Poultr-tarzh : diforc'h etre ar stummoù
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
D Bot: Migrating 76 interwiki links, now provided by Wikidata on d:q12861 (translate me) |
||
| Linenn 34: | Linenn 34: | ||
[[Rummad:Kimiezh]] |
[[Rummad:Kimiezh]] |
||
[[af:Buskruit]] |
|||
[[an:Polvora]] |
|||
[[ar:بارود]] |
|||
[[arz:بارود]] |
|||
[[az:Barıt]] |
|||
[[ba:Дары]] |
|||
[[bat-smg:Paraks]] |
|||
[[be:Порах]] |
|||
[[be-x-old:Порах]] |
|||
[[bg:Барут]] |
|||
[[bs:Barut]] |
|||
[[ca:Pólvora]] |
|||
[[co:Polvera negra]] |
|||
[[cs:Střelný prach]] |
|||
[[cv:Тар]] |
|||
[[cy:Powdwr gwn]] |
|||
[[da:Krudt]] |
|||
[[de:Schießpulver]] |
|||
[[el:Πυρίτιδα]] |
|||
[[en:Gunpowder]] |
|||
[[eo:Nigra pulvo]] |
|||
[[es:Pólvora]] |
|||
[[et:Püssirohi]] |
|||
[[fa:باروت]] |
|||
[[fi:Ruuti]] |
|||
[[fiu-vro:Püssäruuh]] |
|||
[[fr:Poudre à canon]] |
|||
[[gan:火藥]] |
|||
[[gl:Pólvora]] |
|||
[[he:אבק שריפה]] |
[[he:אבק שריפה]] |
||
[[hi:बारूद]] |
|||
[[hr:Barut]] |
|||
[[hu:Lőpor]] |
|||
[[id:Bubuk mesiu]] |
|||
[[is:Byssupúður]] |
|||
[[it:Polvere da sparo]] |
|||
[[ja:火薬]] |
|||
[[ko:화약]] |
|||
[[ku:Barûd]] |
|||
[[la:Pulvis pyrius]] |
|||
[[li:Polfer]] |
|||
[[lt:Parakas]] |
|||
[[lv:Šaujampulveris]] |
|||
[[mk:Барут]] |
|||
[[ml:വെടിമരുന്ന്]] |
|||
[[mn:Дарь]] |
|||
[[ne:बारूद]] |
|||
[[new:गनपाउडर]] |
|||
[[nl:Buskruit]] |
|||
[[nn:Krut]] |
|||
[[no:Krutt]] |
|||
[[oc:Polvera]] |
|||
[[pam:Ubat]] |
|||
[[pl:Proch]] |
|||
[[pnb:گن پاؤڈر]] |
|||
[[pt:Pólvora]] |
|||
[[qu:Ratata allpa]] |
|||
[[ru:Порох]] |
|||
[[sah:Буорах]] |
|||
[[sh:Barut]] |
|||
[[simple:Gunpowder]] |
|||
[[sk:Pušný prach]] |
|||
[[sl:Smodnik]] |
|||
[[sr:Барут]] |
|||
[[sv:Krut]] |
|||
[[sw:Baruti]] |
|||
[[ta:வெடிமருந்து]] |
|||
[[th:ดินปืน]] |
|||
[[tl:Pulbura]] |
|||
[[tr:Barut]] |
|||
[[uk:Порох]] |
|||
[[vi:Thuốc súng]] |
|||
[[war:Pulbura]] |
|||
[[xal:Дәр]] |
|||
[[yi:שיספולווער]] |
|||
[[zh:火药]] |
|||
[[zh-yue:火藥]] |
|||
Stumm eus an 6 Ebr 2013 da 00:33
Da bep ment hec'h implij resis.
Poultr-tarzh pe c'hoazh poultr du a reer eus un danvez-tarzh entanus a vez implijet evit luskañ bannadelloù[Y 1] dre armoù-tan ha da sevel ardivinkoù tezgalvezel evel an tanioù-arvest.
