Douar (planedenn) : diforc'h etre ar stummoù

Eus Wikipedia
Endalc’h diverket Danvez ouzhpennet
D r2.7.1) (Robot ouzhpennet: pcd:Tière
ar planedenn → ar blanedenn (kavet gant LanguageTool brezhonek)
Linenn 111: Linenn 111:
Stumm ur [[sferenn]] a zo dezhi paneve m'eo ar [[pennahel]]ioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur [[boul|voul]]. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an [[douar]], anezhañ ul lodenn eus [[pluskenn an douar|pluskenn ar blanedenn]] hag ar blanedenn hec'h-unan.
Stumm ur [[sferenn]] a zo dezhi paneve m'eo ar [[pennahel]]ioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur [[boul|voul]]. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an [[douar]], anezhañ ul lodenn eus [[pluskenn an douar|pluskenn ar blanedenn]] hag ar blanedenn hec'h-unan.


Ar [[planedenn douarek]] nemeti eo zo warni kementadoù bras a [[dour|zour]]. Tro-war-dro dezhi ez eus un [[aergelc'h]] tev-tre graet gant [[oksigen]] ha [[nitrogen]], ar re-se an aezhennoù pennañ.
Ar [[planedenn douarek|blanedenn douarek]] nemeti eo zo warni kementadoù bras a [[dour|zour]]. Tro-war-dro dezhi ez eus un [[aergelc'h]] tev-tre graet gant [[oksigen]] ha [[nitrogen]], ar re-se an aezhennoù pennañ.


== Skeudennadur an Douar ==
== Skeudennadur an Douar ==

Stumm eus an 22 Kzu 2012 da 06:27

Douar a adkas amañ, evit implijoù all sellet ouzh Douar (disheñvelout)
Douar
Earth
An Douar gwelet eus Apollo 17

Doareennoù kelc'htro
Skin etre (1 ua) 149 597 887 km
Treuzkiz ar c'helc'htro 9,4×108 km, pe 6,283 ua
Ezkreizennegezh ar c'helc'htro 0,016 710 22
Prantad reveulziañ
siderel
365,256 96 devezh
Tizh kelc'htreiñ etre 29,783 km/s, pe
107 218,8 km/h
Stouadur ar c'helc'htro 0° (dre dermenadur)
Adplanedenn (loarenn) 1, al Loar
Doareennoù fizik
Treuzkiz keheder 12 756,28 km
Treuzkiz polel 12 713,55 km
Platadur er poloù 0,003 352 9
1÷298,242
Gorread 510 067 420km²
Volum 1,083 21Patrom:X1012 km³
Mas 5,973 6Patrom:X1024 kg
Mas volumek etre 5,515Patrom:X103 kg/m³
Gravitadur (led. 45°, uhl. 0) 9,78 m/s²
Prantad treiñ
(devezh siderel)
0,997 258 devezh, pe
23,934 19 h
Tizh treiñ
(er c'heheder)
1 674,38 km/h
Stouadur an ahel 23,45°
Albedo etre 0,367
Tizh frankizadur 11,186 km/s
Temperadur war ar gorre
nebeutañ etre muiañ
182 K 282 K 333 K
Doareennoù an atmosfer
Gwask atmosfer 101 325 Pa
Kediadur an atmosfer a-volum
Nitrogen N2 78,11 %
oksigen O2 20,953 %
Argon Ar  0,934 %
Dour H2O (aezhenn) varius : 0 da 7 %
dioksidenn garbon CO2 var. : 0,01 da 0,1 %

An Douar (anvet Terra e latin) eo an trede planedenn dostañ d’an Heol e sistem an Heol. Furmet e vije bet ar blanedenn 4.57 miliard a vloavezhioù ’zo.

Stumm ur sferenn a zo dezhi paneve m'eo ar pennahelioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur voul. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an douar, anezhañ ul lodenn eus pluskenn ar blanedenn hag ar blanedenn hec'h-unan.

Ar blanedenn douarek nemeti eo zo warni kementadoù bras a zour. Tro-war-dro dezhi ez eus un aergelc'h tev-tre graet gant oksigen ha nitrogen, ar re-se an aezhennoù pennañ.

Skeudennadur an Douar

P'eo ar blanedenn Douar ur voul vras e komzer eus ar voul-douar. Anavezet e oa he stumm gant ar skiantour, matematikour ha steredoniour Eratostenes , un Egiptad gresianeger, en deus jedet tro ur c'helc'h Douar gant ur resisted digredus pa weler teknikoù a c'helle implijout.
Kollet eo bet an anaoudegezhioù-se ken e krede Europiz ar Grennamzer e oa plat an Douar, e troe an Heol en-dro dezhañ eus ar Reter d'ar C'hornôg, hag e tremene dindani diouzh an noz. Koulskoude e voe adkavet testennoù Erastotenes, met hemañ en doa bet rediet kinnig martezeadennoù kemplezh evit displegañ kelc'htro al Loar pa ne gave diaes lavaret e oa an Heol oc'h ober tro ar blanedenn hervez e gerzhed seblantus.

E penn ar 17vet kantved e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar stered treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant Kopernik. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.
Kadarnaat a reas labourioù Kopernik Galileo Galilei hag e tegasas implij ar matematikoù er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù.

Aozadur diabarzh an Douar

Gwiskadoù douarouriezhel an Douar
Donder
( km )
Gwiskad Douester
( g/cm3 )
5 100 –
6 378
1. — Kalon 12,8 - 13,1
2 890 -
5 100
2. — Kalon-diavaez 9,9 - 12,2
35 - 2 890 3. — Mantell-izelañ 3,4 - 5,6
35 - 60 4. — Mantell-uhelañ 3,4 - 4,4
5. — Gorread Mohorovičić
0 - 35 6. — Krestenenn (etre 5 and 200 km diouzh al lec'h) 2,2 - 2,9

Yezh

  • Dre fent e lavarer an (tamm) douar patatez-mañ, pa gomzer eus ar bed.

Lennadurezh

  • Koskoriad an Heol, Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9, pp. 20-25.
Koskoriad an Heol
Planedennoù : Merc'herGwenerDouarMeurzhYaouSadornOuranNeizhan
Korrblanedennoù : CeresPloudon & C'haronErisMakemakeHaumeaQuaoar
Loarennoù pennañ : LoarPhobosDeimosIoEuropaGanymedeCallistoTitanTitaniaTriton
Traoù all : HeolGourizad asteroidennoùStered-lostekGourizad KuiperKoumoulennad OortDisk strewet
Gwelet ivez : Listennad adplanedennoù koskoriad an Heol

Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB