ.

Ad perpetuam rei memoriam

Ad personam

Ad probationem

Ad proximum antecedens fiat relatio, nisi impediatur sententia

Ad quem

Implijet en troiennoù dies ad quem, enebet ouzh dies a quo.

Ad referendum

Ad rem!

Ad substantiam

Ad unguem

Ad usum Delphini

Ad usum fabricae (o Ad Urbis fabricam)

Ad valorem

Ad veritatem

Ad vitam æternam

A-hed ar vuhez peurbadel (da viken).

Adde parvum parvo, magnus acervus erit

Addenda et corrigenda

Addendum

Tra da lakaat ouzhpenn ; Addenda el liester.

Adducere inconveniens non est solvere argumentum

Adfines inter se non sunt adfines

Adfinitas in coniuge superstite non deletur

Adfinitas iure nulla successio permittitur

Adiaphora

Adoptio naturam imitatur

Adtemptata pudicitia

Adulatio perpetuum malum regum

Adversis rerum immersabilis undis

Advocatus diaboli

Advokad an diaoul

Ae

A.E.I.O.U. en unarouez an Impalaer santel Friedrich IV, 1446;

Ægroto dum anima est, spes est

Ar c'hlañvour keit ha ma vez anal gantañ, a chom spi (evitañ)

A.E.I.O.U.

Austria Est Imperare Orbi Universo « Aostria eo dezhi da c'hourc'hemenn ar bed-holl », ger-stur latin an Tiegezh Habsburg ; Alle Erde Ist Oesterreich Untertan eo en alamaneg.

Aequam memento servare mentem

Aequat omnes cinis

Aeque principaliter

Aequo pulsat pede

Ære perennius (exegi monumentum aere perennius)

Padusoc'h eget arem (savet em eus ur monumant padusoc'h eget arem (Horatio, [[Telenngan;où, III, 30)

Aes triplex;

Æternum vale

Kenavo da viken. Gwelout Supremum vale.

Af

Affidavit

Affirmanti incumbit probatio

Ag

Age quod agis !

Gra tra pa ri tra !, ha Pa ri tra gra tra a vez lavaret da-heul.

Agnosco stilum Romanae ecclesiae

Agnosco veteris vestigia flammae

Agnus Dei

Oan Doue. Jezuz gwelet evel an oan a vo aberzhet war ar Groaz hervez an Testamant Nevez.

Al

Julius Caesar o treuziñ ar Rubikon.

Alas accidere —

Alba avis (Цыцэрон) —

Albae gallinae filius —

Albo signanda lapillo

Alea jacta est

Taolet eo an diñsoù ! A voe lavaret gant Caius Julius Caesar pa dreuzas ar stêr Rubikon]], a oa difennet outañ, da vont da Roma da gemer ar galloud.

Alias

Alibi

Aliena vitia in oculis habemus a tergo nostra sunt

Alieni iuris

Alii bella gerunt, tu felix Austria nube

Aliorum medicus, ipse ulceribus scates

Aliquando et insanire iucundum est

Aliquid dare, aliquid retinere

Aliquis non debet esse judex in propria causa (anche Nemo iudex in re propria o Nemo est iudex in propria causa)

Aliud est celare, aliud tacere

Aliud pro alio

Alma mater

Alter ego

Me arall. Hennezh eo ma alter ego: hennezh pe me, memes tra eo.

Alterius non sit qui suus esse potest

Alterum non laedere

Am

Amor Vincit Omnia (Caravaggio)

Amantes amentes

Ames parentem si aequus est, aliter feras

Amice, ad quid venisti?

Amici inest adulatio

Amici vitia si feras, facis tua

Amicitia inter pocula contracta, plerumque est vitrea

Amicitia magis elucet inter aequales

Amicum an nomen habeas, aperit calamitas

Amicum secreto admone, palam lauda

Amicus certus in re incerta cernitur

Ur gwir vignon a vez anavezet pa zegouezh ur gwall

Amicus ollaris

Amicus omnibus, amicus nemini

Mignon d'an holl (zo koulz ha ) mignon da zen ebet.

Amicus Plato, sed magis amica veritas

« Mignon da Blaton on, hogen d'ar wirionez muioc'h c'hoazh ». Avije bet lavaret gant Aristoteles (Éthique à Nicomaque, I, 4), diwar-benn Platon, pa ne oa ket a-du gantañ.

Amittit merito proprium qui alienum appetit

Amor crescit dolore repulsae

Amor — dolor —

Amor et deliciae humani generis

Amor omnia vincit

Amor patriae nostra lex

Karantez ouzh ar vammvro eo hor lezenn.

Amor vincit omnia

Trec'hiñ war bep tra a ra ar garantez.

Amore, more, ore, re

An

Munud eus Azeulerezh an Drinded, gant Albrecht Dürer, ma lenner : "Albertus Durer Noricus faciebat anno a Virginis partu 1511". Un emboltred eo an den livet.

Annuit cœptis, war siell mirva aour gouarnamant SUA.

An debeatur

An et quantum debeatur

Angina pectoris

Anguis in herba

Angulus ridet

Animum debere —

Animum debes mutare non caelum

Animus meminisse horret

Animus pugnandi

Anno a Virginis partu

« Er bloaz goude d'ar Werc'hez gwilioudiñ » – Heñvelster gant al lavared Anno Domini. Evel el livadur Azeulerezh an Drinded gant [[Albrecht Dürer; :

Albertus Durer Noricus faciebat anno a Virginis partu 1511 "Albrecht Dürer a Nürnberg a savas an dra-se er bloaz 1511 goude d'ar Werc'hez gwilioudiñ".

Anno Domini

Annuit cœptis

Annus horribilis

Bloavezh euzhus. Bomm lavaret gant ar rouanez [[Elesbed II; a vro-Saoz da zisplegañ petra he doa bevet e 1992. Dre fent e veze kemmet gant farserien ar ger annus en 'anus' (fraez).

Annus mirabilis

Bloavezh brav-estlammus.

Ante Christum natum (a.Chr.n., a.C.)

Ante diem —

Ante litteram

Ante rem

Antiquo iure utor

Antiquo more —

Antiquus amor cancer est

Ap

Apertis verbis

Appellatio ad Caesarem

Aq

Aqua et ignis interdictio

Aqua vitae

An dour a vuhez, al lambig, pe ar wiski.

Aquila non capit muscas

N'eo ket an erer a dap kelien ; un den a bouez ne ra ket war-dro aferioù ken dister.

Aquila non captat muscas , pe Aquila non captat muscas

N'eo ket an erer a dap kelien ; idem.

Aquilam volare docet —

Aquiris quodcumque rapis

Ar

Arbiter elegantiae

Arbitror esse aliquam liberi arbitrii vim

Arbor mala, mala mala —

Arcades ambo

Argumentum ad verecundiam

Arguzenn a zoujañs

Argumentum baculinum

Arguzenn ar vazh (evel e pezh-c'hoari Molière Les Fourberies de Scapin).

Articulus stantis vel cadentis ecclesiae;

Artificia docuit fames;

Ars est celare artem;

Ars gratia artis;

Ars longa, vita brevis

Hir eo an arz, ha berr ar vuhez

Ars similis casus

Heñvel eo an arz ouzh ar chañs (Ovidius)

Artem quævis alit terra

Ar vicher a vag an den e pep lec'h

As

Asinus asinorum in sæcula sæculorum

Azen an ezen da viken : N'eus ket sotoc'h eget hemañ.

Asinus asinum fricat

Azen a frot azen. A vez lavaret eus daou zen o reiñ meuleudi an eil d'egile. E-barzh An Ti Satanazet, gant Jakez Riou, e lenner: "Asinus asinum fricat" a zo daou azen o'n em lipat.

