Hititeg

Eus Wikipedia
(Adkaset eus Hittiteg)

An hititeg pe nesaneg (nešili pe nešumnili er yezh-se hec'h-unan) zo ur yezh aet da get hag a veze komzet gant an Hitited, ur bobl a savas un impalaeriezh vras en-dro da Hattusa (Boğazkale hiziv) e kreiz Anatolia (Turkia hiziv). Komzet e veze ar yezh eus war-dro 1800 kent J.-K. (hag a-raok moarvat) betek 1100 kent J.-K.. Un nebeud testenioù a ziskouez e oa chomet bev an hititeg ha yezhoù kar en Anatolia hag e norzh Siria e-pad un nebeud kantvedoù betek 700 kent J.-K. da-heul diwezh an impalaeriezh hitit hag ar re ziwezhañ eus an testennoù hititek en hor c'herz.

Anv[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

An termen hititeg zo un deverad eus Hitit, ha dre se ez eo liammet gant Ḫati e nesaneg. Hogen, daoust ma veze graet Ḫati eus bro an Hitited e nesaneg ez eo an hatieg a veze anvet ḫatili. Ha neš(umn)ili, “e [doare] (tud) [kêr] Neša”, eo a veze graet eus an nesaneg. En abeg da se e vez graet ivez gant an termen reishoc'h nesaneg.

Dazlennadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Hititeg eo ar yezh indezeuropek testeniekaet an abretañ. Addizoloet e oa un tamm muioc'h evit ur c'hantved goude ma oa lakaet martezead ar Proto-Indezeuropek war-sav hepken. Abalamour ma oa disheñvelderioù bras en he framm hag he fonologiezh, lod eus ar yezhoniourien vodern, Edgar H. Sturtevant ha Warren Cowgill dreist-holl, o deus lavaret e tlefe bezañ renket evel yezh c'hoar d'ar yezhoù indezeuropek, kentoc'h evit evel ur yezh verc'h, ar pezh zo anvet an damkaniezh Indez-ha-hitit. Kalz gouzieien, koulskoude, a zalc'h da zegemer soñj hengounel an XIXvet kantved : e vefe bet ur yezh proto-indezeuropek a vije deuet an hititek diwarni ha displegañ a reont perzhioù divoas an Hititeg dreist-holl gant nevezadennoù diwezhat.

Testeniekaet eo an hititeg abaoe war-dro an XIXvet kantved kent J.-K. (e testennoù Kultepe). Derc'hel a reas da vezañ implijet betek 1100 kent J.-K. An hititeg eo an ezel ar gwellañ anavezet eus skourr anatoliat eus tiegezh ar yezhoù indezeuropek.

Yezh tablezennoù Hattusa a oa digejet a-benn ar fin gant ur yezhour tchek, Bedrich Hrozny (18791952), a embannas e zisoc'hoù d'ar 24 a viz Du 1915 en ur brezegenn dirak kevredigezh ar Reter-Nesañ, e Berlin. Embannet e oa e levr diwar-benn e zizoloadennoù e Leipzig e 1917, dindan an titl Die Sprache der Hethiter : ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm[1] :

« An oberenn-mañ zo he fal disklêriañ natur ha framm yezh kevrinus, betek-henn, an Hitited, ha da zigejañ ar yezh-se [...]. Diskouezet e vo ez eo an hititeg evit an darn vrasañ ur yezh indezeuropeg. » (un treiñ)

Abalamour da se e teuas ar yezh da vezañ anavezet evel an hititeg, memes ma ne veze ket anvet e-giz-se gant he c'homzerien.

En abeg da zisheñvelderioù bras en he framm hag en he fonologiezh, lod eus ar filologourien, en o zouez Warren Cowgill dreist-holl a zalc'has zoken e tlefe bezañ renket evel ur yezh c'hoar d'ar yezhoù indezeuropek, kentoc'h evit ur yezh merc'h d'an indezeuropeg. Da vare diwezh an impalaeriezh hitit e oa deuet an hititeg da vezañ ur yezh skrivet implijet er melestradur hag en darempredoù diplomatek dre lizher. D'ar c'houlz-se e komze ar pep brasañ eus poblañs an impalaeriezh hitit rannyezhoù luwian, ur yezh indezeuropek arall eus ar skourr anatolian a oa diwanet e kornôg ar vro hitit.

Renkadur[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

En abeg da zisheñvelderioù bras en he framm hag en he fonologiezh, lod eus ar filologourien, en o zouez Warren Cowgill dreist-holl a zalc'has zoken e tlefe bezañ renket evel ur yezh c'hoar d'ar yezhoù indezeuropek, kentoc'h evit ur yezh merc'h d'an indezeuropeg.

Istor[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Da vare diwezh an impalaeriezh hitit e oa deuet an hititeg da vezañ ur yezh skrivet implijet er melestradur hag en darempredoù diplomatek dre lizher. D'ar c'houlz-se e komze ar pep brasañ eus poblañs an impalaeriezh hitit rannyezhoù luwian, ur yezh indezeuropek arall eus ar skourr anatolian a oa diwanet e kornôg ar vro hitit.

