Douar (planedenn) : diforc'h etre ar stummoù
D Robot ouzhpennet: zea:Aerde |
+ Aozadur diabarzh |
||
Linenn 118: | Linenn 118: | ||
E penn ar [[17vet kantved]] e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar [[stered]] treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant [[Kopernik]]. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad <!--pe sistem--> heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.<br />Kadarnaat a reas labourioù Kopernik [[Galileo Galilei]] hag e tegasas implij ar [[matematik]]où er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù. |
E penn ar [[17vet kantved]] e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar [[stered]] treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant [[Kopernik]]. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad <!--pe sistem--> heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.<br />Kadarnaat a reas labourioù Kopernik [[Galileo Galilei]] hag e tegasas implij ar [[matematik]]où er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù. |
||
== Aozadur diabarzh an Douar == |
|||
{| class="wikitable" style="margin:4px; margin-right:0; width:63%; text-align:center;" |
|||
|+ <font size="4">Gwiskadoù douarouriezhel an Douar</font> |
|||
|- |
|||
! rowspan="8" style="font-size:smaller; text-align:center; padding:0;"|[[File:Jordens inre-numbers.svg|250px|center]] |
|||
!Donder<br /><span style="font-size: smaller;">''( km )''</span> |
|||
!style="vertical-align: bottom;"|Gwiskad |
|||
!Douester<br /><span style="font-size: smaller;">''( g/cm<sup>3</sup> )''</span> |
|||
|- |
|||
|5 100 –<br />6 378 |
|||
| style="text-align:left;" | '''1. —''' Kalon |
|||
| 12,8 - 13,1 |
|||
|- |
|||
| 2 890 -<br :>5 100 |
|||
| style="text-align:left;" | '''2. —''' Kalon-diavaez |
|||
| 9,9 - 12,2 |
|||
|- |
|||
| 35 - 2 890 |
|||
| style="text-align:left;" | '''3. —''' Mantell-izelañ |
|||
| 3,4 - 5,6 |
|||
|- |
|||
| 35 - 60 |
|||
| style="text-align:left;" | '''4. —''' Mantell-uhelañ |
|||
| 3,4 - 4,4 |
|||
|- |
|||
| |
|||
| style="text-align:left;" | '''5. —''' ''Gorread Mohorovičić'' |
|||
| |
|||
|- |
|||
| 0 - 35 |
|||
| style="text-align:left;" | '''6. —''' Krestenenn (etre 5 and 200 km diouzh al lec'h) |
|||
| 2,2 - 2,9 |
|||
|} |
|||
==Yezh== |
==Yezh== |
Stumm eus an 24 Her 2012 da 13:02
- Douar a adkas amañ, evit implijoù all sellet ouzh Douar (disheñvelout)
| |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
Doareennoù kelc'htro | |||||||
Skin etre (1 ua) | 149 597 887 km | ||||||
Treuzkiz ar c'helc'htro | 9,4×108 km, pe 6,283 ua | ||||||
Ezkreizennegezh ar c'helc'htro | 0,016 710 22 | ||||||
Prantad reveulziañ siderel |
365,256 96 devezh | ||||||
Tizh kelc'htreiñ etre | 29,783 km/s, pe 107 218,8 km/h | ||||||
Stouadur ar c'helc'htro | 0° (dre dermenadur) | ||||||
Adplanedenn (loarenn) | 1, al Loar | ||||||
Doareennoù fizik | |||||||
Treuzkiz keheder | 12 756,28 km | ||||||
Treuzkiz polel | 12 713,55 km | ||||||
Platadur er poloù | 0,003 352 9 1÷298,242 | ||||||
Gorread | 510 067 420km² | ||||||
Volum | 1,083 21Patrom:X1012 km³ | ||||||
Mas | 5,973 6Patrom:X1024 kg | ||||||
Mas volumek etre | 5,515Patrom:X103 kg/m³ | ||||||
Gravitadur (led. 45°, uhl. 0) | 9,78 m/s² | ||||||
Prantad treiñ (devezh siderel) |
0,997 258 devezh, pe 23,934 19 h | ||||||
Tizh treiñ (er c'heheder) |
1 674,38 km/h | ||||||
Stouadur an ahel | 23,45° | ||||||
Albedo etre | 0,367 | ||||||
Tizh frankizadur | 11,186 km/s | ||||||
Temperadur war ar gorre |
| ||||||
Doareennoù an atmosfer | |||||||
Gwask atmosfer | 101 325 Pa | ||||||
Kediadur an atmosfer a-volum | |||||||
Nitrogen N2 | 78,11 % | ||||||
oksigen O2 | 20,953 % | ||||||
Argon Ar | 0,934 % | ||||||
Dour H2O (aezhenn) | varius : 0 da 7 % | ||||||
dioksidenn garbon CO2 | var. : 0,01 da 0,1 % |
An Douar (anvet Terra e latin) eo an trede planedenn dostañ d’an Heol e sistem an Heol. Furmet e vije bet ar blanedenn 4.57 miliard a vloavezhioù ’zo.