Asinus in catedra.

Azen er gador, da lavarout eo azen o prezeg pe o kelenn.

Asinus portans mysteria;

Aspexi terram et ecce vacua erat et nihil;

Assem habeas, assem valeas; habes, habeberis;

Au

Audaces fortuna juvat

Ar chañs a c'hoarzh ouzh an dud dispont

Audacter calumniare, semper aliquid haeret

Audax Japeti genus

Mab dispont ganet eus Japet

Audendum est fortes adiuvat ipsa Venus

Audere est facere

Krediñ ober eo ober.

Audi alteram partem

Ra vo klevet ar gostenn all ivez

Audi, sile —

Audi, vide, tace, si tu vis vivere

Selaou, sell, tav, ma kerez bevañ.

Audiatur et altera pars

Ra vo klevet an tu arall. A vez lavaret en ur prosez, pa vez bet klevet an tamaller peurvuiañ.

Aura popularis

Avel (hegemm) ar bobl

Aurea mediocritas;

Auri mediocritas

Izelded an aour

Auri sacra fames

Naon kazus a aour !

Auribus teneo lupum

Ar bleiz a zalc'han war-bouez e zivskouarn

Aurora Musis amica est;

Aut agere aut mori

Pe ober pe mervel

Aut amat aut odit mulier, nil est tertium

Pe karout pe kazout a ra ar vaouez, n'eus dibab all ebet

Aut aut;

Pe ... pe ... A dalvez "ya pe nann", an eil pe egile".

Aut bibat aut abeat

Pe evit pe kit kuit

Aut Cæsar, aut nihil

Pe Caesar (impalaer) pe netra. !

Aut dedere aut punire

Pe daskor pe kastizañ

Aut disce aut discede

Pe studi, pe kerzh kuit

Aut dosce, aut disce, aut discede

Pe kelenn, pe desk, pe kerzh kuit

Aut nunc, aut numquam

Pe bremañ pe biken

Aut omnia, aut nihil

Pe holl, pe netra

Aut pati aut mori

Pe gouzañv pe mervel

Aut viam inveniam aut faciam

Pe e kavin an hent pe e toullin anezhañ

Aut vincere, aut mori

Pe trec'hiñ pe mervel

Autobi passebant completi

Leun e oa ar busoù o tremen

Autor opus laudat;

An oberour a gan meuleudi d'an oberenn.

Av

Avaro omnia desunt, inopi pauca, sapienti nihil

D'an den pizh e vank pep tra, d'ar paour nebeud a dra, d'ar fur netra.

Avarum est mulierum genus

C'hoantek eo gouenn ar maouezed .

Avarus nisi cum moritur, nil recte facit

Madober nemetañ an den pizh eo mervel.

Avaritia facit bardus

Pizhoni a laka an den genaouek

Ave atque vale

Kevarc'h, ha bez yac'h.

Ave Cæsar, morituri te salutant

Salud dit, Caesar, ar re zo 'vont da vervel a'z salud. A veze lavaret er sirk gant ar glezeourion d'an impalaer a-raok an emgann. Ave Imperator, morituri te salutant eo a gaver e levr Suetonius, De Vita Caesarum ( Claudius 21).

Ave Maria

Me ho salud, Mari; pedenn gatolik d'ar Werc'hez Vari.

B

Ba

Barba crescit, caput nescit

Kreskiñ a ra ar barv, ar penn ne fura ket.

Barba non facit philosophum

N'eo ket ar barv a ra ar filozofour .

Barba tenus sapientes

furien betek ar barv (diwar-c'horre) . Tennet eus Adages Erasmus.

Be

Beati pauperes spiritu

Evurus ar re baour a spered. Distaget gant Jezuz er Prezeg war menez, en Aviel Mazhev (5:3). A vez lavaret dre fent ivez ouzh un den ha n'eo ket gwall fin, en ur ster disheñvel-rik diouzh hini ar frazenn orin.

Beatus qui prodest quibus potest

Evurus an hini a ra vad d'ar re a c'hall.

Bellum frigidum —

Bellum omnium contra omnes - " Thomas Hobbes.

Bene diagnoscitur, bene curatur

Diagnostigañ mat, zo kement ha pareañ

Bene vobis —

Bi

Bibere humanum est, ergo bibamus

Perzh an den eo evañ, evomp eta.

Bis dat, qui cito dat

Div wech e ro an hini a ro buan

Bis pueri senes -Старыя — двойчы дзеці.

Bis repetita placent

Div wech lavaret a blij

Bis repetita non placent

Div wech lavaret ne blij ket (Tennet eus gwerzenn 365 Ars poetica Horatio, ma respont ar barzh e c'haller lavarout dek gwech un dra vrav hep skuizhañ penn ar selaouer.

Bo

Bona diagnosis, bona curatio

Deznaou mat, louzoù mat

Bona fide

A feiz vat

Bona valetudo melior est quam maximæ divitiæ

Gwell eo yec'hed mat evit pinvidigezh vras

Bonum vinum lætificat cor hominum

Gant gwin mat e vez laouenaet kalon an den

Bonus pater familias

Den mat eo an ozhac'h

Br

Breve et inreparabile tempus omnibus est vitae

Brevi manu —

Brevis in longo

Brevitatis causa

Lavaret berr. E berr gomzoù.

Britannia reges habet, sed tyrannos

(Enez) Breizh he deus rouaned, hogen tiranted int.

C

Carpe diem.

Caput sine linqua — Галава без языка (не мець уласнай думкі) Carpe diem (Гарацый) — Карыстайся днём сённяшнім. Castіs omnia casta. — Чыстаму ўсё чыста. Casus belli — Повад да вайны. Causa causarum — Прычына прычын. Cave canem — Сцеражыся сабакі. Cave ne cedas — Сцеражыся, каб не ўпасці (не ўзносся) Caetera desunt — Астатняга не хапае (надпіс у рукапісах, у якіх не хапае старонак) Cedo maiori — Уступаю старэйшаму.

Ca

Canis sine dentibus vehementius latrat

Ki hep dent a harzh kreñvoc'h , da lavarout eo ne grog ket ar c'hi a harzh.

Captatio benevolentiae

Carpe diem

Kutuilh an deiz, gerioù brudet ar barzh Horatio

Carthago delenda est

Ret eo distruj Kartago (Cato gozh )

Castigat ridendo mores

Reizhañ a ra ar boaz dre ar c'hoarzh. Lavarenn-stur ar c'h-Comédie-Française), troet e galleg gant Elle corrige les mœurs en riant .

Casus belli

Degouezh a c'hall degas brezel

Cave canem, e marelladur Pompei, a vez lennet splann gant ar weladennerien .

Cave canem

Diwall ouzh ar c'hi (enskrivadur kavet war ur marelladur-leur ma weler ur c'hi dirak un nor e Pompei)

Caveat emptor

Ra diwallo ar prener.

Cave ne cadas

Diwall na gouezhi (lavar distaget gant ar sklav a en em zalc'h a-drek an imperator pa vez lid an trec'h)

Ce

Ceteris paribus

An holl draoù o vezañ par

Ci

Cibi condimentum est fames

Temz pep meuz eo an naon . Pa vez naon e kaver mat pep tra.

Citius, Altius, Fortius

Fonnusoc'h, uheloc'h, kreñvoc'h ! (ger-stur ar C'hoarioù Olimpek)

Co

Cogito ergo sum

Sonjal a ran, ha dre-se ez on (Descartes)

Concordia civium murus urbium

Kenemglev etre keodedourion, (zo kement ha) mogerioù (d') ur gêr

Conditio sine qua non

An diviz ha n'eus netra hepti, ha n'haller ket tremen heptañ.

