Wolfram (tungsten) : diforc'h etre ar stummoù
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
Diverradenn ebet eus ar c'hemm |
||
Linenn 92: | Linenn 92: | ||
|} |
|} |
||
Un [[elfenn gimiek]] eo ar '''wolfram''' |
Un [[elfenn gimiek]] eo ar '''wolfram''' ; '''W''' eo e [[arouez kimiek]], '''74''' e [[niver atomek]] ha '''183,84''' e [[mas atomek|dolz atomek]]. Ur [[metal ardreuzat]] eo. '''''Tungsten''''' eo anv all an elfenn-mañ, gant an hevelep arouez '''W'''. |
||
* '''''Tungsten''''' eo anv all an elfenn-mañ, gant an hevelep arouez '''W'''. |
|||
Eus ar |
Eus ar c'hailhoù anvet ''wolframit'' (FeWO<sub>4</sub>/MnWO<sub>4</sub>) ha ''scheelit'' (CaWO<sub>4</sub>) e tenner wolfram.<br /> |
||
[[Sina]] e voe ar c'henderc'her pennañ e [[2011]] (60 000 [[kilogram|tonennad]]), heuliet gant [[Rusia]] (3 100 t), [[Kanada]] (2 000 t), [[Portugal]] (1 300 t), [[Bolivia]] (1 200 t) hag [[Aostria]] (1 100 t) ; un 3 400 t bennak a voe kenderc'het er broioù all.<br /> |
[[Sina]] e voe ar c'henderc'her pennañ e [[2011]] (60 000 [[kilogram|tonennad]]), heuliet gant [[Rusia]] (3 100 t), [[Kanada]] (2 000 t), [[Portugal]] (1 300 t), [[Bolivia]] (1 200 t) hag [[Aostria]] (1 100 t) ; un 3 400 t bennak a voe kenderc'het er broioù all.<br /> |
||
Sina eo ar vro ma vez arveret ar muiañ a wolfram ivez. <ref>[http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/tungsten/mcs-2012-tungs.pdf ''United States Geological Survey''] {{en}} <small>Liamm oberiant 02 DU 2012</small></ref> |
Sina eo ar vro ma vez arveret ar muiañ a wolfram ivez. <ref>[http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/tungsten/mcs-2012-tungs.pdf ''United States Geological Survey''] {{en}} <small>Liamm oberiant 02 DU 2012</small></ref> |
||
Linenn 108: | Linenn 107: | ||
== Istor == |
== Istor == |
||
E [[1781]] e kavas Carl Wilhelm Scheele un [[trenkenn|drenkenn]] nevez en un tamm ''tungsten'' (a vo anvet ''scheelite'' diwezhatoc'h), a anvas ''trenkenn dungstenek'' ; e geneil Torbern Bergman a lavaras neuze e vije marteze tro da gaout ur metal nevez diwar an drenkenn-se.<br /> |
E [[1781]] e kavas Carl Wilhelm Scheele un [[trenkenn|drenkenn]] nevez en un tamm ''tungsten'' (a vo anvet ''scheelite'' diwezhatoc'h), a anvas ''trenkenn dungstenek'' ; e geneil Torbern Bergman a lavaras neuze e vije marteze tro da gaout ur metal nevez diwar an drenkenn-se.<br /> |
||
E [[1783]], ar vreudeur Juan José ha Fausto de Elhuyar, kimiourien [[Spagn|spagnat]] anezho, a gavas ivez un drenkenn nevez, en un tamm ''wolframit'' ar wezh-se, a oa heñvel-mik ouzh an hini bet dizoloet |
E [[1783]], ar vreudeur Juan José ha Fausto de Elhuyar, kimiourien [[Spagn|spagnat]] anezho, a gavas ivez un drenkenn nevez, en un tamm ''wolframit'' ar wezh-se, a oa heñvel-mik ouzh an hini bet dizoloet e Sveden. Dre ziren an drenkenn gant glaou-koad e teujont a-benn da hiniennekaat an elfenn nevez. |
||
== Perzhioù == |
== Perzhioù == |
||
Ur metal ral, liv an [[Argant|arc'hant]] ha lufrus eo ar wolfram en e stad glan. Kalet-kenañ ha diaes da labourat eo, daoust dezhañ bezañ |
Ur metal ral, liv an [[Argant|arc'hant]] ha lufrus eo ar wolfram en e stad glan. Kalet-kenañ ha diaes da labourat eo, daoust dezhañ bezañ puzuilh a-wezhioù. En e stad peurc'hlan hepken e teu blotoc'h (met kaletoc'h c'hoazh eget an [[dir]]) ha ''govelius'', da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh.<br /> |
||
Tost da 20 gwezh hini an dour eo douester (19, |
Tost da 20 gwezh hini an dour eo douester (19,25 [[kilogramm|g]]/[[metr]]/cm<sup>3</sup>) ar wolfram ; ar metal diaesañ da deuziñ eo : ar [[karbon|c'harbon]] hepken, a-douez an holl elfennoù kimiek, zo uheloc'h c'hoazh e deuzverk. |
||
=== Kimiek === |
=== Kimiek === |
||
Ne zazgwered ket ar wolfram gant dour pe aer da 20[[Gwrezverk|°C]]. E gwrezverkoù uhel e ro ''trioksidenn wolfram'' WO<sub>3</sub>. Digemm ivez e chom gant an darn vuiañ eus an [[trenkenn]]où ha gant ar [[bazenn]]où.<br /> |
