Cheyened
Cheyened |
---|
![]() |
Wolf Robe |
Poblañs klok |
22 970 |
Broioù e lec'h ma vezont kavet |
![]() |
Yezhoù |
Cheyeneg |
Relijionoù |
Relijionoù an Amerindianed (en) |
Ur vroad amerindian eus ar Plaenennoù Bras eo ar Cheyened. Unan eus meuriadoù ar Plaenennoù int. En o yezh orin e vez graet “ Tsitsistas " pe " Sutai " eus outo, dre m'emañ savet o broad diwar unaniezh div veuriad, an Tsitsistas hag ar Sotaae'o. Dont a ra o anv "Cheyened" eus ar Sioued. Ar re-se a reas Shā hī' yē na eus outo, ar pezh a dalvez " ar re a gomz ur yezh estren ».
E penn-kentañ an XIXvet kantved kantved, ar meuriad a zisrannas e daou strollad en-dro : hini ar su o chom e-kichen ar stêr Platte hag hini an norzh o chom e-kichen ar Black Hills, e-kichen ar meuriadoù Lakota.
Komz a reont cheyeneg, ur yezh tonek e-barzh strollad bras ar yezhoù aljek.
Gwechall e oa staliet ar Cheyened en ul lodenn vras eus ar Stadoù-Unanet, eus su Colorado betek ar Black Hills e Su Dakota. Hiziv an deiz e vevont e kêr gant giz peurest an Amerikaned, pe e mirvaoù . E 2013 e oa 22 970 anezho.
Istor
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Anavezet e vez hiziv an deiz 4 mare bras e istor ar Cheyened :
- Pa oant o vevañ e broioù leun a goadeier e vevent eus al labour-douar, o sevel maiz, fav, ha riz gouez .
- Bountet gant an trevadenniñ europat, kregiñ a rejont da chaseal bizoned ar Plaenennoù Bras
- E-pad an trede mare e tilezas ar Cheyenned al labour-douar evit dont da vezañ ur meuriad kantreer penn-da-benn eus ar Plaenennoù Meur.
- Ur wech kollet o ziriadoù diwezhañ e rankas ar Cheyenned chom da vevañ e mirvaoù.
Brezelioù Amerindian
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Goude bezañ bet bountet tamm-ha-tamm e-pad o istor, kemer a reas ar Cheyened perzh er brezelioù amerindianed. Goude e vije bet lazhet 133 anezho e 1864 gant milisourien Colorado e voe krogjont gant ur brezel guerilla digoll a-enep ar re wenn, dreist-holl gant o Soudarded Chas (Hotamétaneo'o). Evit echuiñ gant ar brezelig-se e voe kaset ar 7th Cavalry Regiment, renet gant al letanant-koronal George Armstrong Custer da stourm outo. D'an 27 a viz Du 1868 e voe distrujet ur c'hamp cheyenek e Washita (Oklahoma).
Ar Cheyened eus an Norzh, ha lod eus ar Cheyened eus ar Su, a gemeras neuze perzh en Emgann Little Bighorn. Kevreet ouzh al Lakotaed hag ur strollad bihan Arapahoed, tagañ a rejont George Armstrong Custer hag e strollad 647 soudard e-kichen ar stêr Little Bighorn. Flastret e voe ar 7th Cavalry Regiment, gant 323 soudard kollet, Custer en o zouez.
Goude emgann Little Big Horn e voe chaseet ar bandennadoù a chomas dizalc'h. Un nebeud re a dreistbevas frank betek 1884, pa voe gounezet ganto krouidigezh ur mirva evit Cheyened an Norzh e gevred Montana.
Diskaret e voe mirva Cheyened hag Arapahoes ar Su pa voe krouet Stad Oklahoma, gant an douaroù rannet neuze etre izili an div bobl-se.
Aozadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Rannet e oa ar Cheyened etre 10 meuriad, dasparzhet etre daou strollad da gentañ (ra ar Su ha re an Norzh). Dont a reas da vezañ tri da-heul skarzhadeg penn ar soudarded chas Porcupine Bear e dibenn ar bloavezhioù 1830.
Pep hini eus an dek meuriad en doa meur a benn hag a rene aferioù diabarzh ar meuriad. An aferioù a denne d'ar Vroad Cheyen a-bezh evel emglevioù peoc'h a voe komzet gant Kuzul ar Pevar ha pevar-ugent. Ennañ e oa 44 fenn (4 dre veuriad mui 4 henaour). Ar pezh a denne ouzh ar brezel pe ar chase a oa meret gant Kevredigezhioù Brezelourien Cheyenne.
Cheyened brudet
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Woo-ka-nay, brezelour brudet ha doujet e dibenn an XIXvet kantved .
- O'kohomoxhaahketa, penn brezelour brudet e-pad kreiz an XIXvet kantved.
- Hotóa'ôxháa'êstaestse (Tarv Bras), brezelour brudet
- Ho'néoxheóvaestse (Bleiz Melen) penn brudet marvet e lazhadeg Sand Creek
- Jimmy Carl Black, kaner ha tabouliner ar strollad The Mothers of Invention
- 1964 : The Cheyennes ( Cheyenne Autumn ), gant John Ford
- 1970 : Little Big Man, gant Arthur Penn
- 2017 : Hostiles gant Scott Cooper
Pennadoù kar
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- Brezelioù Amerikan-Indian
- Mirva Indianed Northern Cheyenne
- Kuzul ar Pevar-Ugent
- Kevredigezhioù brezelourien Cheyened
- Chas-soudard