Izotop : diforc'h etre ar stummoù
DDiverradenn ebet eus ar c'hemm |
|||
Linenn 45: | Linenn 45: | ||
[[Rummad:Kimiezh]] |
[[Rummad:Kimiezh]] |
||
[[Rummad:Fizik nukleel]] |
[[Rummad:Fizik nukleel]] |
||
[[af:Isotoop]] |
|||
[[an:Isotopo]] |
|||
[[ar:نظير (كيمياء)]] |
|||
[[ast:Isótopu]] |
|||
[[az:İzotop]] |
|||
[[be:Ізатоп]] |
|||
[[be-x-old:Ізатоп]] |
|||
[[bg:Изотоп]] |
|||
[[bn:আইসোটোপ]] |
|||
[[bs:Izotop]] |
|||
[[ca:Isòtop]] |
|||
[[cs:Izotop]] |
|||
[[cy:Isotop]] |
|||
[[da:Isotop]] |
|||
[[de:Isotop]] |
|||
[[el:Ισότοπο]] |
|||
[[en:Isotope]] |
|||
[[eo:Izotopo]] |
|||
[[es:Isótopo]] |
|||
[[et:Isotoop]] |
|||
[[eu:Isotopo]] |
|||
[[fa:ایزوتوپ]] |
|||
[[fi:Isotooppi]] |
|||
[[fo:Isotopar]] |
|||
[[fr:Isotope]] |
|||
[[frr:Isotoop]] |
|||
[[ga:Iseatóp]] |
|||
[[gl:Isótopo]] |
|||
[[he:איזוטופ]] |
|||
[[hr:Izotop]] |
|||
[[ht:Izotòp]] |
|||
[[hu:Izotóp]] |
|||
[[ia:Isotopo]] |
|||
[[id:Isotop]] |
|||
[[is:Samsæta]] |
|||
[[it:Isotopo]] |
|||
[[ja:同位体]] |
|||
[[ka:იზოტოპები]] |
|||
[[kk:Изотоптар]] |
|||
[[kn:ಸಮಸ್ಥಾನಿ]] |
|||
[[ko:동위 원소]] |
|||
[[ku:Îzotop]] |
|||
[[la:Isotopus]] |
|||
[[lmo:Isotop]] |
|||
[[lt:Izotopas]] |
|||
[[lv:Izotops]] |
|||
[[mg:Miratoerana]] |
|||
[[mk:Изотоп]] |
|||
[[ml:ഐസോടോപ്പ്]] |
|||
[[mn:Изотоп]] |
|||
[[mr:समस्थानिके]] |
|||
[[ms:Isotop]] |
|||
[[my:အိုင်ဆိုတုပ်]] |
|||
[[nds:Isotop]] |
|||
[[nl:Isotoop]] |
|||
[[nn:Isotop]] |
|||
[[no:Isotop]] |
|||
[[nov:Isotope]] |
|||
[[oc:Isotòp]] |
|||
[[pl:Izotopy]] |
|||
[[pnb:آئیسوٹوپ]] |
|||
[[pt:Isótopo]] |
|||
[[ro:Izotop]] |
|||
[[ru:Изотопы]] |
|||
[[sh:Izotop]] |
|||
[[simple:Isotope]] |
|||
[[sk:Izotop]] |
|||
[[sl:Izotop]] |
|||
[[sq:Izotopi]] |
|||
[[sr:Изотоп]] |
|||
[[stq:Isotop]] |
|||
[[su:Isotop]] |
|||
[[sv:Isotop]] |
|||
[[sw:Isotopi]] |
|||
[[ta:ஓரிடத்தான்]] |
|||
[[th:ไอโซโทป]] |
|||
[[tl:Isotopo]] |
|||
[[tr:İzotop]] |
|||
[[uk:Ізотопи]] |
|||
[[ur:ہمجاء]] |
|||
[[vec:Ixòtopo]] |
|||
[[vep:Izotop]] |
|||
[[vi:Đồng vị]] |
|||
[[yo:Ísótòpù]] |
|||
[[zh:同位素]] |
|||
[[zh-min-nan:Tông-ūi-sò͘]] |
|||
[[zh-yue:同位素]] |
Stumm eus an 4 Ebr 2013 da 01:31
E fizik nukleel e vez graet izotopoù eus div furm eus un elfenn gimiek a zo dezho ar memes niver atomek, perzhioù kimiek tost heñvel, met ur mas atomek disheñvel.