Confer

Kerzh da welout (a gaver skrivet cf. ivez)

Consuetudinis vis magna est

Bras eo nerzh ar boaz

Consuetudo altera natura est

Un natur all eo ar boaz

Consuetudo est altera natura —

Contra aquam remigare —

Contra bonos mores —

Contra vim mortis non est medicamen in hortis

Ouzh nerzh ar marv n'eus louzaouenn ebet el liorzh

Contraria contrariis curantur

An traoù kontrol a vez paraet gant traoù kontrol

Conubia sunt fatalia —

Cor plumbeum —

Corpus delicti

Korf an torfed (pe « korf an hini lazhet», evel prouenn eus ur muntr)

Corruptio optimi pessima

Ar gwashañ tra eo breinadur ar pep gwellañ

Crocodili lacrimae

Cu

Cui bono ?

Da biv eo mat ? (Piv a denn gounit eus an torfed? Hag a c'hall bezañ torfedour?)

Cuique suum —

Cuius regio, eius religio

Hevelep priñs, hevelep relijion (an hini a zo e penn ar vro a ziviz petra eo relijion e genvroiz)

Cuiusvis hominis est errare

Faziañ eo tech kement den a zo (Gwelout: Errare humanum est).

Cum grano salis

Cura ut valeas ! : Diwall, ma vi yac'h!

D

Da

Damnant quod non intelligunt

Kondaoniñ a reont pezh na gomprenont ket. frazenn implijet diwar-benn an dud sot pe dizesk.

Damnatio ad bestias

Dat veniam corvis, vexat censura columbas

Pardoniñ d'ar brini ha heskinañ ar c'houlmed a ra ar gensored (Juvenal)

De

De duobus malis minus est eligendum

Eus daou zroug eo ret dibab ar bihanañ. - Cicero, De officiis 3.3 .

De facto

Hervez ar fed, e gwir

De gustibus et coloribus non disputandum

War blizidigezh na livioù n'eus ket d'ober kaozioù

De jure

Hervez ar gwir , hervez ar reizh

De jure uxoris

Hervez gwir ar wreg

De minimis non curat prætor

Ar praetor ne ra forzh gant an traoù dister

De mortuus aut bene aut nihil —

De mortuis nihil nisi bene

Eus ar re varv ne ranker lavarout nemet traoù mat

De profundis clamavi

Eus ar goueled em eus galvet . Kantik.

De visu

Diouzh gwelout

Decet imperatorem stantem mori

D'un impalaer e tere mervel en e sav (Vespasian)

Delenda est Carthago

Ret eo distruj Kartago (Katon gozh ; sorc'henn an den)

Delicta juventutis meæ

Fazioù ma yaouankiz

Deus ex machina

Doue (deuet) e-maez an ardivink (Damveneg eus an doueed ha doueezed lakaet da zont a-us d'al leurenn-c'hoariva gant ardivinkoù ijinus ha koustus hag a ziskoulme en un taol an holl gudennoù a oa bet rouestlet er pezh a-raok pa veze poent d'ar pezh echuiñ .)

Di

Di te ament! —

Dictum-factum —

Diem perdidi

Dies ater —

Distinguo

Gwelout a ran ar c'hemm (troienn a vez implijt dre fent evit ober goap ouzh ar c'hemmoù ken bihan ma'z int dister ha dibouez ha dreist-holl ouzh ar re a gav int pouezus)

Divide et impera

Rann ha ren (doare all : Divide ut imperes, Rann ma reni)

Do

Do, ut des —

Doctus cum libro

Desket gant ul levr . Troienn implijet diwar-benn tud ha n'ouzont netra hep mont da glask en ul levr. Gwechall ez eus bet klevet ur c'helenner oc'h ober goap ouzh ur skoliad a oa bet tapet oc'h adskrivañ pezh en doa kavet en ul levr : « Doctus cum libro, asinus au tableau (ouzh an daolenn)! »)

Dolores Tantali —

Dolus an virtus quis in hoste requirat ?

Gwidre pe galon, dirak an enebour ne vern

Dominus vobiscum

An Aotrou (Doue) ra vo ganeoc'h, bomm en oferenn

Dr-Du

Dramatis personæ

Ducunt volentem fata, nolentem trahunt

Ambroug an hini a bleg dezhi a ra ar blanedenn, ha sachañ war ar re na reont ket. Lavar stoikian diwar-benn ar Blanedenn, ar Fatum.

Dulce et decorum est pro patria mori

C'hwek ha kaer eo mervel evit ar vro (Horatio); a vez lavaret gant ar re vev diwar-benn ar blijadur da vervel;

Dum spiro, spero

E-keit ma analan e esperan

Duos habet et bene pendentes !

Div en deus, hag istribilhet mat ! (lavaret a-hervez pa vez kurunennet ar pab, abaoe istor ar babez Janed, da welout ha n'eo ket ur vaouez eo ar pab nevez).

Dura lex, sed lex

Kriz eo al lezenn, met al lezenn eo

Dura necessitas

Kriz eo an dra pa vez ret. Ouzh ret N'eus ket a remed, eo ar c'hrennlavar brezhonek.

E

Ecce Homo, livet Antonello da Messina

E fructu arbor cognoscitur

Diouzh he frouezh ec'h anavezer ar wezenn. Ha diouzh e oberoù, an den.

Ecce homo

Setu an den (eme Pontius Pilatus pa ginnigas Jezuz d'ar bobl)

Errare humanum est

Perzh an den eo faziañ (Seneca ar Yaouankañ)

Errare humanum est, sed perseverare diabolicum

Perzh an den eo faziañ , met perzh an diaoul eo derc'hel d'ober.

Et

Et alii

Hag ar re all (skrivet et al. pe e.a.)

Et cætera

Hag an traoù all (skrivet etc. alies)

Etiamsi omnes, ego non

Goude (ma rafe) ar re all me ne rin ket, hervez Aviel Mazhev.

Et in Arcadia ego

Hag en Arcadia (emaon-) me (ivez). Eno evel e pep lec'h emañ ar Marv. Anv div daolenn gant al livour gall Nicolas Poussin, diwar ar werzenn latin.

Ex

Ex abstracto

Diwar un dra difetis

Exempli gratia

Da skouer, berraet alies dre e.g..

Ex falso sequitur quod libet

Eus an dra faos e teu pezh a garer (reolenn ar poellata: adalek ul lavarenn faos e c'haller tennañ n'eus forzh petra, n'eus forzh peseurt kentel faos ivez)

Ex libris

A zo un darn eus levrioù unan bennak

Ex nihilo

Adalek netra, diwar netra.

Nouenn, Izelvroioù, war-dro 1600

Experto crede

Ex post facto

Extrema unctio

Nouenn – Sakramant a vez roet en iliz katolik d'ar re glañv.

F

Fac simile

Graet heñvel . E meur a yezh e komzer eus ur fac-simile, ur seurt luc'heilad, a roas ar ger faks.

Felix culpa

Fazi chañsus

Felix qui potuit rerum cognoscere causas

Evurus neb a c'hall anaout abegoù an traoù goueled an traoù (Vergilius)

Festina lente  !

Hastañ goustad! A-hend-all e ranker hastañ buan, a zo skuizhusoc'h.

Fiat lux !

Ra vo gouloù! (urzh a-berzh Doue pa voe krouet ar bed gantañ, hervez Levr ar C'heneliezh);

Fide, sed cui vide

Az pez fiziañs, met sell mat ouzh piv

Finis coronat opus

Ar fin an hini a zo kurunenn an oberenn (La fin justifie les moyens)

Flagrante delicto

War an tomm, a-greiz drougober

Fluctuat nec mergitur

Hejañ a ra met mont d'ar strad ne ra ket (sturienn kêr Pariz)

Fortes fortuna juvat pe Audaces fortuna juvat

Ar re dispont a laouena gant ar chañs. Ret eo krediñ ober evit kaout chañs.

