Hanternoz Kozh

Yr Hen Ogledd pe an 'Hanternoz kozh, a oa ul lodenn vrezhonek eus Enez Vreizh, a-stok ouzh bro ar Bikted, a-raok aloubadeg ar Saozon.

An Hanternoz Kozh, pe Yr Hen Ogledd (e kembraeg), eo an anv a vez roet d'al lodenn eus Enez Vreizh, en hanternoz proviñs Britannia ha bro ar Vrezhoned kozh, hag er c'hreisteiz da vro ar Bikted, ma voe savet rouantelezhioù brezhon goude ma'z eas kuit an armeoù roman e 410.
Eus an Hanternoz Kozh e teu al lennegezh kembraek koshañ, hogen brezhonek kozh eo ivez. Ac'haleno ivez e teue ar roue Cunedda Wledig, a savas rouantelezh Gwynedd e Kembre, hag ar sant brezhon Gweltaz.

Lennegezh

Kalz eus an dud meneget e lennegezh kembraek ar Grennamzer a zo eus an Hanternoz kozh. Da skouer:

• Urien Rheged
• harozed daou eus an Tair Rhamant:
  • Owain ab Urien (mab Urien), e Iarlles y Ffynnon;
  • Peredur fab Efrog (Parsifal al lennegezh alamanek).

Hag ivez ar varzhed :

• Aneurin (war-dro 525 - 600),
• Taliesin (war-dro 534 – war-dro 599),
• Llywarch Hen (534-634).

Douaroniezh

Gallout a reer bevenniñ an Hanternoz Kozh er c'hreisteiz d'ul linenn a ya eus Stirling da Loch Lomond hag ar c'hontelezhioù saoz a hiziv Cumbria, Durham, Northumberland, Yorkshire, ha Humberside. Kement-se a ra un dachennad douar brasoc'h eget Kembre a vremañ.

Gwazed an Hanternoz

Gwŷr y Gogledd, 'gwazed an hanternoz', a lavar Kembreiz eus tud an Hanternoz Kozh. Diskennidi e oant eus pobloù (pe meuriadoù) ar Votadini, Selgovai, Novantai ha Damnonii (e kreisteiz Skos) hag ar Brigantes a oa er c'hreisteiz da Voger Hadrian.

Rouantelezhioù

N'ouzer ket hiriv anvioù an holl rouantelezhioù, met darn a anavezer:

Rouantelezhioù brezhon

Ar re bouezusañ:

• Strat Clut (pe Strathclyde e saozneg), er gwalarn, war dro aber ar stêr Clyde, e-lec'h m'emañ Dumbarton ha Glasc'ho hiriv,
  • ar gêr-benn, Din Alclud pe Alclud (Alt Clut), (Dumbarton hiriv)
• er c'hreisteiz dezhi, rouantelezh Rheged, bro ar roue Urien Rheged, kanmeulet gant ar barzh Taliesin, ha bro ar roue Llywarch Hen, kontet da vout barzh;
  • Din Rheged, kêr-benn Rheged (e-kichen Stranraer)
• Gododdin ha Manaw Gododdin, er reter, meneget en oberenn ar barzh Aneirin.
  • Din Eidyn, kêr-benn Manaw Gododdin

Ar re all:

• Aeron, ur vro pe ur rouantelezhig
• Breneich, pe "Bernikia",
• Ebrauc
• Elmet

Aloubet e voe ar rouantelezhioù-se tamm-ha-tamm, adalek ar VIvet kantved, gant div bobl:

• an Angled, deuet eus Bernikia ha Deira (biz bro-Saoz hiziv), hag a savas rouantelezh Northumbria goude,
• ha gant rouantelezh Alba a oa enni rouantelezh kozh ar b-Pikted.

Lec'hioù all

• Argoed Llwyfain, emgannlec'h
• Catraeth (Catterick e Yorkshire hiziv), ma c'hoarvezas emgann Catraeth, war-dro ar bloaz 600;
• Coed Celyddon
• Llwyfenydd
• Metcauld (Enez "Lindisfarne")

Istor

Ne ouier ket pikol tra diwar-benn darvoudoù ar marevezh etre 400 ha 600. Gant Kembreiz pe Iwerzhoniz eo skrivet an dielloù, hag int savet kantvedoù goude an darvoudoù, livet gante hervez o doare an darn vrasañ anezho. E skridoù Iwerzhon ne vez kaoz eus rouantelezh Strathclyde, da skouer, nemet pa vez liammet en un doare bennak gant Iwerzhon.

Menegoù a gaver koulskoude:

• e-barzh De excidio Britanniae, bet skrivet e Kembre gant sant Gweltaz, hag eñ genidik eus Strat Clut,
• e barzhonegoù skrivet gant Taliesin hag Aneirin, bet skrivet en Hanternoz Kozh er VI^vet kantved, deuet deomp dre ar c'hembraeg ha kalz diwezhatoc'h.

Daou roue hepken a anavezer dre skridoù ar Grennamzer. An hini kentañ e oa Coroticus, pe Ceretic Alt Clut, hag en dije resevet ul lizher digant sant Padrig, hag a oa, hervez ur buhezskrider, roue an uheldirioù war-dro ar stêr Clyde ha roue Alt Clut (pe Dumbarton Rock bremañ) er {{Vvet kantved. Sklaer eo e oa Ceretic ur c'hristen, evel holl noblañsoù ar vro moarvat.

Levrlennadur

• e kembraeg:
  • Rachel Bromwich a R. Brinley Jones (gol.), Astudiaethau ar yr Hengerdd (Caerdydd, 1978)
  • Ifor Williams
    • Canu Aneirin (Caerdydd, 1938; argraffiad newydd, 1961)
    • Canu Taliesin (Caerdydd, 1960)
    • The Beginnings of Welsh Poetry (Caerdydd, 1972)
• e saozneg:
  • Nora Chadwick, The Celtic Realms.
  • K. H. Jackson, Language and History in Early Britain, Edinburgh University Press, 1953.
  • John T. Koch, Celtic Culture: A Historical Encyclopedia, ABC-CLIO, 2006, ISBN 1-85109-440-7, 9781851094400
  • Morris, John: The Age of Arthur: A History of the British Isles from 350 to 650, pp. 17-19, 230-245. (New York: Charles Scribner's Sons, 1973)

Liammoù diavaez

• Kartenn eus ar rouantelezhioù en Enez Vreizh, tennet eus The History Files (saozneg)
• Early British Kingdoms

Kartennoù all

• 
  War-dro 547-685
• 
  War-dro 802
•