Ne zazgwered ket ar wolfram gant dour pe aer da 20[[Gwrezverk|°C]]. E gwrezverkoù uhel e ro ''trioksidenn wolfram'' WO<sub>3</sub>. Digemm ivez e chom gant an darn vuiañ eus an [[trenkenn]]où ha gant ar [[bazenn]]où.<br /> |
||
Linenn 155: | Linenn 154: | ||
== Daveennoù == |
== Daveennoù == |
||
* [http://portal.acs.org/portal/acs/corg/content ''American Chemical Society''] {{en}} <small>Liamm oberiant 25 DU 12</small> |
|||
⚫ | |||
* AN |
* AN NOALLEG Yann-Baol, ''Geriadur ar Gimiezh'', Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 [http://preder.net/index.php?lang=bz Preder] |
||
⚫ | |||
* ''Annales de chimie et de physique'', [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb343780820/date.r=.langFR Gallica / ''Bibliothèque nationale de France''] {{fr}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
* ''Annales de chimie et de physique'', [http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/cb343780820/date.r=.langFR Gallica / ''Bibliothèque nationale de France''] {{fr}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
||
* ''Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report)'' [http://www.iupac.org/publications/pac/81/11/2131/ ''Pure an Applied Chemistry''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
* ''Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report)'' [http://www.iupac.org/publications/pac/81/11/2131/ ''Pure an Applied Chemistry''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
||
Linenn 167: | Linenn 167: | ||
* ÉTIENNE Guy, ''Geriadur ar Stlenneg'', Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7 |
* ÉTIENNE Guy, ''Geriadur ar Stlenneg'', Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7 |
||
* HOLDEN Norman, ''History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers'', New York, 2001 [http://www.nndc.bnl.gov/content/elements.html ''Brookhaven National Laboratory] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
* HOLDEN Norman, ''History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers'', New York, 2001 [http://www.nndc.bnl.gov/content/elements.html ''Brookhaven National Laboratory] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
||
⚫ | |||
* [http://www.iupac.org/publications/pac/ ''International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC)''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
* [http://www.iupac.org/publications/pac/ ''International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC)''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 12</small> |
||
* [http://www.jinr.ru/default.asp?language=eng ''Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna)] {{en}} <small>Liamm oberiant 25 DU 2012</small> |
|||
⚫ | |||
* [http://www.nndc.bnl.gov/ ''National Nuclear Data Center''] {{en}} <small>Liamm oberiant 09 KZU 12</small> |
|||
* [http://www.rsc.org/periodic-table/ ''Royal Society of Chemistry] {{en}} <small>Liamm oberiant 03 KZU 2012</small> |
|||
* STWERTKA Albert, ''A Guide to the Elements'', Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 {{en}} |
* STWERTKA Albert, ''A Guide to the Elements'', Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 {{en}} |
||
* [http://www.webelements.com/ ''Webelements''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 2012</small> |
* [http://www.webelements.com/ ''Webelements''] {{en}} <small>Liamm oberiant 26 HER 2012</small> |
||
Linenn 176: | Linenn 179: | ||
[[Rummad:Elfennoù kimiek]] |
[[Rummad:Elfennoù kimiek]] |
||
{{Liamm PuB|de}} |
|||
{{Liamm PuB|en}} |
{{Liamm PuB|en}} |
||
{{Liamm PuB|es}} |
|||
{{Liamm PuB|eu}} |
|||
{{Liamm PuB|nl}} |
|||
{{Liamm PuB|pt}} |
|||
<!-- etreWiki --> |
<!-- etreWiki --> |
Stumm eus an 9 Kzu 2012 da 18:35
- Gant ar ger Wolfram e tegouezher amañ. Evit sterioù all ar ger, gwelit Wolfram (disheñvelout).
|
Un elfenn gimiek eo ar wolfram ; W eo e arouez kimiek, 74 e niver atomek ha 183,84 e dolz atomek. Ur metal ardreuzat eo. Tungsten eo anv all an elfenn-mañ, gant an hevelep arouez W.