Furor arma ministrat

Ar fulor a bourvez armoù

G

Gladius legis custos

Ar c'hleze diwaller al lezenn. Sturlavar e Pariz ouzh Palez ar Justis. Rankout a ra an nerzh (polis, arme) servij al lezenn.

Gloria victis !

Gloar d'ar re drec'het! (enebet ouzh Væ Victis !)

Gradus ad Parnassum

Grammatici certant

N'eus ket emglev etre an dud desket diwar-benn an dra-se

Grosso modo

Dre vras, war-bouez nebeud

Gutta cavat lapidem non vi, sed sæpe cadendo

Kleuziañ ar maen a ra an dakenn, n'eo ket dre nerzh, met dre gouezhañ alies

H

Habemus Papam]]

Ur pab hon eus. A glever a-raok diskuliadur anv ar pab nevez.

Habent sua fata libelli

O flanedenn o devez al levrioù

Hannibal ante portas pe Hannibal ad portas

Emañ Hannibal e toull an nor. N'eus ket amzer da gaozeal, ret eo mont d'an emgann

Hic et nunc

Amañ ha bremañ

Hic sunt dracones

Amañ ez eus erevent

Hic sunt leones

Amañ ez eus leoned

Hic Rhodus, hic salta

Setu Enez Rodez : lamm !

Hoc signo vinces

Gant an arouez-mañ e vi trec'h, klevet en ur weledigezh gant an impalaer Constantinus Iañ a-raok emgann pont Milvius)

Hodie mihi, cras tibi

Hiriv din-me, arc'hoazh dit-te

Homines quod volunt credunt

An dud a gred pezh a fell dezho krediñ.

Homo homini lupus est

An den zo ur bleiz d'an den. An dud zo drouk an eil ouzh egile.

Homo sum, humani nihil a me alienum puto

Den on, netra eus an den ne gavan estren din (Terentius)

Homo unius libri

Hora fugit, stat jus

Tec'hel a ra an eur, chom a ra ar gwir

Horas non numero nisi serenas

An eurioù ne gontan ket, nemet seder e vefent (skrivet war un horolaj-heol)

Horribile dictu

Euzhus da lavarout.

I

I

Kae. Doare-gourc'hemenn ar verb ire (mont). Berroc'h frazenn latin n'eus ket.

Ibidem

Er memes lec'h (skrivet ibid peurvuiañ)

Id

Id est

Da lavarout eo, berraet alies dre i.e..

Idem

Ar memes tra

Ig

Ignoratio elenchi

Ignorantia iuris nocet

Chom hep anaout ar gwir a noaz. Gwelloc'h d'an nen anaout al lezenn.

Ignorantia juris neminem excusat

Chom hep anaout ar gwir n'eo digarez da zen .

Ignorantia legis non excusat

''Chom hep anaout ar gwir n'eo ket digarez

Ignoti nulla cupido

Ne c'hoantaer ket pezh n'anavezer ket (Ovidius)

In

In cauda venenum

El lost emañ ar binim. Hag e dibenn ar frazenn, pe ar brezegenn, pe ar pennad-skrid, emañ ar gerioù drouk.

Incipit

In dubio pro reo

En arvar e ranker lezel an tamallad

In fine

Er fin, a-benn ar fin.

In girum imus nocte et consumimur igni

Treiñ a reomp en noz ha devet gant an tan . Un amzrec'had an hini eo (tu zo da lenn a zehou da gleiz).

In medias res

E-kreiz an traoù. Tro-vicher (danevelliñ, filmaozañ) a dalv da gregiñ gant un danevell e-kreiz an ober, pe pa vez bet c'hoarvezet an darn vrasañ eus an traoù.

In medio stat virtus

Er c'hreiz emañ ar vertuz ... ha n'eo ket en daou benn pellañ μηδεν αγαν (mêdén ágan)

In naturalibus: en e noazh.

In partibus

A vez lavaret diwar-benn un eskob anvet e douaroù ha n'int ket kristen pe kristenekaet

In petto

En askre

In silico

Er silikiom, da lavaret eo dre urzhiataer.

In situ

War an dachenn

In vino veritas

Er gwin emañ ar wirionez

In vitro

War ar werenn (Gwerenn un arnodva))

In vivo

War ar bev , da lavarout eo war an dachenn peurvuiañ.

Incredibile dictu

Digredus da lavarout

Inter arma silent leges

En amzer a vrezel eo mut al lezennoù

Inter fæces et urinam nascimur

Etre kaoc'h ha troazh e vezomp ganet (Sant Eosten)

Intra muros

E diabarzh ar mogerioù , pa gomzer eus mogerioù ur gêr gloz.

Ip-ir-is-it

Ipso facto

Dre an ober-se end-eeun

Ira furor brevis est

Ar gonnar zo follentez berrbad

Irritare crabrones

Konnariñ ar sardon, a zo kement ha skeiñ eoul war an tan.

Is fecit, cui prodest

Eñ an hini en deus graet, an hini en deus splet. Evit gouzout piv en deus graet un torfed n'eus nemet klask gouzout piv a c'hounez diwarnañ.

Is pater est quem nuptiæ demonstrant

An tad eo an hini a zo diskouezet gant ar briedelezh. Kement-se a dalveze en un amzer ma ne gomzed ket a dad naturel.

Ite missa est

Kit, echu eo an oferenn. Gerioù diwezhañ an oferenn latin. A vez da gompren gant ar gristenien: Kit, kaset oc'h dre ar bed da embann an Aviel.

Iu

Iunctis viribus

Gant nerzhioù unanet (Unaniezh a ra nerzh)

Iurare in verba magistri

Touiñ dre c'herioù ar mestr

Iuventus stultorum magister

Ar yaouankiz eo mestr ar re sot

L

Labor omnia vincit improbus

Al labour dalc'hus a zeu a-benn a bep tra

Laborare est orare

Labourat zo pediñ. Abalamour da se eo e vez lakaet ar venec'h da labourat e manatioù zo.

Lacrimis struit insidias cum femina plorat

Pa leñv ar plac'h e stegn un antell gant he daeloù (Cato)

Lapsus calami

Ramp ar raosklenn ( ar raosklenn a skrived ganti)

Lapsus linguæ

Ramp an teod (a lavarer lapsus, hep mui alies).

Laudator temporis acti

Meuler oberoù an amzer gwechall. An den a zisplij dezhañ an amzer-vremañ hag a gav gwell re an amzer dremenet; diwar Ars Poetica ( 173), gant Horatius.

Lectio brevior

Lectio difficilior potior

Loc. cit.

M

Ma

Macte animo ! Generose puer, sic itur ad astra

Nerzh-kalon, bugel hael, Evel-se eo ez eer betek ar stered!

Magis ter meus asinus est

Magister dixit

Ar mestr en deus lavaret.

Magistra vitae

Magna Carta

Magna cum laude

Gant kalz a veuleudi

Magna est vis consuetudinis

Magna Europa est Patria Nostra

Magna Graecia

Gres vras

Magna pars

Magnae spes altera Romae

Magni nominis umbra

Magnificat

Magno cum gaudio

Magnum opus

Oberenn veur

Major e longinquo reverentia

A bell ec'h estlammer gwell. Pa weler an dud a renk uhel a dost e weler ez int eveldomp.

