Ac'henaton : diforc'h etre ar stummoù
D r2.7.1) (Robot ouzhpennet: be:Эхнатон |
→Skeudennoù: + commonscat |
||
Linenn 79: | Linenn 79: | ||
<!--Smenkhkarê[7], gendre et successeur d’Akhénaton après une probable corégence[8], meurt après un règne éphémère. Le pouvoir revient alors à un enfant de neuf ans, Toutânkhaton, qui avait épousé la seconde fille d’Akhétaton. Nous ne savons rien de précis sur l’ascendance du jeune souverain. Il existe cependant une hypothèse qui affirme que Kiya, la « Grande Épouse, aimée du Roi », serait sa mère, après la disgrâce ou la mort de Néfertiti, étant donné qu'une autre femme que Néfertiti est représentée sur une peinture murale dans un palais d'Akhetaton, dans la chambre de pharaon plus précisément. Ce qui est sûr en revanche, c'est que le culte d'Aton s'éteint pratiquement avec la mort du roi hérétique. Au bout de trois ans, Toutânkhaton quitte Tell el-Amarna ; il adopte le nom de Toutânkhamon, restaure le culte des dieux traditionnels et rétablit le clergé dans les biens dont l’avait dépouillé le « misérable d'Akhetaton ».--> |
<!--Smenkhkarê[7], gendre et successeur d’Akhénaton après une probable corégence[8], meurt après un règne éphémère. Le pouvoir revient alors à un enfant de neuf ans, Toutânkhaton, qui avait épousé la seconde fille d’Akhétaton. Nous ne savons rien de précis sur l’ascendance du jeune souverain. Il existe cependant une hypothèse qui affirme que Kiya, la « Grande Épouse, aimée du Roi », serait sa mère, après la disgrâce ou la mort de Néfertiti, étant donné qu'une autre femme que Néfertiti est représentée sur une peinture murale dans un palais d'Akhetaton, dans la chambre de pharaon plus précisément. Ce qui est sûr en revanche, c'est que le culte d'Aton s'éteint pratiquement avec la mort du roi hérétique. Au bout de trois ans, Toutânkhaton quitte Tell el-Amarna ; il adopte le nom de Toutânkhamon, restaure le culte des dieux traditionnels et rétablit le clergé dans les biens dont l’avait dépouillé le « misérable d'Akhetaton ».--> |
||
{{Commonscat|Akhenaten}} |
|||
== Skeudennoù == |
|||
[[Skeudenn:Akhenaten.jpg|160px|]] |
|||
== Notennoù == |
== Notennoù == |
Stumm eus an 28 Gen 2012 da 19:30
Ac'henaton/Amenhotep IV | ||||||||||||||||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Ac'henaton, 9vet faraon an XVIIIvet tierniezh | ||||||||||||||||||||||
Kizeladenn eus fin prantad Amarna | ||||||||||||||||||||||
Tierniezh | XVIIIvet tierniezh | |||||||||||||||||||||
Ren | bloavezh ~-1355 da -1337 | |||||||||||||||||||||
Anvioù | ||||||||||||||||||||||
Anv Sa-Ra |
imn htp ntr hq3 iunu (Amenhotep Netjer Heka Iounou) Amon en deus bet e c'hoant, Penn-doue Heliopolis deuet da vezañ goude 4 bloaz:
ˁḫ n itn (Ac'henaton) Aton en deus bet e c'hoant | |||||||||||||||||||||
Anv Nesout-Bity |
nfr ḫpru rˁ uˁ n rˁ (Neferc'heperoura Ouaenra) Oberennoù Ra a zo dibar | |||||||||||||||||||||
Horus aour |
uts ḫˁu m iunu smˁ El de completa majestad en Iunu (Heliopolis) deuet da vezañ goude 4 bloaz:
uts rn n itn An hini a ganmeul anv Aton | |||||||||||||||||||||
Anv Nebti |
Usr nsyt.m iptsut Gran majestad de Tebas deuet da vezañ goude 4 bloaz:
usr nsyt m nḫt 3ḫt itn De gran majestad en Ac'hetaton | |||||||||||||||||||||
Anv Horus |
k3 nḫt q3 sut (Kanec'het kasout) Tarv galloudus, lakaet uhel gant Amon deuet da vezañ goude 4 bloaz:
mr itn (mer Aton) Karet eus Aton | |||||||||||||||||||||
Anv gresianeg | Amenophis (Αμένοφις) IV | |||||||||||||||||||||
Buhez | ||||||||||||||||||||||
Marvet | -1337 | |||||||||||||||||||||
Douaret | Bez roueel Ac'henaton | |||||||||||||||||||||
Monumantoù pennañ | El-Amarna | |||||||||||||||||||||
Familh | ||||||||||||||||||||||
Rouanez | Nefertiti | |||||||||||||||||||||
Gwragez all | Kiya Meritaten, Anc'khesenpaaten, Anc'hesenpaaten-ta-sherit | |||||||||||||||||||||
Tad | Amenhotep III | |||||||||||||||||||||
Mamm | Tiye | |||||||||||||||||||||
Bugale pennañ | Meritaten, Meketaten, Anc'hesenpaaten, Neferneferouaten Tasherit, Neferneferoure, Setepenre,Toutanc'hamon? |
Navet faraon an XVIIIvet tierniezh eo Ac'henaton, bet anvet da gentañ Amenhotep IV. Manethon a rae Amenofis (Αμένοφις) deus outañ. Lakaat a reer e ren da gregiñ e -1355/-1353 ha da echuiñ e -1338/-1337.
