Karl Martel
|
|
Karl Herstal, pe Karl Martel, pe Carolus Martellus e latin (Herstal, war-dro 688 - Quierzy-sur-Oise, 21 pe 22 a viz Here 741 ), a voe dug Aostrazia, ha maer ar palez (roue ebet er pennad amzer-se ] eus 737 da 741. De facto e oa o ren rouantelezh ar Franked, pa oa dux et princeps Francorum, dug ha priñs ar Franked.
Bec'h o kemer ar galloud[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Pa varvas e dad Pepin Herstal, anvet ivez Pepin Yaouank, e 714, e oa Karl Herstal en e 29 bloaz, ha prest da gemer ar garg a vaer ar palez war-lerc'h e dad, ha seul aesoc'h a se ma oa marvet e zaou hantervreur, Drogon Champagn ha Grimoald II ivez.
Met mab bastard e oa Karl, hag intañvez Pepin, Plektrudis, a reas he seizh gwellañ da bellaat un den a c'halle mirout ouzh he mab-bihan Théodebald (pe Thibaut, Thiaud), mab Grimoald II, hag eñ 6 vloaz a boan. Ha hi lakaat kraouiañ Karl.
Met ne c'houzañvas ket ar proviñsoù gwelout ur vaouez e penn ar rouantelezh : emsavadegoù a voe, en Neustria en 715, pan eas Ragenfred, maer ar palez e Neustria, da faezhañ arme Plektrudis e koadeg Cuise ha tizhout ar stêr Maas.
Goude-se e voe tro pobl hanternoz Italia a emsavas da vont a-du gant Neustria. Ha goude c'hoazh ar Saksoned ha tud Aostrazia. …
E 715 avat e teuas Karl a-benn da dec'hel ha da gemer penn emsavidi Aostrazia. Da gentañ e rankas talañ ouzh Chilperig II, roue Neustria ha Ragenfred. Dre ziv wech e voe trec'h warne, en Amblève e 716, hag en emgann Vinchy d'an 21 a viz Meurzh 717), hag e kasas anezho kuit betek Pariz.
Goude e kerzhas war-zu Köln ma oa aet Plektrudis da chom gant he mab-bihan. Ret e voe dezhi plegañ da Garl ha reiñ dezhañ kador maer Aostrazia.
Peoc'h er rouantelezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Kenkent ha krog er galloud e reas un taol skub en ti. War gador roue Aostrazia e lakeas Klotar IV hag e kasas kuit Rigobert, eskob Reims, a oa savet a-du gant an enebourez Plektrudis…
Tamm ha tamm e klaskas unvaniñ ar vro en-dro dezhañ, met bec'h a savas gant Neustria adarre. Dont a reas a-benn da reiñ lamm da Ragenfred, maer palez Neustria, en doa graet emglev gant Odo Gaskogn .
D'ar 14 a viz Here 719, e voe trec'h warno e Néry, entre Senlis ha Soissons, hag en Orleañs adarre.
Kas a reas e arme war-du ar reter: etre 720 ha 738 ec'h aloubas Aostria ha kreisteiz Alamagn. Evel-se e oe adsavet gantañ ar rouantelezh frank evel ma oa en amzer Pepin Herstal.
E 734, en emgann Boarn (Boorne), e voe faezhet ar Frizoned, kaset gant o roue Poppo (674-734), hag aloubet e voe an Izelvroioù betek Lauwers. Pa varvas Klotar IV en 719 avat e voe ret dezhañ adlakaat Chilperig II da roue. Hogen mervel a reas ar roue-se e 721. Neuze ez eas Karl da gerc'hat mab Dagobert III, Thierry IV, a oa en em dennet en abati Chelles, d'e lakaat war ar gador-roue.
Aloubadeg ar Vuzulmaned[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
En 732 e rankas talañ ouzh armeoù muzulmaned Spagn kaset gant ar gouarnour, Abd el Rahman. Abaoe 711 edo ar Verbered e Spagn ha derc'hel a raent da vont war-du an hanternoz, betek en tu all d'ar Pireneoù. Adalek 725 o doa aloubet Lenguadoc, savet e oant a-hed traonienn ar Ron, ha preizhet o doa Autun d'an 22 a viz Eost 725. Goude o devoa lakaet seziz war Sens. Dizarbennet e voe ar armeoù berber e Toloza gant an dug Odo Akitania e 721. Evit mirout na deujent en-dro e kavas mat ober emglev gant Munuza, gouarnour berber Septimania. Hennezh a oasavet a-enep muzulmaniz Spagn. Odo en doa dimezet e verc'h dezhañ. Met lazhet e voe e vab-kaer Munuza en ur c'hrogad-brezel gant gouarnour Spagn, Abd el-Rahman. Hag an emir ha kas armeoù da gastizaén Akitaniz. E 732 e kasas un arme da Akitania, hag unan all a-hed ar Ron. En taol-mañ avat n'hallas ket Odo Akitania herzel outo e-unan, ma c'houlennasouzh Karl dont da reién skoazell.
Krouidigezh un dierniezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Pa varvas Thierry IV e 737 e tivizas Karl, gant a greñv e oa e c'halloud, chom hep lakaat ur roue all en e lec'h: ken dister e oa o fouez, ne oa ket ezhomm anezho. Kemer a reas ar galloud ken aes ha tra, hag e renas betek fin e vuhez, ha van evet ne reas ouzh lezennoù envel ar rouaned.
Goude marv Karl[kemmañ | kemmañ ar vammenn]
Pa varvas Karl e voe rannet e c'halloud etre e zaou vab:
- Karloman a voe roet Aostrazia, Alemania, ha Thuringen dezhañ,
- Pepin Grenn a voe roet Neustria, Bourgogn ha Provañs dezhañ.
Beziet e voe Karl en abati Sant Denez, e-tal Pariz.
Petra bennak ma ne oa ket bet kurunennet en doa bet muioc'h a c'halloud eget ar roueed frank en e amzer. War an diskar e oa an dierniezh verovingat. O sevel edo an dierniezh garolingat a vo kadarnaet gant kurunidigezh Pepin Grenn d'an 28 a viz Gouhere 754.