Maiora premunt

Maiores pennas nido

Mala fide

Feiz fall

Mala fides superveniens non nocet

Mala herba cito crescit

Mala in se

Mala mala mala sunt bona

Mala quia vetita

Mala tempora currunt

Male captus bene detentus

Male parta, male dilabuntur

Malitia supplet aetatem

Malitiis non est indulgendum

Malo periculosam libertatem quam quietum servitium

Maluisses cloacas Augeae purgare

Malum discordiae

Malum est mulier sed necessarium malum

Malum in se

Malum prohibitum

Malum quo communius eo peius

Mandatum morte resolvitur

Manibus date lilia plenis

Mantua me genuit, Calabri rapuere, tenet nunc Parthenope; cecini pascua rura duces

Manu militari

Gant dorn an arme, dre nerzh. (heñvel ouzh Manus milites)

Manumissio

Manus celer dei

Manus dei

Dorn Doue

Manus manum lavat

An dorn a walc'h an dorn. E brezhoneg bemdez: An eil dorn a walc'h egile.

Manus milites

Gant dorn ar soudarded. Da lavarout en un doare rust, dreist-holl pa vezer lakaet e-maez un ostaleri manu militari.

Manus multae cor unum

Mare clausum

Mare liberum

Mare nostrum

Hon mor-ni

Margaritas ante porcos

Perlez dirak ar moc'h. A vez lavaret diwar-benn traoù brav diskouezet da dud dizesk.

Mater artium necessitas

Mater Dei

Mamm Doue

Mater facit

Mater familias

Mater semper certa (pater autem incertus vel pater numquam) - Sulla maternità c'è sempre certezza

Maxima debetur puero reverentia

Maxima debetur reverentia canis

Maximum ius maxima iniuria

Me

Mea culpa

Dre ma faot ! ; Tennet eus ur bedenn gatolik e latin, ar c'h-Confiteor)

Media vita in morte sumus

Medice, cura te ipsum

Mesisin, en em bare da-unan

Medicus curat, natura sanat

Prederiañ a ra ar medisin, pareañ a ra an natur. N'eo ket ar medisin zo kaoz pa wella d'ur c'hlañvour.

Medicus non accedat nisi vocatur

Medio tutissimus ibis

Mediolanum captum est

Melius abundare quam deficere

Gwell eo muioc'h eget nebeutoc'h

Melius est reprehendant nos grammatici quam non intelligant populi

Melius re perpensa

Melius scitur Deus nesciendo

Memento audere semper

Memento homo, quia pulvis es et in pulverem reverteris

Memento mori

Bez soñj eus ar re varv

Memento audere semper

Bez soñj da glask, bez soñj da grediñ ober bepred

Memento quia pulvis es

Bez soñj ez out poultrenn/ludu

Memento vivere

Mens agitat molem

Mens et manus

Mens rea

Mens sana in corpore sano

Ur spered yac'h en ur c'horf yac'h (Juvenal)

Mentem sanctam spontaneam honorem Deo et Patriae liberationem

Mi

Miles gloriosus

Minatur innocentibus qui parcit nocentibus

Minimum minimorum

Ar bihanañ eus ar re vihanañ

Minus dixit lex quam voluit

Mirabile dictu

Mirabile visu

Souezhus da welout

Miscerique probat populos et foedera iungi

Misera contribuens plebs

Misera est magni custodia census

Misera est servitus ubi ius est aut incognitum aut vagum

Miserabile visu

Miserere

Ho pet truez

Miserere nobis

Ho pet truez ouzhimp

Missi dominici

Kaset gant an aotrou

Missio dei

Missit me dominus

Mittimus

Mo

Mobilis in mobili

Modus dicendi

An doare da lavarout

Modus morons

Modus operandi

An doare d'ober

Modus ponens

Modus tollens

Modus vivendi

An doare da vevañ. A vez implijet dreist-holl evit komz eus un doare emglev etre tud bet oc'h en em gannañ.

Monasterium sine libris est sicut civitas sine opibus

Monitoribus asper

Monstrum vel prodigium

Montaini semper liberi

Montis insignia calpe

More ferarum

Hervez boaz al loened ferv (peurvuiañ diwar-benn an oberoù reizhel)

More solito

More uxorio

Hervez boaz ar briedelezh

Moriamur pro rege nostro Maria Theresia

Morior invictus

Morituri nolumus mori

Morituri te salutant - Coloro che stanno per morire ti salutano

Mors acerba

Mors certa, hora incerta

Sur eo ar marv, diasur eo an eur.

Mors est ianua vitae

Mors etiam non sufficit

Mors omnia solvit

Ar marv a deuz pep tra

Mors omnibus

Mors tua vita mea

Da varv-te eo ma buhez-me

Mors vincit omnia

Ar marv zo trec'h war bep tra; enebet ouzh Omnia vincit amor

Morte magis metuenda senectus

Mortui vivos docent - Lascia che i morti insegnano ai vivi. Si riferisce all'uso di tessuti d'archivio, organi e musei di patologia

Mortuum flagellas

Mores Maiorum

Motu proprio

Mu

Mulgere hircum

Mulier est hominis confusio

Multa paucis

Multa renascentur quae iam cecidere

Multi sunt vocati, pauci vero electi

Kalz a zo galvet, nebeud a zo dibabet

Multis e gentibus vires

Multitudo sapientium sanitas orbis

Multo se ipsum quam hostem superare operosius est

Multum in parvo

Mundae vestis electio adpetenda est homini

Mundus senescit

Mundus vult decipi, ergo decipiatur

Munit haec et altera vincit

Mutantur saella animantium et quasi cursores vitai lampada tradunt

Mutatio libelli

Mutatis mutandis

O kemmañ pezh a zo da gemmañ. Ma kemmer pezh a ranker kemmañ.

N

Navigare necesse est.

De toegangspoort van de vroegere Citadel van Gent .

Na

Natura abhorret a vacuo

Kasoni en deus an natur rak ar goullo.

Natura non facit saltus (Leibniz)

Naturam expelles furca, tamen usque recurret (Horatius)

Navigare necesse est, vivere non est necesse

merdeiñ zo ret, bevañ n'eo ket. Distaget gant Gnaeus Pompeius.

Ne

Nec Hercules contra plures

N'eus Herakles ebet ouzh an engroez

Nec plus ultra

N'eus netra gwell. N'eus ket gwelloc'h. Ar pep gwellañ eo.

Nec pluribus impar

N'eo ket par da veur a hini (da veur a heol heol). Sturienn ar roue gall Loeiz XIV)

Nemo auditur propriam turpidudinem allegans

Den na vo klevet o komz eus e vezh

Nemo censetur ignorare legem

Ne c'hall den chom hep anaout al lezenn.

Nemo judex in causa sua

Den (ne c'hall bezañ) barner en e afer

Neque ignorare medicum oportet quæ sit ægri natura

Arabat d'ar medisin chom hep anaout petra eo natur (orin) ar c'hleñved

Ni

Nihil lacrima citius arescit

Netra ne sec'h buanoc'h eget un daeraouenn

Nihil obstat

N'eus netra a yafe a-enep (frazenn a ro aotre an Iliz katolik da embann ul levr relijion).

Nil novi sub sole

Netra nevez dindan an heol.

Nil sine numini

(N'eus ) netra hep bolontez an doueed (a vez anavet dre an diouganoù).

No

Non causa pro causa

Noli me tangere

Na stok ket ouzhin. Distaget gant Jezuz, hervez ar Vulgata.

Nomen est omen

Diougan eo an anv

Non fui, fui, non sum, non curo

Ne oan ket, bet on, n'on ket, ne ran forzh. Bezenskrivadur a gaver berraet e NFFNSNC.