Stumm ur sferenn a zo dezhi paneve m'eo ar pennahelioù (polioù Norzh ha Su) un tammig plaenoc'h eget ma'z int war ur sferenn wir pe ur voul. Graet e vez alies a-walc'h ar voul-douar eus ar blanedenn koulz evit he deskrivañ hag evit chom hep meskañ an douar, anezhañ ul lodenn eus pluskenn ar blanedenn hag ar blanedenn hec'h-unan.
Ar planedenn douarek nemeti eo zo warni kementadoù bras a zour. Tro-war-dro dezhi ez eus un aergelc'h tev-tre graet gant oksigen ha nitrogen, ar re-se an aezhennoù pennañ.
Skeudennadur an Douar
P'eo ar blanedenn Douar ur voul vras e komzer eus ar voul-douar. Anavezet e oa he stumm gant ar skiantour, matematikour ha steredoniour Eratostenes , un Egiptad gresianeger, en deus jedet tro ur c'helc'h Douar gant ur resisted digredus pa weler teknikoù a c'helle implijout.
Kollet eo bet an anaoudegezhioù-se ken e krede Europiz ar Grennamzer e oa plat an Douar, e troe an Heol en-dro dezhañ eus ar Reter d'ar C'hornôg, hag e tremene dindani diouzh an noz. Koulskoude e voe adkavet testennoù Erastotenes, met hemañ en doa bet rediet kinnig martezeadennoù kemplezh evit displegañ kelc'htro al Loar pa ne gave diaes lavaret e oa an Heol oc'h ober tro ar blanedenn hervez e gerzhed seblantus.
E penn ar 17vet kantved e savas un nebeud skiantourien evit prouiñ ne c'helle ket an Heol hag ar stered treiñ en dro d'an Douar avat hag ouzhpenn-se e kerzhe ar stered hag ar planedennoù en egor. Dizoloet e voe mont en-dro koskoriad an Heol gant Kopernik. Disklêriañ a reas e oa an Douar an trede planedenn tostañ d'he steredenn hag e teskrivas ar reizhiad heolel ma tro ar planedennoù en-dro d'an Heol.
Kadarnaat a reas labourioù Kopernik Galileo Galilei hag e tegasas implij ar matematikoù er steredoniezh evit jediñ kerzhed ar planedennoù.
Aozadur diabarzh an Douar
Donder ( km ) |
Gwiskad | Douester ( g/cm3 ) | |
---|---|---|---|
5 100 – 6 378 |
1. — Kalon | 12,8 - 13,1 | |
2 890 - 5 100 |
2. — Kalon-diavaez | 9,9 - 12,2 | |
35 - 2 890 | 3. — Mantell-izelañ | 3,4 - 5,6 | |
35 - 60 | 4. — Mantell-uhelañ | 3,4 - 4,4 | |
5. — Gorread Mohorovičić | |||
0 - 35 | 6. — Krestenenn (etre 5 and 200 km diouzh al lec'h) | 2,2 - 2,9 |
Yezh
- Dre fent e lavarer an (tamm) douar patatez-mañ, pa gomzer eus ar bed.
Lennadurezh
- Koskoriad an Heol, Bruno Mauguin ha Bénédicte Saulier-Le Dréan (Egorenn ar skiantoù), treiñ gant an Ofis ar Brezhoneg, 2006, Éditions Apogée, ISBN 2-84398-249-9, pp. 20-25.
Koskoriad an Heol |
---|
Planedennoù : Merc'her • Gwener • Douar • Meurzh • Yaou • Sadorn • Ouran • Neizhan
|
Korrblanedennoù : Ceres • Ploudon & C'haron • Eris – Makemake – Haumea — Quaoar
|
Loarennoù pennañ : Loar • Phobos • Deimos • Io • Europa • Ganymede • Callisto • Titan • Titania • Triton
|
Traoù all : Heol • Gourizad asteroidennoù • Stered-lostek • Gourizad Kuiper • Koumoulennad Oort • Disk strewet
|
Gwelet ivez : Listennad adplanedennoù koskoriad an Heol |
Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB Patrom:Liamm PuB