Tigr
Gant ar ger Tigr e tegouezher amañ. Evit sterioù all ar ger, gwelit Tigr (disheñvelout).
| |||
|---|---|---|---|
 Panthera tigris
| |||
| Rummatadur filogenetek | |||
| Riezad : | Animalia | ||
| Skourrad : | Chordata | ||
| Kevrennad : | Mammalia | ||
| Urzhad : | Carnivora | ||
| Kerentiad : | Felidae | ||
| Genad : | Panthera | ||
| Anv skiantel | |||
| Panthera tigris (Linnaeus, 1758) | |||
| Spesadoù all : | |||
|
Panthera leo: Leon Panthera gombaszoegensis: Jagoar europat Panthera pardus: Panterenn Panthera onca: Jagoar Panthera toscana: Panterenn Toskana | |||
D'ar vevoniezh   e tenn ar pennad-mañ. | |||
Ur c'higdebrer eus familh ar Felidae eo an tigr. An hini brasañ eus ar c'hizhier meur ez eo hag unan eus ar re bouezusañ. An darn vrasañ anezho a vev en India met o c'havout a c'heller en Azia ar reter a-bezh.
Bevañ a ra dreist-holl e koadegoù hag e pradennoù a ya mat e douellivadur diouto ha ma c'hellont tapout preizhoù mibinoc'h ha buanoc'h. Er c'hontrol d'an darn vrasañ eus ar c'hizhier eo an tigred neuñvierien mat. Alies e kaver anezho e stêrioù ha lennoù. Hemolc'hiñ a reont geotdebrerien evel ar c'hirvi, moc'h gouez ha bualed.
Ur spesad en arvar eo, gant distruj e annez hag ivez ar bigriañ. Ne chom nemet ur 5 000 tigr bennak er bed tra ma oant ouzhpenn 100 000 ur c'hantved zo.
Perzhioù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Ar c'hazh brasañ ha pounnerañ er bed eo an tigr. Daoust ma c'hell kemm e berzhioù hervez an isspesadoù e vez pouez an tigred par etre 180 ha 320 kg tra ma pouez ar parezed etre 120 ha 180 kg. Ar pared a vuzuilh etre 2,6 ha 3,3 metr, ar parezed etre 2,3 ha 2,75 metr. Eus an holl isspesadoù eo ar hini an tigr Amour an hini brasañ ha tigr Sumatra an hini bihanañ.
Liv ha stankter ar roudennoù a cheñch hervez an isspesadoù hag an tigred gwenn o devez kalz nebeutoc'h. An darn vrasañ eus an tigred o deus war-dro 100 roudenn ha tigr Java (hag a zo aet da get) en deveze kalz muioc'h. Dibar da bep loen eo an tresad graet gant roudennadoù pep loen ha drezo e c'heller anavezout pep hini. Ganto e c'hall an tigr chom kuzh p'emañ o tostaat ouzh e breizhoù. Al liv n'eo ket ur gudenn, er c'hontrol eus ar pezh a c'hellfed soñjal. Al lodenn vrasañ eus an anevaled a wel kalz falloc'h al livioù eget mab-den.
Doare hemolc'h[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Evel an darn vrasañ eus ar c'hizhier e kustum an tigr tapout e breizhoù dre sourpren (er c'hontroll d'ar bleiz da skouer hag a red war o lerc'h). Dre guzh e tosta outo ha lammat a ra warno en ur lakaat anezho da gouezhañ gant e bouez. O lazhañ a ra dre zantañ o c'hilpenn. Pa vez bras ar preizh e tap ar gouzoug kentoc'h, da droc'hañ ar wazhienn-gas-c'houzoug.
An tigred a chase en dour ivez ha reoù 'zo o deus taget bigi bihan.
An darn vrasañ eus an tigred ne dagont ket an dud, nemet p'o devez naon kaer. War-dro 3 % pe 4 % eus an tigred a lazho un den e-kerzh o buhez. Ar re a ra an dra-se a vez aliez loened kozh pe gloazet na c'hellont ket tapout o freizhoù boas. Evel an darn vrasañ eus ar c'higdebrerien bras e ouzont eo arvarus hemolc'hiñ an dud rak armet e c'hellont bezañ. Debrerien-tud a zo boutinoc'h er geunioù-mor eus ar Sundarbans, avat. Aze e vez taget an dud alies a-walc'h gant tigred yac'h.