Non licet omnibus adire Corinthum

N'eus ketaotre d'an holl da vont da Gorinti (Korinti a oa brudet da vezañ ur gêr binvidik ma oa ker koust ar vuhez en Henamzer , hag ezhomm a oa da gaout arc'hant da vevañ eno)

Non nobis domine, non nobis nomine sed tuo da gloriam

N'eo ket evidomp Aotrou, n'eo ket en hon anv deomp, met evit da c'hloar

Non omnia possumus omnes

An holl n'hallont ket pep tra

Non sequitur (literary device)

Non scholæ, sed vitæ discimus

N'eo ket evit ar skol eteskomp, met evit ar vuhez

Non ut edam vivo, sed ut vivam edo

N'eo ket evit debriñ e vevan, met evit bevañ e tebran

Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum

Non vini vi no, sed vi no aquæ

Ne'o ket abalamour d'ar gwin e neian, met abalamour d'an dour e neuian. C'hoari war ar gerioù.

Nondum amabam, et amare amabam

Nosce te ipsum

(γνώθι σεαυτόν ; gnôthi seautón))

Nota bene

Notit mat, taolit evezh ; berraet alies dre N.B..

Nu

Nulla dies sine linea

Deiz ebet hep (skrivañ) linenn ebet. Reolenn ar skrivagner.

Nulla est medicina sine lingua latina

N'eus ket a vedisin(erezh) hep latin. Ret eo gouzout latin a-benn bezañ medisin. Tud zo a gompren: ul louzoù hep netra skrivet warnañ zo didalvoud.

Nulla poena sine lege

Kastiz ebet hep lezenn. Arabat eo reiñ ur c'hastiz ha n'eo ket skrivet el lezenn.

Nulla regula sine exceptione

N'eus reolenn hep he nemedenn

Nulla res tam necessaria est quam medicina

N'eus mann ken ret hag ar medisinerezh

Nunc est bibendum

Bremañ emañ evañ ! (Horatius) Poent eo evañ, a lavaro an dud o deus tapet sec'hed. A blij da lod lavarout ivez, pa gavont hir ha padus ar brezegenn arabadus, en ur sellout ouzh ar boutailhadoù a zo war an daol.

O

Op. cit.

O tempora, o mores !

Oculi plus vident quam oculus

Meur a lagad a wel gwell eget unan

Oculos habent et non videbunt

Daoulagad o deus ha gwelout ne reont ket

Oderint, dum metuant

Ra vagint kasoni (ouzhin), gant ma toujint ac'hanon.

Omne ignotum pro terribili

Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, sæpe autem omnia, quæ valetudini contraria sunt, faciunt

An holl dud a c'hoanta yec'hed dezho, met alies e reont kontrol dezhañ.

Omnes vulnerant, ultima necat

An holl a c'hloaz, an diwezhañ a lazh. A weler war an horolajoù, pa'z eus anv eus an eurioù.

Omnia mea mecum porto

Omnia vincit amor

Ar garantez a deu a-benn eus pep tra. Gwerzenn gant Vergilius. A c'hall bezañ lavaret ivez Amor Vincit Omnia , anv ul livadur gant Caravaggio.

Omnibus viis Romam pervenitur

Da Roma e kas an holl hentoù

Omnis homo mendax

Pep den zo gaouiat

Omnium artium medicina nobilissima est

Optimum medicamentum quies est

Ar gwellañ louzou eo an diskuizh

Ora et labora

Ped ha labour. Ger-stur ar venec'h.

P

Pa

Panem et circenses

Bara ha c'hoarioù (Juvenal)

Pax melior est quam iustissimum bellum

Gwelloc'h ar peoc'h eget ar reishañ brezel

Pe

Pecunia non olet

Gant an arc'hant n'eus c'hwezh ebet (Vespasianus)

Per aspera ad astra

Dre hentoù serzh davet ar stered (Heñvel ouzh « Ad augusta per angusta ».)

Per inania regna

E rouantelezh ar skeudoù

Per scientiam ad salutem ægroti

Dre ar skiant e tremen yec'hed ar c'hlañvour

Perinde ac cadaver

Evel ur c'horf marv

Persona non grata

Den ha n'eo ket c'hoantaet. A vez lavaret diwar-benn un den ha ne garfed ket gwelout en ul lec'h, abalamour d'ar pezh en deus graet pe lavaret, pe a virer outañ da vont en ul lec'h.

Pl

Plenus venter non studet libenter

Plures crapula quam gladius perdidit

Ar vezventi he deus kaset da goll muioc'h a dud eget ar c'hleze

Po

Post cenam non stare sed mille passus meare

Post hoc non est propter hoc

Goude an dra-se, met n'eo ket abalamour d'an dra-se

Post mortem nihil est

Goude ar marv n'eus mann

Post scriptum

Skrivet war-lerc'h  ; berraet alies dre P.S..

Potius mori quam foedari

Kentoc'h mervel eget bezañ saotret ; ger-stur Breizh eo.

Pr

Præsente medico nihil nocet

Pa vez ar medisin aze ne c'hoarvez droug ebet

Prævenire melius est quam præveniri

Primum non nocere

Da gentañ chom hep ober noaz (sturienn medisinerezh)

Primus inter pares

An hini kentañ e-touez tud par

Q

Qualis artifex pereo !

Pebezh arzour an hini zo o vont da vervel (ganin-me)  ! Lavaret gant Neron pa oa o vervel, hervez Suetonius.

Qualis pater, talis filius

Hevelep tad, hevelep mab. Mab e dad eo Kadiou.

Qui nescit dissimulare, nescit regnare

Neb na oar ket kuzhat ne oar ket ren

Qui rogat, non errat

Neb a c'houlenn ne fazi ket

Qui scribit, bis legit

Neb a skriv a lenn div wech. Lavar da zeskiñ d'ar studierien labourat.

Qui tacet, consentire videtur

Quia nominor leo

Peogwir eo leon ma anv

Quia pulvis es et in pulverem reverteris

Quid pro quo

Un dra bennak evit un dra bennak

Quidquid agis, prudenter agas, et respice finem !

Quidquid discis, tibi discis

Quis custodiet ipsos custodes ?

Piv a ziwallo an diwallerien ? (Juvenal)

Quo fata ferunt

Quod erat demonstrandum (Q.E.D.)

Quod licet Iovis, non licet bovis

Quod medicina aliis, aliis est acre venenum

Quosque tandem abutere, Catilina, patientia nostra

Quot capita, tot sententiæ

R

Rara avis

Reddite ergo quæ Cæsaris sunt Cæsari et quæ Dei sunt Deo

Reductio ad absurdum

Kas da ziskiantegezh da lavarout eo prouiñ dre arguzennoù diskiant; doare poellata a lakaer da vont en-dro pa groger da lakaat da wir ar c'hontrol eus ar pezh a glasker prouiñ, (gwelout ab absurdo)

Rem acu tetigisti

An dra gant ar beg (beg an nadoz) hoc'h eus stoket outañ (Plautus) ; a vez lavaret pa vez divinet un dra bennak; e brezhoneg yac'h: Deuet eo ganit!

Repetitio est mater studiorum

An adlavarout eo mamm ar studioù

Requiescat in pace

Ra ziskuizho e peoc'h ; berraet dre R.I.P. peurliesañ.

Res judicata pro veritate habetur

tra barnet zo gwirionez; reolenn eus ar gwir: ur varnedigezh embannet zo evel un dra prouet.

Res nullius

tra da zen ebet; a vez lavaret pa ne vez perc'henn ebet d'un dra bennak.An douar n'eo ket ur res nullius gwech ebet.