Ar brezel sivil, hag ar stourmoù evit an tron, mesket gant tagadennoù Pobloù ar mor a wanaas an Hitited ha war-dro 1160 e oa kouezhet an impalaeriezh en he foull. Stadoù hitit nevez, rouantelezhioù bihan dindan galloud Asiria, a c'hall bezañ chomet betek 700 kent J.-K., hag hititeg oavezh an arem hag ar rannyezhoù luwian a emdroas er lidieg, nebeut testeiekaet, el lisieg hag er c'harieg. Dilerc'hioù ar yezhoù-se a deuzas da vare an impalaeriezh persat hag aet e oant da get pa en em ledas ar sevenadur hellenek.

Elfennoù eus ar yezh[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

Niveroù : s.o. ar pennad niveradur nesan.

Notennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  1. E brezhoneg : Yezh an Hitited : he framm hag e kerentiezh e-touez familh ar yezhoù indezeuropek.

Daveennoù[kemmañ | kemmañ ar vammenn]

  • Bryce, Trevor, The Kingdom of the Hittites, Oxford, Oxford University Press, 1998, ISBN 0-19-924010-8
  • Bryce, Trevor, Life and Society in the Hittite World, Oxford, Oxford University Press, 2002, ISBN 0-19-924170-8
  • Fortson, Benjamin W., Indo-European Language and Culture : an Introduction, Malden, Blackwell, 2004, ISBN 1-4051-0316-7
  • Goetze, Albrecht, « Review of: Johannes Friedrich, Hethitisches Wörterbuch (Heidelberg: Winter) », Language, 1954, levrenn 30, p. 401-405.[1]
  • Goetze, Albrecht (1957). Kleinasien. Munich.
  • Goetze, Albrecht, « Bibliography of Albrecht Goetze (1897-1971) », Journal of cuneiform studies, 1974, levrenn 26, p. 2-15.
  • Goetze, Albrecht hag Edgar H. Sturtevant, The Hittite Ritual of Tunnawi, New Haven, American Oriental Society, 1938.
  • Hrozný, Bedřich, « Die Lösung des hethitischen Problems », Mitteilungen der Deutschen Orient-Gesellschaft, 1915, levrenn 56, p. 17-50.
  • Hrozný, Bedřich, Die Sprache der Hethiter : ihr Bau und ihre Zugehörigkeit zum indogermanischen Sprachstamm, Leipzig, Hinrichs, 1917.
  • Jasanoff, Jay H., Hittite and the Indo-European Verb, Oxford, Oxford University Press, 2003, ISBN 0-19-924905-9
  • Knudtzon, J. A., Die Zwei Arzawa-Briefe : Die ältesten Urkunden in indogermanischer Sprache, Leipzig, Hinrichs, 1902.
  • Melchert, H. Craig, Anatolian Historical Phonology, Amsterdam, Rodopi, 1994, ISBN 90-5183-697-X
  • Patri, Sylvain, L’alignement syntaxique dans les langues indo-européennes d’Anatolie, Wiesbaden, Harrassowitz, 2007, ISBN 978-3-447-05612-0
  • Rose, S. R., The Hittite -hi/-mi conjucations, Innsbruck, 2006, ISBN 3-85124-704-3
  • Surtevant, Edgar H., « Hittite glossary: words of known or conjectured meaning, with Sumerian ideograms and Accadian words common in Hittite texts », Language, 1931, levrenn 7, niv. 2, pp. 3–82.; Language Monograph No. 9.
  • Sturtevant, Edgar H., « The Development of the Stops in Hittite », Journal of the American Oriental Society, 1932, levrenn 52, p. 1–12, doi=10.2307/593573
  • Sturtevant, Edgar H. A., Comparative Grammar of the Hittite Language, 2vet emb. New Haven, Yale University Press, 1951; 1 emb., 1933.
  • Sturtevant, Edgar H. A., The Indo-Hittite laryngeals, Baltimore, Linguistic Society of America, 1940.
  • Sturtevant, Edgar H., « Evidence for voicing in Hittite g », Language, 1940, levrenn 16, p. 81-87, 1940, doi=10.2307/408942 [2]
  • Sturtevant, Edgar H. A., & George Bechtel (1935). A Hittite Chrestomathy. Baltimore: Linguistic Society of America.
  • Wittmann, Henri, « A note on the linguistic form of Hittite sheep », Revue hittite et asianique, 1969, levrenn 22, p. 117-118. [3]
  • Wittmann, Henri, « Some Hittite etymologies », Die Sprache, 1964, 1973, levrenn 10, 19, p. 144-148, 39-43, [4][5]
  • Wittmann, Henri, The development of K in Hittite, Glossa, levrenn 3, p. 22-26, 1969 [6]
  • Wittmann, Henri, "A lexico-statistic inquiry into the diachrony of Hittite", Indogermanische Forschungen, levrenn 74, pp 1-10, 1969 [7]
  • Wittmann, Henri, "The Indo-European drift and the position of Hittite", International Journal of American Linguistics, levrenn 35, p. 266-268, 1969 [8]

Liammoù diavaez[kemmañ | kemmañ ar vammenn]