Ur meskaj 75 % holen-moger (KNO3), 15 % karbon (C) ha 10 % soufr (S) eo ar poultr du a vez fardet an aliesañ.
Istor
War-dro 1044
Adal kreiz ar Iañ kantved e voe mesket holen-moger (nitrat a botasiom) ha soufr a-benn fardañ louzeier evit ar yec'hed[1], alese anv sinaek ar poultr-tarzh : 火藥 (pinyin huǒ yào), "tan dramm".
War-dro ar bloavezh 808 e teskrivas an alkimiour Qing Xuzi ur meskaj a zo tost d'ar poultr-tarzh[2]. E kreiz an IXvet kantved e kaver meneg eus perzhioù entanus ar meskaj-se en ur skrid daoat[3][4] ; ne voe ket pell Sinaiz o tennañ splet eus an dizoloadenn-se : kenderc'hiñ poultr-tarzh a rejont a-hed kantvedoù evit armoù evel bannerioù-flammennoù, bombezennoù, fuc'helloù ha minennoù kent fardañ ar fuzuilhoù kentañ a voe en Istor ar bed.[3]
E-kerzh an XIIIvet kantved e veajas rekipe ar poultr-tarzh betek an Arabed, hep mar dre India, Syria hag Egipt[5]
D'an hevelep mare ez erruas ar rekipe en Europa, dre alouberien o tont eus Mongolia war a hañval.[3] Ar meneg kentañ eus poultr-tarzh a gaver dindan pluenn ar prederour saoz Roger Bacon (war-dro 1214–1294), en e skrid Opus Majus. Adal neuze e voe gwellaet ar rekipe tamm-ha-tamm, dizoloet e voe an tanioù-arvest (a oa anezho e Sina abaoe pell dija), hag e 1774 e stalias ar roue gall Loeiz XIV Melestradurezh Roueel ar Poultroù ma labouras ar skiantour Antoine Lavoisier (1743-1794).
Hiziv an deiz e vez fardet poultr-gwenn diwar nitrokeluloz pe nitrokeluloz ha nitroglikerin. Divoged eo ar poultr-tarzh nevez-se, nebeut a zilerc'hioùa chom goude an darzhadenn en armoù, ha dre ma 'z eo ungeneshoc'h[Y 2] eget ar poultr du e vez resisoc'h an tennoù.
|
An holloueziadur Wikipedia Brezhonek eo embanner ar bajenn-mañ, hogen ne c'hall ket an ditouroù embannet amañ bezañ lakaet da stummadur pe aotre da geñver an embreger danvezioù-tarzh. |
Notennoù yezh
- ↑ Bannadell (a-k. b.): kement tra a vanner dre nerzh evit tizhout ur pal (ur saezh, ur maen, ur boled, hag all betek ar fuc'helloù).
- ↑ Ungenezh (a-k.) : ungenezh eo an danvezioù unvan o frammadur pe dasparzh o elfennoù.
Notennoù
- ↑ BUCHANAN Brenda J., Gunpowder, Explosives and the State - A Technological History, Ashgate Publishing, Farnham, R-U, 2006 ISBN 978-0-7546-5259-5 (en)
- ↑ Chemical Industry Museum of China (en)Tizhet 02/10/2012
- ↑ 3,0 3,1 ha3,2 CHASE Kenneth, Firearms: A Global History to 1700, Cambridge University Press, SUA, 2003, pp. 31-32 ISBN 978-0-521-82274-9 (en)
- ↑ KELLY Jack, Gunpowder: Alchemy, Bombards, & Pyrotechnics: The History of the Explosive that Changed the World, Basic Books, New York, SUA, ISBN 978-0-465-03718-6 (en)
- ↑ HASSAN Ahmad Y., Transfer of Islamic Technology to the West, History of Science and Technology in Islam (en) Tizhet 02/10/2012