Res, non verba

An dra, ha n'eo ket gerioù; a vez lavaret pa weler eo deuet ar poent da ober, ha n'eo ket a-walc'h chom da gaozeal. Ar memes spered a gaver er c'hrennlavar flemmus brezhonek Teod hir, dorn berr, a vez lavaret diwar-benn tud.

Retro Satana !

Gwelout Vade retro Satana.

S

Sæpe morborum gravium exitus incerti sunt

Salus ægroti suprema lex

Sapientia est potentia

Furnez a zo galloud

Semper fidelis

Feal bepred (sturienn ar soudarded US Marines)

Senatus Populusque Romanus

Ar Sened hag ar Bobl Roman  ; berraet dre S.P.Q.R..

Si napo leo viveret, hominem non esset

Ma vevje al leon diwar irvin ne zebrje ket tud

Si tacuisses, philosophus mansisses

Mar bijes tavet, e vijes chomet prederour

Si vis pacem, para bellum

Mar deo ar peoc'h a fell dit, prient ar brezel

Si vis pacem, para iustitiam

Mar deo ar peoc'h a fell dit, prient ar justis

Sic

Evel-se emañ . Implijet alies en embannadurioù pa glasker sachañ evezh al lenner war an doare ma'z eo skrivet ar ger, dic'hortoz pe fazius, da ziskouez n'eus vi-koukoug ebet en doare-skrivañ

Sic et simpliciter

Evel-se emañ, ken plaen ha tra.

Sic luceat lux

Ra splanno ar gouloù evel-se

Sic transit gloria mundi

Evel-se e tremen gloar ar bed (bomm lavaret d'ar pab nevez da zegas da soñj dezhañj eo berrbad ar gloar ha bresk ar galloud.

Similia similibus curantur

Sine die

Hep deiz. Hep resisaat pegoulz.

Sine labore non erit panis in ore

Hep labour ne vo ket a vara ez kenoù, a c'haller treiñ ivez evel-henn: Gant da zaouarn ez kodelloù ne lakai ket bara ez kenoù.

Solem lucerna non ostenderent

Soli sol soli

Spes salutis

Spoliatis arma supersunt

Stat sua cuique dies

Statu quo

Statu quo ante bellum

Stricto sensu

Er ster strizh.

Substructiones Insanae

Sui generis

Summum jus, summa injuria

Supremum vale

Gerioù eus Metamorfozoù Ovidius, distaget gant Orfeos pa goll Euridike en eil tro. Ne vez ket aes d'an dud ober ur supremum vale d'ar bed-mañ.

Sursum corda !

Savit, kalonoù!. A vez lavaret da reiñ nerzh-kalon.

Sutor, ne supra crepidam

Kereour, arabat mont uheloc'h eget ar votez

T

Tarde venientibus ossa

D'ar re degouezhet diwezhat, an eskern. (A vez lavaret d'ar re a zegouezh diwezhat ouzh taol)

Tempora mutantur et nos mutamur in illis

Tempori servire

Terminus

Testis unus, testis nullus

Un test (hepken zo evel) test ebet .

Timeo Danaos et dona ferentes

Aon am eus rak ar C'hresianed ha pa vefent o tegas profoù.

Timeo hominem unius libri

Aon am bez rak den ul levr (hepken) An den na gred nemet en ul levr (hini e relijion) a zo dañjerus.

Tres faciunt collegium

Marv Caesar, livet gant Vincenzo Camuccini.

Tu quoque mi fili

Te ivez ma mab ! Gerioù lavaret gant Julius Caesar pa oa o vervel d'e vab Brutus en devoa kontellataet anezhañ. E gwirionez en doa distaget ar frazenn-se e gregach.

U

Ub

Uberrima fides (a-wec'hoù uberrimae fidei, en dro-c'henel)

Fonnusañ feiz, kreñvoc'h c'hoazh eget bona fide; enebet ouzh caveat emptor .

Ubi amici ibidem opes

Ubi amor, ibi dolor

E-lec'h ma vez karantez e vez poan.

Ubi bene, ibi patria

E-lec'h ma vez an den en e vleud, eno emañ e vammvro .

Ubi commoda, ibi incommoda

An doueez Concordia, e kein ur pezh.

Ubi concordia, ibi victoria

E-lec'h ma emañ Concordia (ma vez emglev) emañ Victoria (e vez an trec'h)

Ubi deficiunt equi, troctant aselli

Ubi dubium, ibi libertas

Ubi eadem legis ratio, ibi eadem legis dispositio

Ubi feuda, ibi demania

Ubi fumus, ibi ignis

Ubi lex voluit dixit, ubi noluit tacuit

Ubi maior minor cessat

Ubi mel ibi apes

Ubi lex non distinguit, non distinguere debemus

Ubi ordo, ibi pax et decor; ubi pax et decor, ibi laetitia

Ubi periculum

Ubi societas, ibi ius

E-lec'h m'emañ ar gevredigezh emañ ar gwir. N'eus kevredigezh ebet hep lezennoù, pe reolennoù.

Ubi solitudinem faciunt, pacem appellant.

E-lec'h m'o deus graet un dezerzh o deus lavaret e oa ar peoc'h.

Ubi sunt

Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia

E-lec'h ma vi Gaius, e vin Gaia. Bomm da zisklêriañ fealded etre ar priedoù roman da zeiz an eured. Gaia eo an douar, hag a ro he frouezh.

Ultima ratio regum war ur c'hanol

Ul

Ultima ratio regum

Diwezhañ arguzenn ar rouaned. Ger-stur war ar c'hanolioù war urzh Kardinal Richelieu.

Ultra posse nemo obligatur

Ultra vires

Ulula cum lupis, cum quibus esse cupis

Um

Umbra suam metuit

Un

Una hirundo non facit ver

Una res est in obligatione, duae autem in solutione

Una salus victis, nullam sperare salutem

Una tantum

Unguibus et rostro

Unicuique suum

Una nota super la, semper est canendum fa|Una nota super la, semper est canendum fa]]

Uno pro puncto caruit Martinus Asello (Ob solum punctum caruit Martinus Asello)

Unum castigabis, centum emendabis

Mar kastizez unan (ur fazi) e reizhi kant Arabat kastizañ an holl fazioù nag an holl fazierien.

Unus inter pares

Unus omnium parens mundus est

Unus testis, nullus testis

Ur

Urbi et orbi

A vez lavaret diwar-benn embannoù ar pab graet d'ar gêr (Roma) ha d'ar bed.

Us

Usufructus est ius alienis rebus utendi fruendi, salva rerum substantia

Usque ad finem

Usque ad effusionem sanguinis

Usque ad infera, usque ad coelum

Usque ad sidera, usque ad inferos

Usque tandem

Usus magister est optimus

An ober eo ar gwellañ mestr.

Usus sine fructu

Ut

Ut ameris, amabilis esto

Evit bezañ karet, bez hegarat

Ut desint vires, tamen est laudanda voluntas

Ut pictura poësis

Ut sementem feceris, ita metes

Ut res magis valeat quam pereat

Ut sis nocte levis, sit cena brevis

Ma kerez kaout un nozvezh vat (a gousk), gra ur goan verr

Uti lingua nuncupassit, ita ius esto

Utile per inutile non vitiatur

Uti, non abuti

Ober, ha n'eo ket reober

Ut supra

Evel (meneget) uheloc'h

V

Va

Vacatio legis

Ezvezañs al lezenn

Vade ad formicam

Kae d'ar verienenn. Frazenn eus ar Bibl latin, ar Vulgata, ma lenner, er Proverboù (6:6) : Kae d'ar veienenn ... sell penaos e ra ha bez fur!

Vade in pace

Kae en peoc'h. Bomm ar beleg katolik e dibenn ar gofesadenn.