En abeg d'ar c'hemm a zo etre kenaozioù nukleüsoù an atomoù e sav kemmoù fizikel etre izotopoù ur memes elfenn : digemm e chom atav an niver a brotonoù a glot gant e niver atomek Z; an niver a neutronoù N eo a zo disheñvel eus an eil izotop d'egile.
Notadur
Notet e vez an izotopoù gant o arouez kimiek, klokaet gant o niver mas A (kevatal da niver a nukleonoù an atom) lakaet en nec'h hag a-gleiz d'an arouez.
Da skouer: izotop ar c'harbon, 14 e niver mas, a vez notet 14C.
Peurvuiañ e klokaer ar skrivad-se gant an niver atomek, lakaet en traoñ hag a-gleiz d'an arouez, evit deskrivañ un dazgwered kimiek a zo lodek un izotop enni.
Evel-se e vez notet ar c'harbon 14 .
Perzhioù an izotopoù
Peurheñvel eo perzhioù kimiek izotopoù ur memes elfenn peogwir emañ ar memes niver ag elektronoù ganto.
Dre ma n'emañ ket ar memes niver a neutronoù en nukleüs eo disheñvel mas an atomoù avat. A-drugarez d'ar c'hemm mas atomek e c'heller dispartiañ izotopoù ur memes elfenn dre skalfadouriezh pe dre dronizherezh, ha difediñ anezho evel-se. Ouzhpenn-se e c'hall an atom dont da vezañ distabil en abeg da genfeur an neutronoù en nukleüs: setu perak ez eus izotopoù a zo skinoberiek.
Stabilder an izotopoù
Bez' ez eus 92 elfenn gimiek disheñvel en natur, eus an hidrogen 1H betek ar plutoniom 94Pu. En o zouez, n'o deus an teknetiom 43Tc hag ar prometiom 61Pm nag izotop stabil, nag izotop skinoberiek dezhañ un hanter-vuhez hirbad a-walc'h. Evit ar c'hantadoù a izotopoù naturel-se e seblant o niveroù ketep a brotonoù hag a neutronoù doujañ da reolennoù 'zo :
- war-bouez nebeut e vez kevatal an niver a brotonoù d'an niver a neutronoù evit an elfennoù skañv ; adalek ar c'hrom 24Cr e teu an niver a neutronoù da vezañ brasoc'h eget an niver a brotonoù, mont a ra an nemorant en tu-hont da 50% evit an elfennoù pounnerañ ;
- lod elfennoù stabil-tre a zo dezho un niver a brotonoù pe a neutronoù (pe o-daou) kevatal da unan eus niveroù (graet e vez niveroù-hud anezho) an heuliad:
- 2, 8, 20, 50, 82, 126;
- nebeutoc'h ag izotopoù stabil zo d'an efennoù o deus un niver Z ampar eget d'an elfennoù o deus un niver Z par.
Implij an izotopoù
Gant ar c'harbon ez eus ur c'houblad izotopoù anavezet mat : ar pep brasañ eus ar c'harbon a vez kavet dindan stumm e izotop 12 e vas atomek (ar « c'harbon 12 »); a-hend-all e c'heller kavout kementadoù bihan-bihan eus an izotop 14 e vas atomek (ar « c'harbon 14 ») a zo peurheñvel a-fet kimiezh ouzh ar c'harbon 12 met skinoberiek eo avat, rak en abeg d'an neutronoù ouzhpenn en nukleüs e teu an atom da vezañ distabil. Digevanañ a ra en ur reiñ nitrogen hag en ur embann ur skinoberegeh β beta.
Argemmañ a ra kenfeur an izotop stabil e-keñver an izotop distabil tra ma tro an amzer. War an argemmadur-se eo diazezet an hentennoù deiziadur skinoberiek dre goubladoù izotopoù (an hini vrudetañ anezho eo hentenn an deiziadur dre ar c'harbon 14). Sur a-walc'h ez eo an implij pouezusañ a c'heller ober eus an izotopoù. Gant an dreserien izotopek ez eus un implij all anezho.
Gerdarzh
Dont a ra ar ger izotop eus ar gresianeg isos, "kevatal" ha topos, "lec'h", setu e talvez kement hag er memes lec'h, peogwir emañ holl izotopoù an elfennoù er memes lec'h war an daolenn beriodek.
Daveennoù
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Geriadur brezhonek An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0