Sellet e vez outañ gant lod evel unan eus kevrinelourien veur istor ar Bed. A dra sur, d'an nebeutañ, ez eo e ren un dispac'h en istor Henegipt, pa glaskas rediañ an Egiptiz da azeuliñ en un doare strizh Ra-Horakhty, "hag a zo en Aton". Lavaret a rae e oa-eñ e brofed hag e enkorfadur. E-doug Ren Ac'henaton e oa krouet ivez ur genedouriezh nevez, barok ha naturalour war un dro : an arz Amarnian.
Un dispac'h relijiel
Ac'henaton a lakaas war sav ar c'hentañ relijion undoueour anavezet an istor, azeulerezh kant an heol, Aton.
Tro-dro da -1355/-1353 e savas Amenhotep IV war dron Henegipt, hag eñ c'hwezek vloaz hepken. Kurunennet e oa dindan an anv Neferc'heperoura ("Dispar eo diskuliadurioù Ra") Ouaenra ("Hini nemetañ Ra"). Evit abegoù anavezet fall c'hoazh, met moarvat dre ma n'em sante bevennet gant mirouriezh hag enebiezh kloer Teba, e tibabas dilezel azeulerezh an doue tiernezhel Amon, an "doue kuzh", e trede pe pevare bloavezh e ren.
Kemm a reas e ditladur evit kemer an anv Ac'henaton, "Aton en deus bet e c'hoant", hag e kuitaas kêr Amon, Thebai, evit krouiñ ur gêr nevez, gwerc'h eus an doue tebat. Dibab a reas ul lec'h didud e Kreiz Egipt, war tu reter an Nil, evit sevel, adalek bloavezh IV/V e ren, kêr Ac'hetaton ("dremmwel Aton"), anvet Tell el-Amarna hiziv an deiz, 300 km bennak e hanternoz Thebai.
Holl al lez hag ar melestradur roueel a ziannezas er palez nevez, diechu c'hoazh, ma oa dediet an temploù d'an doue nemetañ : Aton. Savet e oa an temploù-se hep toenn, d'e vannoù madoberus da c'hallout tizhout an diabarzh.
Alies e vez lakaet an dispac'h sevenadurel ha relijiel-mañ war gont Ac'henaton hepken, koulskoude, war a hañval, ne reas ken rentañ ofisiel ur pleg a oa diwanet e-pad ren e dad, Amenofis III. Nicolas Grimal a gomz eus un « heoladur » [1] eus an doueed pennañ dindan ren ar faraon-se ha kehelerezh strizh kant an heol a vefe e zisoc'h poellek[2].
A-raok Ac'henaton, Aton a oa un doue dister, testeniekaet abaoe ar Grennimpalaeriezh. Da vare an nevezimpalaeriezh, Thoutmose III a oa en em lakaet en e warez hag Amenhotep III, a oa unan eus e ditloù « Sked Aton », en doa broudet azeulerezh an doue.
Pelloc'h ez eas Ac'henaton avat : gourc'hemenn a reas distrujañ skeudennoù kehelerezh an doueed kozh hag e reas eus kant an heol an doue hollek, an Hini Nemetañ « n'en deus ket e bar», krouer ar bed a gas e grouidigezh da benn en-dro da vare pep sav-heol.
Skeudenn Aton war an douar eo ar faraon, e « vugel disi » ; gant ar wreg roueel vras, Nefertiti, e oa an hanterour nemetañ etre an doue hag an dud. Evel an triad Amon – Mout – C'honsou ez a ar c'houplad real d'ober gant Aton un triad doueed azeulet e annezioù an uhelidi.
War a seblant e oa bet ren ar faraon en e varr er bloavezh XII. Lidet e oa ur gouel meur er gêrbenn ma tegasas kannaded roueedigoù Palestinia, Nubia, ha Kouch, o donezonoù d'ar faraon ha d'e wreg.
Un dispac'h arzel
Diwan a reas ur c'hiz nevez a-grenn en arz dindan ren Ac'henaton. Komzet e vez eus arz amarnaek.
Ur prantad du eus istor Egipt?
Politikerezh diavaez
E Siria hag e Palestinia, an Hittited hag an Amorrited a grignas tamm-ha-tamm an douaroù gounezet gant Thoutmose III. Roue Qadesh, kevredet gant an Hittited, a aloubas norzh Siria, tra ma tage Souppilouliouma (-1382 / -1342) hag Assourouballit Iañ ar Mitanni a oa kevredet gant Egiptiz. Diouzh e du, roue Amourrou a gemeras meur a greñvlec'h war aodoù Fenikia. Daoust da c'houlennoù e wizien, Ac'henaton ne zeuas ket d'o sikour, hag e kollas abalamour d'e emzalc'h kêrioù Sidon, Tir ha Biblos e Fenikia. E-keit-se, strolladoù kantreerien preizherien, an Hapiroued, a gemeras Megiddo ha Jeruzalem. E diwezh ar ren, ne chome hogos netra eus impalaeriezh an Dhoutmoseed kentañ en Azia.
Fin ren Ac'henaton
A bep seurt kevrinoù a zo tro-dro da varv Ac'henaton. Ne ouier ket pegoulz e varvas, na penaos: e warlec'hidi o deus graet ar pezh a c'hellent evit diverkañ roudoù ar roue disivouder. D'ar muiañ tout e ouier e vez deiziet evit ar mare eus bloavezh XVII pe XVIII e ren an arroudoù diwezhañ a veneg anezhañ.
Notennoù
En e raok Amenhotep III |
Ac'henaton XVIIIvet tierniezh ~-1355 da -1337 |
War e lerc'h Smenc'hkare |
|
Porched Egiptopedia | Adkavit pennadoù Wikipedia a denn da Henamzer Egipt :
Istor | Douaroniezh | Labour-douar | Aozadur politikel | Faraoned | Arz | Mitologiezh | Doueed | Buhez pemdez | Levrlennadur | Geriaoueg |