Galloud a ra an tigr lammat 5 m uhelder ha 9-10 m e hirder, ar pezh a laka anezhañ da vezañ unan eus al lammerien gwellañ e-touez al loened (un tammig gwelloc'h eo ar puma, avat). Tigred a zo bet gwelet o lammat dreist ur sklotur a 2 vetr gant ur preizh a 50 kg en o c'heol ha galloud a reont lazhañ ur bleiz gant un taol-pav hepken.
Annez hag emzalc'h[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
En o-unan e vev an tigred. Ar parezed o devez tachennadoù a 20 km² tra ma tap re ar pared bezañ kalz brasoc'h (etre 60 ha 100 km²). Ur par a chell rannañ e dachennad gant parezed met he difenn a raio ouzh ar pared arall. Ar pared a stourm an eil ouzh an egile alies hag an emgannoù-se a c'hell bezañ marvus evit hini-pe-hini. Gant o zroazh e verk an tigred o zachennad ha dre skilfañ ar gwez.
Ne c'hell ar parezed gouennañ nemet e-pad un nebeud devezhioù bep bloaz. Genel a reont 3 pe 4 c'hazhig 1 kg goude un dougen a 103 devezh. Ar barez a zesav anezho hec'h-unan. Galloud a ra ar pared lazhañ kizhierigoù ur barez da vroudañ o mamm da barat. Gouennañ a c'hall an tigred ober pa vez dalc'het gant an dud hag ar boblañs anezho er Stadoù-Unanet a zo ken bras hag hini en natur moarvat.
En natur e hemolc'h an tigr kirvi, moc'h-gouez, gaured ha bualed-dour. Tagañ a c'hellont frikorneged hag olifanted yaouank ivez, ha betek panterenned hag arzhed yaouank. Ar parezed, daoust dezho bezañ bihanoc'h eget ar pared, a c'hall da lazhañ ur gaur deuet d'e vent. Sambared, moc'h-gouez ha gaured eo preizhioù pennañ an tigr en India.
Rummouriezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Nav isspesad tigred a zo. Tri anezho a zo aet da get hag unan arall a vo a-barzh-pell kazi-sur. Annez hengounel an tigr (kalz bihanoc'h eo hiziv) a endalc'he Rusia, Sibiria, Iran, Afganistan, India, Sina ha gevred Azia.
- Tigr Sibiria Panthera tigris altaica : an hini brasañ.
- Tigr Sina ar Su Panthera tigris amoyensis : peuzaet da get.
- Tigr Bali Panthera tigris balica : aet da get.
- Tigr Indezsina Panthera tigris corbetti : bihanik.
- Tigr Malezia Panthera tigris jacksoni.
- Tigr Java Panthera tigris sondaica : aet da get er bloavezhioù 1980.
- Tigr Sumatera Panthera tigris sumatrae : an hini bihanañ.
- Tigr Bengal Panthera tigris tigris : an hini niverusañ.
- Tigr Kaspia Panthera tigris virgata : aet da get er bloavezhioù 1970.
Daveoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
- Brakefield, T. (1993). Big cats kingdom of might, Voyageur press.
- Dr. Tony Hare. (2001) Animal Habitats P. 172 ISBN 0-8160-4594-1
- Kothari, Ashok S. & Chhapgar, Boman F. (eds). 2005. The Treasures of Indian Wildlife. Bombay Natural History Society and Oxford University Press, Mumbai.
- Mazák, V. (1981). Panthera tigris. (PDF). Mammalian Species, 152: 1-8. American Society of Mammalogists.
- Nowak, Ronald M. (1999) Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-5789-9
- Sankhala, K. (1997) Der indische Tiger und sein Reich. Bechtermuenz Verlag. ISBN 3-86047-734-X (Troidigezh alamanek berraet eus Return of the Tiger, Lustre Press, 1993.)
- Seidensticker, John. (1999) Riding the Tiger. Tiger Conservation in Human-dominated Landscapes Cambridge University Press. ISBN 0-521-64835-1