Vade mecum

Deus ganin (Ur vade-mecum zo ul levr (peurvuiañ) a vez atav ganeoc'h.)

Vade retro Satana

Tec'h alese, Satanaz ! Respont graet d'al lubanerien ha tempterien. Deuet eus ar Vulgata (Aviel Mark, 8:33), ma lavare Jezuz da Bêr:Vade retro me Satana (Kae diwar ma zro, Satan)

Vae soli !

Gwa an den e-unan! Frazenn eus an Ekleziastez.

Væ victis !

Gwa ar re drec'het ! (A voe distaget gant Brennus, penn-brezel galian, war-lerc'h kemer kêr Roma)

Vale

Chom yac'h. Doare saludiñ latin, a dalve kement ha kenavo.

Vanitas vanitatum et omnia vanitas

Goulloder ar goulloderioù, goulloder eo pep tra. Frazenn eus an Ekleziastez.

Vare, Vare, redde mihi legiones meas !

Varus, Varus, daskor ma lejionoù din!. Distrujet e voe al lejionoù roman e Germania gant Arminius en emgann Teutoburg er bloaz 9 ; hervez Suetonius (Vita Divi Augusti, 23.49) e veze lavaret kement-se gant an impalaer Aogust en e gousk.

Variorum

Gant a bep seurt. Berradur ar bomm Cum notis variorum scriptorum (gant notennoù a bep seurt skrivagnerien): merk war embannadurioù latin kozh.

Varitatio delectat

Varium et mutabile semper femina

Kemmus ha hedro e vez ar vaouez atav. Gwerzenn gant Vergilius en Aeneis (IV)

Ve

Kartenn eus skol Highfield, en Hamilton (Ontario), war-dro 1910

Velle est posse

Youlañ a zo gallout, da lavarout eo: Neb a venn, hennezh a c'hall. Ger-stur skol Hillfield, en Hamilton (Ontario), Kanada.

Venia aetatis

Veni vidi vici

Deuet on, gwelet em eus, trec'het em eus. A vije bet lavaret gant Julius Caesar da Sened Roma da gontañ an emgann ouzh ar roue Pharnaces II e-kichen Zela e 47 kent JK .

Ventis secundis, tene cursum

Vera causa

(Ar) gwir abeg

Verba docent, exempla trahunt

Kelenn a ra ar c'homzoù, sachañ (an dud) a ra ar skouerioù

Verba sine penu et pecunia

Verbatim

Verba volant, scripta manent

Ar c'homzoù a nij kuit, ar skridoù a chom . Lavaret gant Caius Titus dirak Sened Roma.

Vere Papa mortuus est

Veritas odium parit

Ar wirionez a c'han ar gasoni. Pe: Mamm d'ar gasoni eo ar wirionez. E brezhoneg e vez laret : Ar wirionez a zo kazuz D'an hini a zo kablus.

Veritas odium parit, obsequium amicos

Gant ar wirionez e sav kasoni, gant klufennerezh e teu mignoned.

Vestigia terrent

Vestis virum facit

Veta superis reddite

Veto

Herzel a ran (ouzh tra pe dra da dremen pe da vezañ). Ger implijet da lavarout ez eus lakaet berz gant un aotrouniezh bennak.

Vexata quaestio

Vi

Vi veri universum vivus vici

Via

Dre hent, evel en Aet e oan da Guba via Madrid. E saozneg dreist-holl e vez implijet.

Via crucis

Vice versa

En daou du a bep eil

Victrix causa diis placuit, sed victa Catoni

Kaoz an trec'hour he deus plijet d'an doueed, kaoz an hini trec'het da Gaton (Lucain, Pharsale, I, 128)

Vide supra

Gwelit uheloc'h

Video meliora proboque deteriora sequor

Ar mad a welan, hag a garan, hag an droug a ran (Ovidius, Ar Metamorfozoù ; Komzoù lakaet war-gont Medea)

Videre nostra mala non possumus, alii simul delinquunt, censores sumus

Vigilantibus non dormientibus iura succurrunt

Vilicus ne sit ambulator;Vim vi repellere licet

Vincere scis, Hannibal, victoria uti nescis;

Vinculum amoris est idem velle

Vindica te tibi

Vinum aqua miscere

Lakaat dour er gwin, bezañ izeloc'h e gribenn.

Vinum et musica laetificant cor

Gwin ha sonerezh a laouena ar galon.

Vir bonus dicendi peritus

Vir ex virtute

An den dre ar vertuz. Ger-stur Skol Itron Varia Gwengamp.

Vires acquirit eundo

Virgo intacta

Viribus unitis

Virtus post nummos

Ar vertuz war-lerc'h an arc'hant

Virtus unita fortior

Virtute siderum tenus

Vis comica

Vis, consili expers, mole ruit sua

Vis experiri amicum? Calamitosus fias

Vis grata puellae

Feulster c'hoantaet gant ar plac'h. Tennet eus Ars amatoria, gant Ovidius.

Vis maior

Vita brevis, ars longa, occasio praeceps, experimentum periculosum, iudicium difficile

Vita mortorum est in memoria vivorum

Vita mutatur non tollitur

Vita non est vivere sed valere

Vitiantur et vitiant o Vitiantur sed non vitiant

Vive et me ama

Bev ha kar ac'hanon . A vez lakaet e dibenn ul lizher a-wechoù. A seblant savet diwar skouer ar frazenn izeloc'h.

Vivere est cogitare

Vive valeque

Bev ha bez yac'h. A vez lakaet e dibenn ul lizher a-wechoù. Diwar Horatius (Flemmganoù, II, 5)

Vivit sub pectore vulnus

Vixit

Bevet en (he) deus. Gant ar ger-se e veze kemennet marv un den gant ar Romaned.

Vo

Sant Yann ar Badezour livet gant Tizian. Ar vouezh o huchal en dezerzh, hervez an Aviel.

Volenti non fit iniuria

Vox clamans in deserto

Ar vouezh o huchal en dezerzh . Tennet eus ar Bibl, e Levr Isaiah (40), ha respont roet gant Yann ar Badezour pa voe goulennet outañ « Piv out-te ? » A vez implijet gant kelennerien er c'hlas da ziskouez ne vezont ket selaouet nemeur. Ur ster all a vez roet d'ar bomm kemeret evel ger-stur Dartmouth College, e New Hampshire, SUA : mouezh an deskadurezh eo ar skol e gouelec'h New Hampshire.

Vox populi vox dei

Mouezh ar bobl eo mouezh Doue . Eus youl ar bobl eo ez eus kaoz. Beerraet e vez alies ha komz a reer eus vox populi nemetken. Gweet e vez ar ster alies e saozneg ar gazetennerien ha ne dalv nemet mouezh an dud (people) goulennataet, o c'homzoù gwir, enebet ouzh pezh a lavar ar c'hazetenner e-unan eus ar gaozeadenn.

V.S.L.M

pennlizherennoù a dalv « Votum Solvit Libens Merito » ; A galon vat en deus graet hervez e c'houestl. A veze skrivet war an ex-voto e Roma gozh)

Vu

Horolaj-heol, skrivet warnañ Vulnerant omnes, ultima necat.

Vulgare amici nomen, sed rara est fides

Vulgus vult decipi, ergo decipiatur

Vulnerant omnes, ultima necat

An holl a c'hloaz, an diwezhañ a lazh. Eus an eurioù ez eus kaoz amañ: kavet e vez ar frazenn war an horolajoù-heol.

Vulpes et uva

Vulpes pilum mutat, non mores

Kemmañ e vlev a ra al louarn; kemmañ e zoare da vevañ ne ra ket.

Pennadoù kar

• Lavaroù latin ar gwir