Eus ar c'hailhoù anvet wolframit (FeWO4/MnWO4) ha scheelit (CaWO4) e tenner wolfram.
Sina e voe ar c'henderc'her pennañ e 2011 (60 000 tonennad), heuliet gant Rusia (3 100 t), Kanada (2 000 t), Portugal (1 300 t), Bolivia (1 200 t) hag Aostria (1 100 t) ; un 3 400 t bennak a voe kenderc'het er broioù all.
Sina eo ar vro ma vez arveret ar muiañ a wolfram ivez. [1]
Gerdarzh
- Wolfram (1747)
Alamaneg Wolfram, Wolform (1562), a orin dianav. Bez' e c'hall ar ger bezañ ur c'henaoz eus Wolf "bleiz" ha Rahm "dienn", hogen an eil elfenn a c'hallje dont eus ar c'hrennalamaneg uhel ram "huzil", "saotradenn" en abeg ma tegase ur c'holl bras en argerzh ar c'henderc'hañ staen.
An anv-se a voe roet d'an elfenn 74 gant ar c'himiour svedat Johan Gottschalk Wallerius e 1747.
- Tungsten (1781)
Svedeg tungsten, eus tung "pounner" ha sten "maen", bet goveliet gant ar c'himiour svedat Carl Wilhelm Scheele pa zizoloas an elfenn 74.[2]
Istor
E 1781 e kavas Carl Wilhelm Scheele un drenkenn nevez en un tamm tungsten (a vo anvet scheelite diwezhatoc'h), a anvas trenkenn dungstenek ; e geneil Torbern Bergman a lavaras neuze e vije marteze tro da gaout ur metal nevez diwar an drenkenn-se.
E 1783, ar vreudeur Juan José ha Fausto de Elhuyar, kimiourien spagnat anezho, a gavas ivez un drenkenn nevez, en un tamm wolframit ar wezh-se, a oa heñvel-mik ouzh an hini bet dizoloet e Sveden. Dre ziren an drenkenn gant glaou-koad e teujont a-benn da hiniennekaat an elfenn nevez.
Perzhioù
Ur metal ral, liv an arc'hant ha lufrus eo ar wolfram en e stad glan. Kalet-kenañ ha diaes da labourat eo, daoust dezhañ bezañ puzuilh a-wezhioù. En e stad peurc'hlan hepken e teu blotoc'h (met kaletoc'h c'hoazh eget an dir) ha govelius, da lavaret eo e c'haller e bladañ a-daolioù mailh.
Tost da 20 gwezh hini an dour eo douester (19,25 g/metr/cm3) ar wolfram ; ar metal diaesañ da deuziñ eo : ar c'harbon hepken, a-douez an holl elfennoù kimiek, zo uheloc'h c'hoazh e deuzverk.
Kimiek
Ne zazgwered ket ar wolfram gant dour pe aer da 20°C. E gwrezverkoù uhel e ro trioksidenn wolfram WO3. Digemm ivez e chom gant an darn vuiañ eus an trenkennoù ha gant ar bazennoù.
Disheñvel eo an traoù avat gant an halogenoù : diouzhtu e tazgwered W gant ar fluor 9F da reiñ WF6 ; e 250°C e tazgwered gant klor 17Cl (> WCl6) ha gant brom 35Br (> WBr6).
Izotopoù
Pemp izotop eus ar wolfram a gaver en natur. Wolfram-184 (184W) eo an hini paotañ (30,64% eus an izotopoù W), heuliet gant W-188 (28,43%), W-182 (26,50%), W-183 (14,31%) ha W-180 ( 0,12 %).
Tregont skinizotop zo bet kevanaozet, an hini stabilañ o vezañ W-181 gant un hanter-vuhez a 121,2 devezh (1,3 x 1019 bloavezh eo hanter-vuhez 184W).
Arver
War-dro 60% eus ar wolfram a vez kenderc'het a ya da fardañ karbidenn wolfram (WC) ; da greñvaat an dir ha da fardañ kendeuzadoù ez a ar peurrest. Nebeutoc'h eget 10% eus ar wolfram a vez implijet e greanterezh ar gimiezh da fardañ kenaozadoù estreget WC.
Karbidenn wolfram
Ur prierezh zo eus karbidenn ar wolfram, ur metal n'eus ket.
- Metalouriezh, mengleuzerezh, kalvezerezh, greanterezh an eoul-maen : lavnennoù ha danvezioù-raskañ.
- Bravigerezh : gwalennoù na zilufront ket (met bresk a-walc'h int), erlec'hiañ ouzh aour ha platin.
- Sina a werzh barrennoù wolfram gwisket gant aour evit ar bravigerezh (lod a servij ivez evel falsaour).
Kendeuzadoù
- Kement ardinvink a rank labourat e gwrezverkoù uhel.
- Tammoù kefluskerioù, korzennoù-skarzhañ, orjalennoù-tommañ ar fornioù-tredan, hag all.
- Kement tamm metalek a rank labourat en ur metoù trenk, gleb, sall.
- Bannoù an troellrodoù beuzet er mor a-benn kenderc'hañ tredan.
- Livuzennoù greantel.
Armoù
- A-hed an Eil brezel-bed e voe arveret wolfram evit kreñvaat an dir a yae da fardañ armoù, alese ar gwask a voe lakaet war Bortugal — a oa dija ar c'henderc'her pennañ en Europa — koulz gant an Nazied, o c'hevredidi hag o enebourien.
Kimiezh
- Sulfidenn wolfram : lenkrer e gwrezioù uhel, trelusker.
- Oksidennoù wolfram : prierezhioù, treluskerioù.
- Haloù wolfram : klogorennoù-gouloù, greanterezh nukleel, mezegiezh (skinskeudennerezh dre skinoù X), greanterezh al lêr.
- Sielloù metal-gwer, pa goeñv ar wolfram er wrez en hevelep doare ha gwer borosilikat (an doare gwer a vez gwerzhet dindan an anv Pyrex).
- Kenaozadoù mezell, da erlec'hiañ ouzh ar plom.
Elektronik
- Ur gwiskad wolfram a lakaer war ar c'henstokoù tredanel.
- Binvioù-soudañ, amredoù kevanek, elektrodoù, filmoù metalek war silikiom da erlec'hiañ ouzh an dareoù funiegezh boas.
Implijoù all
Dre m'eo ar wolfram ur metal uhel-tre e zouester :
- Pouezioù, enep-pouezioù, lastroù e kilhoù ar bigi hag e lostoù kirri-nij ha kirri Formulenn 1.
- Biroùigoù da c'hoari.
- Touelloù evit pesketa.
- Kerdin metalek evit ar binvioù-seniñ.
Notennoù
- ↑ United States Geological Survey (en) Liamm oberiant 02 DU 2012
- ↑ Online Etymology Dictionary (en) Liamm oberiant 02 DU 2012
Daveennoù
- American Chemical Society (en) Liamm oberiant 25 DU 12
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Gimiezh, Preder, Plomelin, 2008 ISBN 978-2-901383-69-7 Preder
- AN NOALLEG Yann-Baol, Geriadur ar Fizik, Preder, Plomelin, 2006 ISBN 978-2-901383-64-2
- Annales de chimie et de physique, Gallica / Bibliothèque nationale de France (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic weights of the elements 2007 (IUPAC Technical Report) Pure an Applied Chemistry (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Atomic Weights and Isotopic Compositions for All Elements National Institute of Standards and Technology (en) Liamm oberiant 18 HER 12
- Bureau de Recherche Géologique et Minière (BRGM) (fr) Liamm oberiant 26 HER 12
- CONSIDINE Glenn D., Van Nostrand's Encyclopedia of Chemistry, Wiley-Interscience, 2005 ISBN 978-0-471-61525-5 (en)
- DEPOVERE Paul, La classification périodique des éléments — La merveille fondamentale de l'Univers, De Boeck, Brussels, Belgia, 2002 ISBN 978-2-8041-4107-3 (fr)
- EMSLEY John, Nature's Building Blocks — An A-Z Guide to the Elements, Oxford University Press, 2001 ISBN 978-0-19-850341-5 (en)
- Geriadur brezhoneg An Here, Plougastell-Daoulaz, 2001 ISBN 978-2-86843-236-0
- ÉTIENNE Guy, Geriadur ar Stlenneg, Preder, 1996 ISBN 978-2-901383-14-7
- HOLDEN Norman, History of the Origin of the Chemical elements and Their Discoverers, New York, 2001 Brookhaven National Laboratory (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- International Union of Pure and Applied Chemistry (IUPAC) (en) Liamm oberiant 26 HER 12
- Joint Institute for Nuclear Research (ОИЯИ e Dubna) (en) Liamm oberiant 25 DU 2012
- LIDE David R., CRC Handbook of Chemistry and Physics - 88th Edition, CRC Press, 2007 ISBN 978-0-8493-0488-0 (en)
- National Nuclear Data Center (en) Liamm oberiant 09 KZU 12
- Royal Society of Chemistry (en) Liamm oberiant 03 KZU 2012
- STWERTKA Albert, A Guide to the Elements, Oxford University Press, 1996 ISBN 978-0-19-508083-4 (en)
- Webelements (en) Liamm oberiant 26 HER 2012
Kimiezh | Elfennoù kimiek |
---|
Rolloù hervez an arouez ~ hervez an anv •
Taolenn beriodek |